Билет Түргеш қағанаты
-билет 1.Алтын орда.Этникалық құрамы.Әмур Темір жорығы
жүктеу/скачать 231.13 Kb.
|
| 9-билет
1.Алтын орда.Этникалық құрамы.Әмур Темір жорығы 1227 жылыШыңғысханқайтысболғаннанкейін 1235 жылыҚарақорымдамонғолақсүйектерініңқұрылтайжиналысындаШығысЕуропаға жаңа жорық жасаутуралышешімқабылданды. МонғолəскерінШыңғысханныңнемересі Батый басқаратынболды. ШығысЕвропаныбағындыруғааттанған Батый басқарған монғолармиясыныңкөпшілікбөлігінқыпшақтар құрады. Сондықтандеректерде оның əскеріқыпшақтық деп аталған. 1236—1242 жж. ЕділБұлғариясын, орыскняздіктерінбағындырып, Польшаны, Венгрияны, Чехияны, Молдовияны, Валахияны, Трансильванияныталқандап, Батый Еділдіңсағасынақайтаоралды да, мұнда жаңа монғолмемлекеті — Алтын Орданықұрды. Алтын Орда ШығысДештіҚыпшақ, Хорезм жəне БатысСібіраумағыныңбірбөлігінқамтыды. Бастапқыдаастанасы Астрахань маңындағы Сарай-Батый қаласыболды, кейінастана Сарай-Берке қаласынаЕділбойындағыжоғарырақжергекөшірілді. Алтын Орда көпұлттымемлекеттікқұрылымеді. Ол əр алуан халықтар мен тайпаларданқұралды. Монғолдардыңөздерітіпті аз еді. ХІV ғасырдамонғолдарісжүзіндетүріктеніпкеткенеді ал Алтын Орданыңхалқы «татарлар» деп аталабастады. Алтын Орда алғашқыкездеМонғолимпериясыныңбірбөлігіболды, сөйтіп, əуелгікездемонғолдыңұлыханынақарайтын, бірақ Батый хан (1242—1256) өзінтəуелсізбилеушіретіндеұстады. 1260 ж. Монғолимпериясытəуелсізұлыстарғабөлінді. Алтын Орда Батыйдыңінісі Берке ханның (1256—1266) тұсындадербесмемлекеткеайналды. Ол елді басқарған кезде Алтын Орда Монғолимпериясынанбіржолатабөлінді. ОданкейінгіМөңке-Темір хан (1266—1280) тұсында Алтын Орда тұңғышрет өз атынан теңге құя бастады. ХІІІ ғасырдың 80- жылдары Алтын ОрдадабеклербекНоғайдыңесіміменбайланыстыдағдарысбасталды. Ноғай Шыңғысханныңбірұрпағыретінде Батый мен Берке кезіндемемлекеттегіекінші адам болды. Оның ниетіөзініңдербесмемлекетін құру еді. Ол өзіне Дунай, Днестр, Днепр бойындағыелдердібағындырыпалды. Тоқты хан кезінде (1298— 1312) алауыздықөзаракүрескеұласып, 1300 жылы Ноғай жеңілістапты, соданкейінғана Алтын Орданыңбірлігіқайтаданқалпынакелтірілді. Өзбекханның (1312—1342) жəне оның баласыЖəнібектің (1342—1357) тұсында Алтын Орда барыншакүшейді. 1312 жылыӨзбек хан исламдымемлекеттікдінетіпжариялады. Орыскняздықтары Алтын Ордаға тəуелділіктерінмойындап, ұлыханныңқолынан «князь» атағыналып, алым-салықтөлептұрды. Бірақбилеушілердің хан тағынаталасып, өзарақырқысуыныңсалдарынанЖəнібек хан қайтысболғаннанкейін Алтын Орданыңқұлдырауыбасталды. 1357—1380 жылдарыондаған хан ауысады. Сөйтіп, бұл жылдар Алтын Орда тарихында «Ұлыдүрбелеңкезеңі» деп аталады. 1380 жылы Алтын Орданыңуақытшабилеушісі Мамай Куликово даласында Дмитрий Донской бастаған орысəскеріненжеңіледі. ЖошыныңұрпағыТоқтамыс хан Мамайдыңəлсірегенінпайдаланып, Алтын Орда билігінтартыпалады. Өз билігінəскерижеңістерменнығайтуүшінол 1382 жылыМəскеуге жорық жасап, оны талқандап, өртейді. Ол соныменқатарМəуераннахр мен Кавказдың ар жағынабірқатар жорықтар жасайды. Тоқтамыстыңкезінде (1380—1395) Алтын Орда уақытшакүшейеді. Бірақ ХІV ғ. соңындаƏмірТемір Алтын Ордаға бірнешерет жорық жасап 1389, 1391, 1395 жж.), оны ойрандапкетеді. Алтын Ордаға Темірмемлекетіменболғансоғыс өте ауыртиді. Осы соққыданол оңала алмайды. ХV ғ. орта кезінде Алтын Орда құлайды. Ол Сібірхандығы, Ноғай Ордасы, Қазан хандығы, Қырым мен Астраханхандықтарынабөлініпкетеді. Алтын Орданыңбилеушісі — хан ондағыбарлыққарулыкүштердің бас қолбасшысысаналды. Ханның атынанбүкілəскериістібеклербекбасқарды, ал азаматтықбиліктіңбасындауəзіртұрды. Беклербекуəзірден дəреже жағынанжоғарытұрды. Ол басқа мемлекеттермендипломатиялыққатынастардыбасқарды жəне азаматтықістердішешкенкездежоғары сот билігінатқарды. Алтын Ордадаатқарушы орган — диуанныңбасындауəзіртұрды. Атқарушыөкіметтіңорталық органы — диуанныңқарауындақаржы, салық жəне басқа ведомстволарболды. Диуанныңхатшысыбітікші деп аталды. Уəзірмемлекеттіазаматтықтұрғыдан басқару ісіндеханныңкеңесшісіболды. Мемлекеттік басқару жүйесіндедаруғалар мен басқақтар маңыздыорыналды. Даруғаларнегізіненсалықжинауменайналысты, басқақтар басқару міндетін де атқараотырып, жергілікті халыққа əскерибақылаудыжүзегеасырды. Оларсоныменқатарқалалар мен бағыныштыұлыстарданалым-салық та жинады. жүктеу/скачать 231.13 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|