Білім беру бағдарламасы: «6В05201-Экология»
Тұқымның қысқаша сипаттамасы – арша және оның өкілдері
жүктеу/скачать 210.82 Kb.
|
| 2. Тұқымның қысқаша сипаттамасы – арша және оның өкілдері
Туысы: арша – Juniperus Тұқым 70-ке жуық түрді қамтиды, оның 21-і Ресейде табиғи түрдетаралған. Бұл аласа ағаштар, бұталар немесе стланиктер. Қылқандар үштен немесе ұсақ қабыршақтыкүлтебасқа жиналған ине тәрізді. Бүртық жидектер етті, қою көк немесе қызыл-қоңыр түсті, көкшіл гүлденген, 2-ден 10-ға дейін тұқымнан тұрады.Барлық аршалар жарықсүйгіш, көпшілігі құрғақшылыққа төзімді және топырақ жағдайына талапшыл емес. Аршалар тұқымдар арқылы көбейеді, қосалқы тамыр түзуге қабілетті және бұтақтармен тамыр алады. Секция: Oxycedrus Кәдімгі арша – Juniperus communis Биіктігі 8-12 м конус тәрізді бөрікбасы немесе жұмыртқа тәрізді немесе конус тәрізді бұта. Қабығы сұр-қоңыр, ұзыннан қабыршақты. Қылқандар ине тәріздес, қатты, ұзындығы 16-20 мм, үш орамда орналасқан; 4 жылға дейін өмір сүреді. Бүржидектер шар тәрізді, диаметрі 6-9 мм, көкшіл-қара, 1-3 тұқымы бар. Аршаның шаруашылық маңызы зор: бүржидектер медицинадақолданылады; ағаш - қолөнер жасау үшін . Елдің еуропалық және азиялық бөліктерінде, негізінен жеңіл қылқан жапырақты ормандардың аласа ағаштарының негізінде таралған. Сібір аршасы - Juniperus sibirica - кәдімгіге жақын, одан кішігірім, сусымалы пішіні және кішкентай ине тәрізді инелері (4-8 мм) арқылы ерекшеленеді. Бұл түр Кола түбегінің, Оралдың, Карпаттың, Алтайдың, Шығыс Сібірдің, Қиыр Шығыстың және Орталық Азияның тауларының ағаш өсімдіктерінің жоғарғы шекарасын құрайды. Жазықта тундраға енеді. Қызыл арша - Juniperus oxycedrus Үлкен бұта немесе көлденең немесе қиғаш жоғары бағытталған бұтақтары бар 8-16 м биіктіктегі ағаш. Қылқандар шығыңқы, қатты, тікенді, үстіңгі жағында екі бойлық ақ жолақтармен, астында арал шығыңқы қырмен, жарқыраған жасыл. Жетілген бүрлері қызыл-қоңыр, шар тәрізді, тұқымдары 2-4 (сирек 1-3), кең жұмыртқа тәрізді, доғал үшбұрышты. Ареал: Қырым, Кавказ, Кіші Азия, Оңтүстік таулар. Еуропа. Секция: Sabina Казак аршасы - Juniperus sabina - биіктігі 1,5 м-ге дейін жетілмеген бұта. Жас өсімдіктердегі қылқандар ине тәрізді, ал ересектерде - ұсақ қабыршақты. Бүржидектер қара сұр түсті, ұзындығы 8-12 мм, аяғында ілулі, тұқымдары 2-ден 6-ға дейін. Ареал: Ресейдің еуропалық бөлігі, Сібірдің дала зонасы, Алтай, Моңғолия, Батыс Еуропа. Виргин арша - Juniperus virginiana - Солтүстік Америкада табиғи жағдайда өсетін биіктігі 12-15 м ағаш. Бөрікбасы кеңпирамидалы, екі түрдегі қылқандар. Өсіп келе жатқан өскіндер мен жас өсімдіктерде ине тәріздес 2-3 бұтақпен жиналады; ескі бұтақтарда – қабыршақты, қою жасыл. Бүржидектер кішкентай, әдетте көп, тозаңдану жылы піседі. Әрбір бүр 1-2 тұқымнан тұрады. Жас кезінде ол баяу өседі, содан кейін өсуі тездейді. Ағаш көлеңкеге төзімді, құрғақшылыққа төзімді, Ресейдің еуропалық бөлігінің орманды даласы мен даласы жағдайында ол қыста өте төзімді. Ол топыраққа талап етілмейді, салыстырмалы түрде түтінге және газға төзімді. 100 жылға дейін немесе одан да көп өмір сүреді. Ареалы: Солтүстік Америка. Биік арша - Juniperus excels Биіктігі 10-15 м, пирамида бөрікбасы бар, көбінесе ескі ағаштарда қолшатыр түрінде болатын біртекті, кішкентай ағаш. Бұтақтар қалың, жоғары бағытталған доғалы. Қабығы қара сұр немесе қоңыр түсті, жіңішке жолақтарда қабыршақтанады. Қылқандар доғал, кішкентай, тығыз басылған, артқы жағында сопақ безді кесіндісі бар, көкшіл-жасыл түсті. Қысқа аяқтардағы бүрлер, шартәрізді, диаметрі 10-12 мм-ге дейін жеткілікті үлкен, жалғыз. Көкшіл реңктері бар қара. Екінші жылы піседі. Тұқымы қырлы, жылтыр, қоңыр, бүрлер 3-6 дана. Құрғақшылыққа төзімді, топыраққа төзімді, жылусүйгіш. Ареалы: Қырым, Кавказ, Кіші Азия. Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар 1. Кипарис тұқымдасына жататын түрдің жүйелі орны мен латынша атауын көрсетіңіз? 2. Кипарис тұқымдасының ағаш түрлерінің морфобиологиялық ерекшеліктерін және экологиялық қасиеттерін ата? 3. Зерттелетін тұқымдастар арасындағы айырмашылықтардың диагностикалық белгілері? 4. Арша тұқымдасының қандай морфобиологиялық белгілері, диагностикалық белгілері және экологиялық қасиеттері тән? ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ Негізгі
Қосымша 2. Булыгин,Н.Е.Дендрология:учебник/Н.Е.Булыгин,В.Т.Ярмишко.–М.:МГУЛ,2001. – 528 с. 3. Валягина-Малютина,Е.Т.ДеревьяикустарникисреднейполосыЕвропейскойчастиРоссии/Е.Т.Валягина-Малютина. –М.:Издательство КМК,1991. –435с. 4. Гроздова,Н.Б.Деревья,кустарникиилианы/Н.Б.Гроздова,В.И.Некрасов,Д.А.Глоба-Михайленко.–М.:Леснаяпромышленность, 1986.– 349с. 6. Колесников,А.И.Декоративнаядендрология. /А.И.Колесников.М.:Леснаяпромышленность,1974.-703с. 7. Кремер,Б.П.Деревья:МестныеизавезенныевидыЕвропы:Пер.снем./Б.П.Кремер.–М.: «Издательство Астрель»:«Издательство АСТ»,2002.– 288 с жүктеу/скачать 210.82 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|