Билет Түргеш қағанаты
жүктеу/скачать 231.13 Kb.
|
| 3.Ұлы даланың 7 қыры
Мемлекетбасшысының «Ұлыдаланыңжетіқыры» аттымақаласы Кеңістік – барлықнəрсенің, ал уақыт – бүкілоқиғаныңөлшемі. Уақытпенкеңістіктіңкөкжиегітоғысқанкездеұлттарихыбасталады. Бұл – жайғанаəдемі афоризм емес. Шынмəнінде, немістердің, италиялықтардыңнемесеүндіхалықтарыныңжылнамасына көз жүгіртсек, олардың мыңдаған жылдықамтитын төл тарихындағыұлыжетістіктерініңдені осы елдерқазірмекенетіп жатқан аумақтарғақатыстылығыжөнінде сұрақ туындайтыныорынды. Əрине, ежелгі Рим дегенқазіргі Италия емес, бірақиталиялықтарөздерініңтарихитамырыменмақтанаалады. Бұл – орындымақтаныш. Сол сияқты, ежелгіготтар мен бүгінгінемістер де бір халық емес, бірақолар да Германияның мол тарихимұрасыныңбірбөлшегі. Полиэтникалық бай мəдениеті бар ежелгіҮндістан мен бүгінгіүндіхалқынтарихтолқынындаүздіксіздамыпкеле жатқан бірегейөркениетретіндеқарастыруғаболады. Бұл – тарихқадегендұрысұстаным. Сол арқылытүп-тамырымыздыбілуге, ұлттықтарихымызға терең үңіліп, оның күрмеулітүйініншешугемүмкіндіктуады. Қазақстан тарихы да жекежұрнақтарыменемес, тұтастайқалпындақазіргізаманауиғылымтұрғысынанқарағандатүсініктіболуғатиіс. Оған қажеттідəйектеріміз де жеткілікті. Біріншіден, қосқан үлестерікейінірек сөз болатынпротомемлекеттікбірлестіктердіңденіқазіргі Қазақстан аумағындақұрылып, қазақ ұлтыэтногенезініңнегізгіэлементтерінқұрапотыр. Екіншіден, бізайтқалыотырған зор мəденижетістіктершоғырыдаламызғасырттанкелгенжоқ, керісінше, көпшілігі осы кең-байтақ өлкедепайдаболып, соданкейінБатыспенШығысқа, Күнгей мен Теріскейгетаралды. Үшіншіден, кейінгіжылдарытабылғантарихижəдігерлербіздіңбабаларымыздың өз заманындағы ең озық, ең үздіктехнологиялық жаңалықтарға тікелейқатысы бар екенінайғақтайды. Бұл жəдігерлерҰлыдаланыңжаһандықтарихтағыорнына тың көзқараспенқарауғамүмкіндікбереді. Тіпті, қазақтың кейбірру-тайпаларыныңатаулары «қазақ» этнониміненталайғасырбұрынбелгіліболған. Осыныңөзібіздіңұлттықтарихымыздыңкөкжиегі бұған дейінайтылыпжүргенкезеңнентымəрідежатқанынайғақтайды. Еуропацентристіккөзқарассақтар мен ғұндар жəне басқа да бүгінгітүркіхалықтарының арғы бабаларысаналатынэтностықтоптарбіздіңұлтымыздыңтарихиэтногенезініңажырамасбөлшегіболғанытуралыбұлтартпасфактілердікөругемүмкіндікбергенжоқ. Соныменбірге ұзақ уақыттанберібіздіңжеріміздеөмірсүріпкеле жатқан көптегенэтностарға ортақ Қазақстан тарихытуралы сөз болыпотырғанынатапөткеніміз жөн. Бұл – түрліэтностардыңкөптегенкөрнектітұлғалары өз үлестерін қосқан бүкілхалқымызға ортақ тарих. Бүгінде төл тарихымызға оң көзқараскерек. Біраққандай да біртарихиоқиғанытаңдамалы жəне конъюнктуралықтұрғыданғанасипаттауменшектелуге болмайды. Ақ пен қара – бір-біріненажырамайтынұғымдар. Бұларөзарабірлескендежекеадамдардың да, тұтасхалықтардың да өмірінеқайталанбас реңк береді. Біздіңтарихымыздақасіреттісəттер мен қайғылыоқиғалар, сұрапылсоғыстар мен қақтығыстар, əлеуметтіктұрғыданқауіпті сынақтар мен саясиқуғын-сүргіндер аз болмады. Мұныұмытуғахақымызжоқ. Көпқырлыəріауқымдытарихымыздыдұрыстүсініп, қабылдайбілуімізкерек. Біз басқа халықтардыңрөлінтөмендетіп, өзіміздіңұлылығымыздыкөрсетейін деп отырғанымызжоқ. Ең бастысы, біз нақты ғылымидеректерге сүйене отырып, жаһандықтарихтағы өз рөліміздібайыппенəрідұрыспайымдауғатиіспіз. Сонымен, Ұлыдаланыңжетіқырынатоқталайық. І. ҰЛТ ТАРИХЫНДАҒЫ КЕҢІСТІК ПЕН УАҚЫТ Біздіңжерімізматериалдықмəдениеттіңкөптегендүниелерініңпайдаболғанорны, бастаубұлағыдесек, асыраайтқандықемес. Қазіргіқоғамөмірініңажырамасбөлшегінеайналғанкөптегенбұйымдаркезіндебіздіңөлкеміздеойлаптабылған. Ұлыдаланымекенеткенежелгіадамдарталайтехникалық жаңалықтар ойлаптауып, бұрын-соңдықолданылмаған жаңа құралдаржасаған. Бұлардыадамзатбаласыжержүзінің əр түкпіріндеəлікүнгедейінпайдаланыпкеледі. Көне жылнамаларбүгінгіқазақтардың арғы бабаларыұлан-ғайырЕуразияқұрлығындағысаяси жəне экономикалықтарихтыңбеталысынталайреттүбегейліөзгерткенітуралы сыр шертеді. 1. Атқа мінумəдениеті Атқа мінумəдениеті мен жылқышаруашылығыжержүзінеҰлыдаладантарағанытарихтанбелгілі. Еліміздіңсолтүстікөңіріндегі энеолит дəуірінетиесілі «Ботай» қонысында жүргізілгенқазбажұмыстарыжылқының тұңғышретқазіргіҚазақстанаумағында қолғаүйретілгеніндəлелдеді. Жылқынықолғаүйретуарқылыбіздіңбабаларымыз өз дəуірінде адам айтқысызүстемдіккеиеболды. Ал жаһандықауқымдаалсақ, шаруашылықпенəскерисаладағытеңдессіз революцияға жолашты. Жылқыныңқолғаүйретілуіатқамінумəдениетінің де негізінқалады. Бес қаруынасынғансалтаттысарбазайбарлыкөшпенділеримперияларытарихсахнасынашыққандəуірдіңсимволынаайналды. Ту ұстаған салтаттыжауынгердіңбейнесі – батырларзаманының ең танымалэмблемасы, соныменқатар, аттыəскердіңпайдаболуынабайланыстықалыптасқанкөшпенділерəлемі «мəденикодының» айрықшаэлементі. Автокөлікқозғалтқыштарыныңқуатыəлікүнгедейінаттыңкүшіменөлшенеді. Бұл дəстүр – жержүзіндесалтаттыларүстемдік құрған ұлыдəуіргедегенқұрметтіңбелгісі. Бізəлемніңбарлықтүкпірінеежелгі қазақ жерінен тараған осынауұлытехнологиялықреволюцияныңжемісінадамзатбаласы ХІХ ғасырғадейінпайдаланыпкелгенінұмытпауғатиіспіз. Қазіргікиімүлгісініңбазалықкомпоненттері Дала өркениетініңертекезеңінентамыртартады. Атқа мінумəдениетісалтаттыжауынгердіңықшамкиімүлгісіндүниегеəкелді. Ат үстіндежүргендеыңғайлыболуыүшінбабаларымызалғашреткиімдіүстіңгі жəне астыңғы деп екігебөлді. Осылайшакəдімгішалбардыңалғашқы нұсқасы пайдаболды. Бұл салтаттыадамдардыңатқұлағындаойнауына, ұрыскезіндееркінқимылдауынамүмкіндікберді. Дала тұрғындарытеріден, киізден, кендір мен жүннен, кенептеншалбартікті. Соданбері мыңдаған жылөтсе де, киімнің осы түріөзгереқоймады. Қазбажұмыстарыкезіндетабылған көне шалбарлардыңқазіргішалбарданешайырмасыжоқ. Соныменқатарбүгінгіетіктердіңбарлықтүрікөшпенділератқамінгендекигенжұмсақөкшелісаптамаетіктің «мұрагерлері» екенібелгілі. Ат үстіндежүргенкөшпенділертақымына басқан сəйгүлігіненеғұрлымеркінмініпжүруіүшінбиікер-тұрман мен үзеңгініойлаптапты. Бұл жаңалық салтаттыадамныңатүстінде қаққан қазықтай мығымотыруына, соныменбіргешауып бара жатып, қолындағықаруынешқиындықсыз жəне неғұрлымтиімдіқолдануынамүмкіндікберді. Бабаларымызшапқанаттыңүстінен садақ тартудыбарыншажетілдірді. Соған байланыстықарудыңқұрылымы да өзгеріп, күрделі, ыңғайлыəріқуатты бола түсті. Масағынақауырсынтағылып, металменұшталғанжебеберенсауыттытесіпөтетінкөбебұзарғаайналды. Қазақстан аумағындаөмірсүргентүркітайпаларыойлаптапқан тағы біртехнологиялық жаңалық – қылыш. Оның оқтай түзунемесеиілгенжүзі – ерекшебелгісі. Бұл қару ең маңыздыəрі кең таралғансоғысқұралынаайналды. Сарбаз бен оның мінгенатын қорғауға арналғансауытты да алғашретбіздіңбабаларымызжасаған. Еуразиякөшпенділерініңайрықшамаңыздыəскерижаңалығынабаланғанмұздайтемірқұрсанғанаттыəскеросылайшапайдаболды. Отты қару пайдаболып, жаппайқолданысқаенгенгедейінаттыəскердіңдамуыбіздіңдəуірімізгедейінгі І мыңжылдықпенбіздіңдəуіріміздің І ғасырыарасындакөшпенділердің ұзақ уақытбойыбұрын-соңдыболмағанжауынгерлікүстемдікорнатуынқамтамасызеткенжасақтыңерекшетүрі – айбарлыаттыəскердіңқалыптасуына ықпал етті. 2. Ұлыдаладағыежелгі металлургия Металл өндірудіңамал-тəсілдерін табу тарихтың жаңа кезеңінежолашып, адамзатдамуыныңбарысынтүбегейліөзгертті. Сан алуан металл кендеріне бай қазақ жері – металлургия пайдаболғаналғашқыорталықтардыңбірі. Ежелгізаманда-ақҚазақстанныңОрталық, Солтүстік жəне Шығысаймақтарында тау- кенөндірісініңошақтарыпайдаболып, қола, мыс, мырыш, темір, күміспен алтын қорытпаларыалынабастады. Ата-бабаларымыз жаңа, неғұрлымберікметалдарөндіруісіндамытып, олардыңжеделтехнологиялықілгерілеуінежолашты. Қазбажұмыстарыбарысындатабылған металл қорытатынпештер мен қолданжасалғанəшекейбұйымдары, ежелгідəуірдіңтұрмыстықзаттары мен қару-жарақтары бұл туралытереңнен сыр шертеді. Осыныңбəріежелгізамандардабіздіңжеріміздегі дала өркениетітехнологиялықтұрғыданқаншалықтықарқындыдамығанынкөрсетеді. 3. Аң стилі Біздіңата-бабаларымызқоршағанортаменетенеөмірсүріп, өздерінтабиғаттыңажырамасбөлшегі санаған. Бұл бастытұрмысқағидатыҰлыдаланымекендегенхалықтардыңдүниетанымы мен құндылықтарынқалыптастырды. Өз жазуы мен мифологиясы бар Қазақстанныңежелгітұрғындарыныңозықмəдениетіболды. Олардыңмұрасыныңжарқынкөрінісі, көркемболмысы мен руханибайлығыныңайшықтыбелгісі – «аң стилі» өнері. Жануарларбейнесінтұрмыстапайдалану адам мен табиғаттыңөзарабайланысыныңсимволынабаланып, көшпенділердіңруханибағдарынайқындапотырған. Оларжыртқыштардың, негізінен мысық тұқымдасаңдардыңсуретінкөбірекқолданған. ЕгеменҚазақстанныңсимволдарыныңбірі – жергіліктіжануарларəлеміндесиреккездесетінтұрпатытекті қар барысыекенікездейсоқемес. Бұл ретте, аң стилібабаларымыздыңайрықшажоғарыөндірістіктəжірибесіболғанынкөрсетеді. Олароюлапкескіндеуді, металмен жұмыс істеудіңтехникасын, соныңішінде, мыс пенқоладанбалқымаларжасаудың жəне құймаларқұюдың, жайма алтын дайындаудыңкүрделіəдістерінжақсымеңгерген. Жалпы, «аң стилі» феноменіəлемдікөнердегібиікбелестердіңбірісаналады. 4. Алтын адам Біздіңтүп-тамырымызғажаңашакөзқараспенқарауғажолашып, əлемдікғылымүшін сенсация саналған жаңалық – 1969 жылыҚазақстанныңЕсікқорғанынантабылған, өнертанушығалымдарарасында «қазақстандық Тутанхамон» дегенатқаиеболған «Алтын адам». Бұл жауынгерталайтылсымқұпияныңбетінашты. Біздіңбабаларымызəлікүнгедейінөзінің асқан көркемдігіментамсандыратын аса жоғарыдеңгейдегікөркемдүниелержасаған. Жауынгердіңалтынменапталғанкиімдеріежелгішеберлердің алтын өңдеутехникасынжақсымеңгергенінаңғартады. Соныменбірге бұл жаңалық Дала өркениетінің зор қуаты мен эстетикасынəйгілейтін бай мифологияны паш етті. Дала халқы өз көсемдеріносылайшаұлықтап, оның мəртебесін күн секілдіқұдіретдеңгейінекөтеріп асқақтатқан. Қорымдағысəн-салтанаттыжасау- жабдықтарежелгібабаларымыздыңзияткерлікдəстүрлерінен де мол хабар береді. Жауынгердіңжанынантабылғанкүміскеселердіңбіріндеойыпжазылғантаңбалар бар. Бұл – Орталық Азия аумағынанбұрын-соңдытабылғанжазуатаулыныңішіндегі ең көнесі. 5. Түркіəлемініңбесігі Қазақтардың жəне Еуразияның басқа да халықтарыныңтарихындаАлтайдыңаларорныерекше. Осынау асқар тауларғасырларбойы Қазақстан жерініңтəжіғанаемес, күллітүркіəлемініңбесігісаналды. Дəл осы өңірдебіздіңдəуіріміздің І мыңжылдығының орта шеніндеТүркідүниесіпайдаболып, Ұлы дала төсінде жаңа кезеңбасталды. Тарихпен география түркімемлекеттері мен ұлыкөшпенділеримперияларысабақтастығыныңайрықшамоделінқалыптастырды. Бұл мемлекеттер ұзақ уақытбойыбірін-біріалмастырып, орта ғасырдағыҚазақстанныңэкономикалық, саяси жəне мəдениөміріндеөзініңөшпесізінқалдырды. Орасан зор кеңістіктіигеребілгентүркілерұлан-ғайырдаладакөшпелі жəне отырықшыөркениеттіңөзіндікөрнегінқалыптастырып, өнер мен ғылымның жəне əлемдіксауданыңорталығынаайналғанортағасырлыққалалардыңгүлденуінежолашты. Мəселен, орта ғасырдағыОтырарқаласыəлемдікөркениеттіңұлыойшылдарыныңбірі – ƏбуНасырƏл-Фарабидідүниегеəкелсе, түркіхалықтарыныңруханикөшбасшыларыныңбіріҚожа Ахмет ЯсауиТүркістанқаласындаөмірсүріп, ілімтаратқан. 6. ҰлыЖібекжолы Еліміздіңгеографиялықтұрғыданұтымды, яғни Еуразияқұрлығыныңкіндігіндеорналасуыежелденəртүрлімемлекеттер мен өркениеттерарасындатранзиттік «дəліздердің» пайдаболуынасептігінтигізді. Біздіңдəуірімізденбастап бұл құрлықжолдарыҮлкенЕуразияныңШығысы мен Батысы, Солтүстігі мен Оңтүстігіарасындағысауда жəне мəдениетсаласындағыбайланыстардыңтрансконтинентальдыжелісіне – ҰлыЖібекжолыжүйесінеайналды. Бұл жол халықтар арасындағыжаһандықөзаратауарайналымы мен зияткерлікынтымақтастықтыңқалыптасып, дамуыүшінорнықты платформа болды. Керуенжолдарынмінсізұйымдастырып, қауіпсіздігінқамтамасызеткенҰлы дала халқыежелгі жəне орта ғасырлардағы аса маңыздысаудақатынасыныңбастыдəнекерісаналды. Дала белдеуіҚытай, Үнді, Парсы, Жерортатеңізі, ТаяуШығыс жəне славян өркениеттерінбайланыстырды. Алғашпайдаболғансəттенбастап, ҰлыЖібекжолыкартасы, негізінен, Түрікимперияларыныңаумағынқамтыды. ОрталықЕуразиядатүркілерүстемдік құрған кезеңдеҰлыЖібекжолыгүлденушегінежетіп, халықаралықауқымдаэкономиканыөркендетуге жəне мəдениеттідамытуғасептігінтигізді. 7. Қазақстан – алма мен қызғалдақтыңотаны Асқақ Алатаудыңбаурайы алма мен қызғалдақтың «тарихиотаны» екеніғылымитұрғыдандəлелденген. Қарапайым, бірақбүкілəлемүшінөзіндікмəн-маңызы зор бұл өсімдіктер осы жерде бүр жарып, жержүзінетаралған. Қазақстан қазір де əлемдегі алма атаулының арғы атасы – Сиверс алмасыныңотанысаналады. Дəл осы тұқым ең көп таралғанжемістіəлемгетартуетті. Бəрімізбілетін алма – біздегіалманыңгенетикалықбіртүрі. Ол Қазақстан аумағындағыІлеАлатауыбаурайынанҰлыЖібекжолының көне бағытыарқылыалғашқыдаЖерортатеңізіне, кейінненбүкілəлемгетаралған. Осы танымалжемістің терең тарихының символы ретіндееліміздіңоңтүстігіндегі ең əсем қалалардыңбірі Алматы деп аталды. Қазақстан аумағындағы Шу, ІлетауларыныңетегіненəлікүнгедейінжергіліктіөсімдіктерəлемініңжауһарысаналатынРегельқызғалдақтарынбастапқыкүйіндекездестіругеболады. Бұл əсем өсімдіктербіздіңжерімізде Тянь-Шань тауларыныңетегі мен шөлейтдаланыңтүйісертұсындапайдаболған. Қазақ топырағындағыосынауқарапайым, сондай-ақерекшегүлдер өз əдемілігіменкөптеген халықтың жүрегінжаулап, біртіндепбүкілəлемгетарады. Бүгіндежержүзіндеқызғалдақтың 3 мыңнанастамтүрі бар, олардыңбасымкөпшілігі – біздің дала қызғалдағының «ұрпағы». Қазір Қазақстанда қызғалдақтың 35 түріөседі. * Көтерілгенмəселелержан-жақты ой елегіненөткізіп, терең зерделеудіталапетеді. Сондай-ақбіздіңдүниетанымымыздың, халқымыздыңөткені мен бүгінінің жəне болашағыныңіргелінегіздерінетікелейқатысты. Бұл жұмыстыбірнешеіріжобаларарқылыбастауғаболады деп ойлаймын. 1. Архив – 2025 Тəуелсіздікжылдарындахалқымыздыңөткенінзерттеугеқатыстыауқымдыжұмыстаратқарылды. Еліміздіңтарихижылнамасындағыақтаңдақтардықайтақалпынакелтіругежолашқан «Мəдени мұра» бағдарламасытабыстыіскеасырылды. Бірақ, бабаларымыздыңөмірі мен олардыңғажапөркениетіжөніндегікөптегендеректіқұжаттар, əлі де болса, ғылымиайналымғатүскенжоқ. Оларəлемніңбүкілархивтерінде өз іздеушісі мен зерттеушісінкүтіпжатыр. Сондықтанежелгідəуірденқазіргі заманға дейінгікезеңдіқамтитынбарлықотандық жəне шетелдікмұрағаттардүниесінеелеулііргелізерттеулержүргізуүшін «Архив – 2025» жетіжылдықбағдарламасынжасауымызқажет деп санаймын. Бұл жобаныжүзегеасырубарысындатарихшылардан, деректанушылар мен мəдениеттанушылардан құрылған арнайытоптардыңотандық жəне шетелдікіріархивтерменөзаражүйеліəрі ұзақ мерзімдіықпалдастықтаболып, іздеу-зерттеужұмыстарынжүргізуіне баса мəн беру керек. Қай жағынанболсын, бұл маңызды жұмыс мемлекетесебіненатқарылатын «академиялықтуризмге» айналмауғатиіс. Архив деректерін тек жинақтапқанақоймай, барлықмүдделізерттеушілер мен қалың жұртшылыққақолжетімдіболуыүшінолардыбелсендітүрдецифрлық форматқа көшіруқажет. Өз тарихынадегенмақтанышсезімінұялатып, отаншылдықтəрбие беру мектепқабырғасынанбасталуғатиіс. Сондықтанмектептер мен барлықөңірлердегіөлкетанумузейлерініңжанынантарихи-археологиялыққозғалыстар ІІ. ТАРИХИ САНАНЫ ЖАҢҒЫРТУ құру маңызды. Ұлттарихын санаға сіңірубаршақазақстандықтардыңбойында өз бастауларынадеген ортақтық сезімінқалыптастырады. 2. Ұлыдаланыңұлыесімдері Көпшіліктіңсанасындатарихиүдерістер, негізінен, тұлғаландырусипатынаиеболатыныбелгілі. Көптеген халықтар өз елініңерекшеелшісісындыұлыбабаларыныңесімдерінмақтантұтады. Мысалы, өткендəуірлердегі Тутанхамон, Конфуций, ЕскендірЗұлқарнайын, Шекспир, Гете, Пушкин жəне Джордж Вашингтон сияқты дүниежүзінебелгілітұлғаларбүгінде «өз мемлекеттерінің» баға жетпессимволдық капиталы саналадыəрі сол елдердіңхалықаралықаренадатиімдіілгерілеуінесептігінтигізіпотыр. Ұлы дала Əл-Фараби мен Ясауи, Күлтегін мен Бейбарыс, Əз-Тəуке мен Абылай, Кенесары мен Абай жəне басқа да көптегенұлытұлғаларшоғырындүниегеəкелді. Сондықтанбізбіріншіден, атақтытарихитұлғаларымыз бен олардыңжетістіктерініңқұрметінеашықаспанастындаескерткіш-мүсіндерқойылатын «Ұлыдаланыңұлыесімдері» атты оқу-ағарту энциклопедиялықсаябағынашуымызкерек. Екіншіден, мақсаттымемлекеттіктапсырысұйымдастыруарқылықазіргіəдебиеттегі, музыка мен театр саласындағы жəне бейнелеуөнеріндегіұлыойшылдар, ақындар жəне ел билегентұлғаларбейнесініңмаңыздыгалереясынжасаудықолғаалуқажет. Сондай-ақ бұл жердеклассикалыққалыптан тыс, баламалыжастарөнерініңкреативтіəлеуетін де пайдаланудыңмəні зор. Осыған орай, бұл іске тек отандыққанаемес, соныменбірге, шетелдікшеберлер мен шығармашылықұжымдарды да тартқан жөн. Үшіншіден, еліміздіңтарихикезеңдерінкеңіненқамтиотырып,«Ұлы Дала тұлғалары» аттығылыми-көпшіліксериялардышығарып, таратужұмыстарынжүйелендіру жəне жандандыруқажет. Бұл бағытта қазақстандық ғалымдарменқатаршетелдікмамандар да тартылатынхалықаралықкөпбейіндіұжым құруға болады. Нəтижесінде, біздіңқаһармандарымыздыңөмірі мен қызметіжөнінде тек еліміздегілерғанаемес, сондай-ақшетелдегілер де білетінболады. 3. Түркіəлемініңгенезисі Қазақстан – күллітүркіхалықтарыныңқасиетті «Қара шаңырағы». Бүгінгі қазақтың сайындаласынанəлемнің əр түкпіріне тараған түркітектестайпалар мен халықтар басқа елдер мен өңірлердіңтарихиүдерістерінеелеулі үлес қосты. Осыған байланысты, «Түркіөркениеті: түп тамырынанқазіргі заманға дейін» аттыжобанықолғаалуқажет. Бұл жобааясында 2019 жылыАстанадаТүркологтардыңдүниежүзілікконгресін жəне əртүрліелдермузейлерінің экспозицияларынаежелгітүркіжəдігерлеріқойылатынТүркіхалықтарыныңмəденикүндерінұйымдастырукерек. Сондай-ақ, ВикипедияныңүлгісіндеҚазақстанныңмодераторлығыменТүркіхалықтарына ортақ туындылардыңбірыңғай онлайн кітапханасынашу да маңызды. Соныменқатар жаңа облысорталығыретіндеТүркістандыдамытубарысында оның халықаралықаренадағыбеделінжүйелітүрдеарттыруқажет. Қазақстанныңежелгіастанасыхалқымыздыңруханиорталығығанаемес, сондай-ақ, бүкілтүркіəлеміүшінкиеліорынболыпсаналады. 4. Ұлыдаланыңежелгіөнер жəне технологиялармузейі «Ұлы дала»аттыежелгіөнер жəне технологиялармузейінашуға толық мүмкіндігіміз бар. Оған озықөнер мен технология үлгілерін – аң стиліндежасалғанбұйымдарды, «Алтын адамның» жарақтарын, жылқынықолғаүйрету, металлургияныдамыту, қару-жарақ, сауыт-саймандайындауүдерісінкөрсететінзаттарды жəне басқа да жəдігерлердіжинақтауғаболады. Онда Қазақстан жерінентабылғанқұндыархеологиялықескерткіштер мен археологиялықкешендердіңэкспозицияларықойылады. Бұл заттартарихидəуірлердіңқандай да біркезеңіндегіəртүрлішаруашылықсалаларының даму үдерісінкөрсетеді. Соныменқатар «Ұлыдаланыңұлыөркениеттері» аттыжалпыұлттықтарихиреконструкцияларклубынқұрып, соныңнегізіндеАстанада жəне Қазақстанныңөзге де өңірлеріндеежелгісақтар, ғұндар, ұлытүркіқағандарыныңдəуірі жəне басқа да тақырыптарбойыншафестивальдарөткізугеболады. Бұған қызығушылықбілдіргенадамдардытартаотырып, осы тақырыптараясындағыжұмыстардыбірмезгілдежүргізугеболады. ЕжелгіОтырарқаласыныңбірқатарнысандарын – үйлері мен көшелерін, қоғамдықорындарын, су құбырларын, қала қамалыныңқабырғалары мен тағы да басқа жерлерінішінарақалпынакелтіретінтуристікжоба да қызықтыболмақ. Осыныңнегізіндебілімдідəріптеуге жəне туризмдідамытуға баса мəн берілуіқажет. 5. Дала фольклоры мен музыкасының мың жылы Бұл жобааясындабізге «Дала фольклорыныңантологиясын» жасаукерек. МұндаҰлы дала мұрагерлерініңөткенмыңжылдықтағы халық ауызəдебиетініңтаңдаулыүлгілері – ертегілері, аңыз-əфсаналары, қиссалары мен эпостарыжинақталады. Соныменқатар қазақтың қобыз, домбыра, сыбызғы, сазсырнай жəне басқа да дəстүрлімузыкалықаспаптарыменорындауғаарналғанмаңыздытуындылартоптамасын – «Ұлыдаланың көне сарындары» жинағынбасыпшығаруқажет. ҰлыДаланың фольклоры мен əуендерізаманауицифрлықформатта «жаңа тыныс» алуғатиіс. Бұл жобалардыжүзегеасыруүшінкөшпенділердің бай мұрасынжүйелеугеқабілеттіғанаемес, сондай-ақ оның өзектілігінарттыраалатынотандық жəне шетелдіккəсібимамандардытартумаңызды. Біздіңмəдениетіміздіңнегізгісюжеттерінде, кейіпкерлері мен сарындарындашекараболмайды, сол себепті оны жүйелізерттеп, бүкілОрталықЕуразиякеңістігі мен баршаəлемдедəріптеугетиіспіз. Ауызша жəне музыкалықдəстүрдіжаңғыртуқазіргі заманғы аудиторияға жақынəрітүсініктіформаттаболуыкерек. Атапайтқанда, көнергенсөздер мен мəтіндердісуреттерімен қоса беруге, айқынвидеоматериалдарформасында ұсынуға болады. Музыкалықдыбыстар мен əуендертабиғиаспаптарменғанаемес, олардыңзаманауиэлектрондынұсқаларыарқылы да шығарылады. Соныменқатарфольклорлықдəстүрдің ортақ тарихинегіздерініздеуүшінҚазақстанныңтүрліөңірлері мен өзгеелдергебірнешеіздеу-зерттеуэкспедицияларынұйымдастыруқажет. 6. Тарихтың кино өнері мен телевизиядағыкөрінісі Қазіргізамандағыхалықтардыңтарихитаным-түйсігінде кино өнеріерекшеорыналады. Жалпы халықтың санасындафильмдердегіжарқынкинообраздаріргеліғылымимонографиялардағыдеректіпортреттерденгөрімаңыздырақ рөл атқарады. СондықтантезарадаҚазақстанныңөркениеттарихыныңүздіксіздамуынкөрсететіндеректі-қойылымдықфильмдердің, телевизиялықсериалдар мен толықметраждыкөркемкартиналардыңарнайыциклінөндіріскеенгізукерек. Аталғанжобалар кең халықаралықынтымақтастықаясындаотандық жəне шетелдікүздіксценаристерді, режиссерлерді, актерлерді, продюсерлерді жəне заманауи кино өндірісінің басқа да мамандарынтартуарқылыжүзегеасырылуғатиіс. Қызықтыəрімелодрамалықсарындарменқатар, көрермендерүшінтанымал фэнтези жəне шытырман оқиғалы блокбастерлердіңэлементтерін қоса отырып, жаңа тарихи теле-кино туындылардыңжанрларынбарыншакеңейтуқажет. Осы мақсатпенҰлыдаланың бай мифологиялық жəне фольклорлықматериалдарынпайдалануғаболады. Ұлтқаһармандарынүлгі тұту үрдісінқалыптастыруғажолашатынсапалыбалаларфильмдері мен мультипликациялықсериалдарды аса қажетететінөскелеңұрпақтың да талғамынаерекшеназараударукерек. Біздің даңқты батырларымыз, ойшылдарымыз бен ел билеушілеріміз – тек Қазақстан ғанаемес, сондай-ақбүкілəлембойыншаеліктеугелайықтытұлғалар. ҚОРЫТЫНДЫ Осыданбіржарымжылбұрынменің «Болашаққа бағдар: руханижаңғыру» аттыбағдарламалықмақалам жарыққа шықты жүктеу/скачать 231.13 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|