Беттерінше шыгармашылыќпен жїмыс Істеу /сЗлану, табу/ ќзбілет-терін дамыту мјселесін басты чысаиа етіп алєан дїрыс

1. 
   мұғалімнің сөзі;
   
2. 
   әңгіме әдісі (кейде мұны сұрақ – жауап әдісі деп те атайды);
   
3. 
   тілдік фактілерді талдау (байқату, грамматикалық талдау);
   
4. 
   жаттығулар орындату;
   
5. 
   көрнекті құралдарды пайдалану (сызбалар, кестелер, суреттер, компьютер, т.б.);
   
6. 
   кітаппен жұмыс істеткізу;
   
7. 
   топсеруен (экскурсия).
   

1. 
   Оқушылардың белсенді ойлау қызметін іске қосу. Бұл әдісті «проблемалық әдіс» деп те атайды. Кез келген жаңа грамматикалық ұғымды меңгерту барысында оқушылардың психо – физиологиялық қабылдау мүмкіндіктеріне қарай проблемалық жағдай туғызу мұғалімнің шеберлігіне байланысты.Әсіресе берілген грамматикалық ұғымды пысықтау үшін орындалатын жаттығуларды немесе үлестірмелі қима қағаздарды (карточка) қызықты әрі түрліше етіп пайдалануға болады.
   
2. 
   Сөзге немесе сөйлемге қатысты оқушылардың саналы лингвистикалық көзқарасын дамыту. Басқаша айтқанда, оқушыларға бастауыш сынып берілетін грамматикалық ұғымдардың бәрі ең басты мақсатқа – олардың өз ойларын дұрыс, әсерлі баяндай білу қабілетін дамыту мақсатына бағындырылуы қажет. Мәселен, балалардың күнделікті тәжірибесінде өз беттерімен сөйлеу немесе жазу кезінде заттың сынын білдіретін сөзді сол заттың атын білдіретін сөздің алдына қою керек екенін іштей біліп отырғаны дұрыс. («Жәмилада қалам қызыл бар» деп емес, «Жәмилада қызыл қалам бар».)
   
3. 
   Өтілген грамматикалық ұғымның айқын және көмескі белгілерін меңгерту. Мысалы, «Кім? не? сұрақтарына жауап беретін сөздер» тақырыбын өткенде, оқушылар бұл сұрақтарды нақтылы заттардың немесе адамдардың атын білдіретін сөздерге дұрыс қояды да, дерексіз атауларға кездескенде шатасып қалады. Мысалы: уақыт, жел, күн, дауыл, т.б. сөздерді заттың атын білдіріп тұр деп ойламайды. Немесе «Не істеді? неғылды? қайтті? сұрақтарына жауап беретін сөздер» тақырыбын өткенде, «жатыр отыр, сұрады, жанды»деген сияқты нақтылы қимыл байқалмайтын сөздерге бұл сұрақтарды қоймайды. Сондықтан грамматикалық ұғымға қатысты осындай дерексіз сөздердің белгілеріне арнайы тоқталып өту қажет.
   
4. 
   Жаңа меңгерген грамматикалық ұғымды бұрын өтілген ұғымдар жүйесімен байланыстырып отыру. Бұл әдісті берілген білімді жинақтап отыру әдісі деп те айтуға болады. Мысалы, «Сөз таптарын» оқып – үрену барысында негізгі есімдерді айту керек.
   
5. 
   Жаңа грамматикалық ұғымды түсіндіру үшін оқушылардың бұрынғы білімдері мен дағдыларына сүйеніп отыр.
   

6. 
   Грамматикалық ұғымдарды көрнекті құралдар көмегімен меңгерту. Бұл әдіс те мұғаліммен ерекше шеберлікті талап етеді. Тақырыптың сипатына байланысты көрнекі құралдарды. түрлендіріп пайдалану қажет. Бастауыш сыныптарда (кесте, сызба, әріптер, не сөздер кассасы, үлестірмелі қима қағаздар және компьютерге арналған перфокарталар, т.б.) қолдану мақсаттарына қарай үш топқа бөлуге болады.:
   

1. 
   жаңа тақырыпта түсіндірер кезде балаларға тілдегі құбылысты байқатуға, проблемалық жағдай туғызуға арналған құралдар;
   
2. 
   берілген ұғымды пысықтауға, балалардың іс жүзілік дағдыларын дамытуға арналған құралдар;
   
3. 
   берілген грамматикалық ұғымдарды жинақтауға арналған құралдар, т.б.
   

1. 
   Балалардың қабылдау мүмкіндігінен артық ұғымдарды түсіндіруге болмайды.
   
2. 
   Берілетін ұғымдарды тым қарапайымдандырып, немесе қайта – қайта түсіндіріп, оқушылардың белсенді таным қабілетіне кедергі жасауға да болмайды. Мұндай жағдайда олардың сабаққа қызығушылығы күрт кеміп, белсенділігі төмендейтіндігін психолог мамандар анық айтып жүр.
   
3. 
   Берілетін материалдың мазмұнына орай, оқушылардың психо – физиологиялық мүмкіндіктеріне байланысты сабақтың құрылымын, оқыту әдістерін түрлендіріп отыру қажет. Тиімді әдісі табылмаса, кез келген қарапайым ұғымның өзін оқушылар ауыр қабылдайды, тіпті түсінбеуі де мүмкін. Ал қандай да бір күрделі ұғымды оқушыларға ыңғайлы әдісін тауып жеткізуге болады. Көптеген әдіскер – ғалымдардың дәлелдеп көрсеткеніндей, бастауыш класс оқушыларына грамматикалық ұғымдарды меңгертудің бір жол – ойын элементтері бар жұмыс түрлерін көп пайдалану. Мұның нақты мысалдарына сабақ үлгілерін бергенде тоқталамыз.
   

Яғни балардың таным процесі ең алдымен жеке фактілерді жинақтауға, одан соң жинақталған мағлұматты пайдаланып тілдік фактілерді даралауға қарай бағытталады екен. Бұдан шығатын қорытынды: жаңа грамматикалық ұғым туралы түсінік берген кезде мұғалім балар танымының жалқыдан жалпыға қарай бару қызметіне сүйеніп, тілдік фактілерді байқату және бір – біріне салыстыру арқылы әлгі белгілерді жинақтауға ұмтылады. Ал грамматикалық ұғымды тиісті дәрежеде түсініп болған соң, олардың ойлау қабілетінің жалпыдан жалқыға қарай бару қызметіне сүйеніп, қабылданған мағлұматты тілдің, сөздердің жеке белгілерін ажырату мақсатына пайдалана білуге үйрету қажет. Бастауыш сынып оқушыларының ойлану қызметінің осындай психофизиологиялық ерекшеліктеріне байланысты бұл кластарда грамматикалық ұғымдарды меңгерту барысы шартты түрде төрт кезеңге бөлінеді:

• 
  Балалар мынау не?
  
• 
  Өшіргіш.
  

• 
  Ал, мынау не?
  

• 
  Жоқ, бұл өшіргіштің атын білдіретін сөз.
  
• 
  Мынау не?
  
• 
  Кітап.
  
• 
  Ал мынау не?
  
• 
  Кітаптің атын білдіретін сөз.
  
• 
  Бұл сөзге қандай сұрақ қоямыз.
  
• 
  Не? деген сұрақ қоямыз.