Білім алушыларды тәрбиелеуде қҰндылықҚа бағытталған тәсілді жүзеге асыру бағдарламасы

405 
тереңдетуге мүмкіндік береді, сондай-ақ логикалық ойлау дағдыларын, өзіндік 
танымдық іс-әрекетті дамытады, оқушылардың зияткерлік-танымдық, 
әлеуметтік-дүниетанымдық және азаматтық құзыреттерін қалыптастыруға 
ықпал етеді. 
Біз әртүрлі тапсырмаларға, пікірталастарға арналған тақырыптарға, 
мұғалімдер осы тақырыптарды зерттеуде қолдана алатын сұрақтарға мысалдар 
келтіреміз. 
Егер сабақты Қазақстан тарихы курсы аясында 11-сыныпта өткізу 
көзделсе, онда құқық негіздері курсында оқушылардың алған біліміне: адам 
құқықтары ұғымына, адам құқықтарының түрлеріне, Конституцияда және 
халықаралық құжаттарда негізгі құқықтардың бейнеленуіне ерекше назар 
аудару және сабақты жоспарлау кезінде оларға сүйену қажет. 
Оқушылармен Қазақстандағы адам құқықтары, осы құқықтардың 
кепілдіктері, олардың мызғымастығы туралы әңгімелесе отырып, мұғалімдер 
жастардың бұл мәселеге деген теріс, скептикалық көзқарасына жиі тап болады. 
Жастар белсенді, жиі стихиялы, қазіргі заманғы, оның ішінде құқықтық 
саладағы негативтерді сіңіреді. Осыдан шенеуніктер мен құқық қорғау 
органдарының құқық бұзушылыққа әрекетсіздігі үшін билікке белгілі бір 
айыптау қалыптасады. Жоғары сынып оқушылары қазақстандық қоғамның 
басты құндылығы ретінде құқық пен заңдылықтың мүмкіндігіне сенбейді. 
Демек, мұғалімнің міндеті – білім алушылар қайта сендіру, олардың құқықтық 
жүйеде оң өзгерістерге бет бұруы, қазіргі кезеңдегі саяси және құқықтық 
өзгерістерге қатысты оптимистік көзқарасты қалыптастыру. 
Алайда, мұғалімнен шыққан сендіру немесе оптимистік болжамдар ғана 
нәтиже бермейді («бәрі жақсарады»). Бүгінгі таңда Қазақстан тап болған 
құқықтық 
реформалаудың 
проблемалары 
мен 
қиындықтарын 
білім 
алушылардың өздеріне ұғынуды ұсыну, перспективалы бағыттарды ұсыну 
тиімдірек. 
Мәселен, «Құқық және мемлекет» бөлімін зерделеу кезінде оқушыларға 
құқықтық құжаттарды, біздің еліміздің Конституцияларының мәтіндерін 
талдау, XX – XXI ғғ. бөлінісінде өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы 
тапсырма ұсынылуы мүмкін. 
Тапсырманың мақсаты:
А) білім алушылардың бүкіл ХХ ғ. бойы адам құқықтарын кепілдендіру 
және қамтамасыз ету жөніндегі реалиялар мен формалды ережелердің 
арақатынасын білу;
б) бүгін болып жатқан өзгерістер туралы тұжырымдарды тұжырымдау;
в) өткен жылдардың құқықтық жүйесінің жай-күйіне байланысты оларды 
бағалау;
г) бүгінгі және кеңестік Қазақстандағы өзгерістердің сапасы мен санының 
арақатынасын ажырату; 
д) Қазақстанның құқықтық жүйесін одан әрі дамыту болжамдарын, оның 
ішінде адам құқықтарының кепілдіктерін ұсыну. 
Бұл сабақты өткізу үшін оқушылар 1926 жылғы ҚазАССР 
Конституциясынан, 1937 жылғы ҚазКСР Конституциясынан, 1978 жылғы 

406 
ҚазКСР Конституциясынан, 1995 жылғы ҚР Конституциясынан таңдау керек. 
Адам құқықтарын қамтамасыз етуге және кепілдендіруге қатысты мақалалар. 
Ол үшін білім алушылар алдын ала құжаттардың мәтіндерімен қамтамасыз 
етіледі (оларды құжаттарды өздігінен іздеуге, мысалы, интернетте бағыттаған 
жөн).
Сабақта фронтальды жұмыс барысында білім алушылар құжаттың атауы 
мен ондағы адам құқықтары енгізілетін кестені толтыру бойынша жұмыс 
ұсынылуы мүмкін. Бұдан әрі жалпы талқылау барысында білім алушылар 
мәлімделген құқықтардың қайсысы нақты кепілдендірілгенін және сол сәтте 
елде орындалғанын, қайсысы жоқ және неге екенін түсіндіреді. 
Кесте келесідей көрінуі мүмкін: 
Конституцияларда адам құқықтарының көрсетілу бағанын оқушылар 
дереккөздермен жұмыс істеу процесінде толтырады, егер құқықтар 
көрсетілмесе, баптың нөмірі көрсетіледі – сызықша қойылады. Құқықтарды 
нақты іске асыру бағаны талқылау барысында толтырылады, оның барысында 
білім алушылар тарих пен күнделікті өмірден мысалдар келтіреді (қазіргі кезең 
үшін). Мұндай жұмыс бір жағынан оқушылардың зерттеу дағдыларын 
дамытады, екінші жағынан оларды танымдық және ойлау процестерін 
жандандыруға: талдау, салыстыру, логикалық ойлауға мәжбүр етеді. 
Жұмыс барысында білім алушылар сұрақтар туралы ойлануға кеңес 
беріледі: 
1. Кеңес заманында адамның нақты құқықтарынан айыру құқықтарды 
іске асыру және қорғау саласындағы қазіргі заманғы проблемалардың себебі 
болып табыла ма? Ең үлкен қиындықтар: билікті орнату немесе халықты 
орнына қою? 
2. 1937 жылғы Конституцияны адам мен халыққа арналған Конституция 
деп атауға толық негіз бар ма? 
3. Шын мәнінде сақталмайтын құқықтық құжат құнды ма? 
4. Қазіргі қазақстандықтардың көз алдында құқықтың жарқын бейнесін 
қалпына келтіру үшін қандай шаралар қолдануға болады? 
5. Қай кезеңнің негізгі заңын мәлімделген құқықтар мен олардың 
кепілдіктеріне неғұрлым сәйкес деп атауға болады? 
Осы типтегі тапсырмалар оқушылардың жинақталған білімдерін 
жүйелеуге, мәселеге тұтас көзқарас қалыптастыруға, өз көзқарастарын 
қалыптастыруға мүмкіндік береді; саяси және құқықтық салада одан әрі 
ілгерілеудің нұсқаларын жобалау, сонымен қатар талқылауға қатысу, өз 
ұстанымдарын қорғау, бастапқы көзқарастарды түзету, аксиологиялық 
құқықтық қатынастарды дамыту. 
Осыған ұқсас жұмыс «әдет-ғұрып, қазіргі Қазақстандағы қазақ 

жүктеу/скачать 5.22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: