Білім беру зерттеулерінің сипаты. Білім беру зерттеулерінің тарихы
ХХ ғасырдың басындағы ғылымның дамуы
жүктеу/скачать 44.84 Kb.
|
| ХХ ғасырдың басындағы ғылымның дамуы
Қазақстанның ғылыми мекемелері. XX ғ.басында Қазақстан аумағында жаңа ғылыми мекемелер ұйымдастырылуын жалғастырды. 1902 жылдың көктемінде РГО Батыс-Сібір бөлімінің Семей бөлімшесінің ашылуы болды. Бөлімнің қызметі негізінен өлкетану зерттеулерінде, әртүрлі жергілікті мәселелерді талқылауда, көпшілік баяндамаларда, ғылыми және танымал сипаттағы дәрістер оқуда, баспа жұмыстарында, мұражайлар мен кітапханаларды күтіп-ұстауда және өлкетану конференциясының құрылымында көрініс тапты. Қазақстанның географиясын, тарихын және этнографиясын зерттеу бойынша үлкен жұмыстар жүргізген Орынбор, Батыс-Сібір және Түркістан ОГҚ бөлімдері жұмысын жалғастырды. Түркістан ғалымдары 1899-1902 жылдары Арал теңізін, 1903-1904 жылдары Балқаш көлін зерттеді. Балқаш және Арал экспедицияларының нәтижелері бүгінгі күні де маңызды рөл атқарады. 1902 жылы көрнекті орыс шығыстанушылары в. Бартольд, Н.Веселовский, и. Мелиоранский, с. Ольденбург, в. Радлов және басқалары тарихи, археологиялық және этнографиялық қатынастарда орта және Шығыс Азияны зерттеу үшін орыс комитетін құрды. Оның қызмет саласына қазақ даласы да кірді. 1900 жылы пайда болған Шығыстану қоғамы да Ресейдегі қазақ халқы туралы шынайы мәліметтер таратты. Сонымен, Ислам әлемі журналы (1912-1913 жж.), қазақ халқының тарихы бойынша ғылыми және сыни-библиографиялық материалдар шығарды. Қазақстандық ғалымдар. В.Бартольд Қазақстан мен Орта Азияның тарихы мен мәдениетін зерттеуге үлкен үлес қосты. Сол немесе басқа кезеңдегі Түркістан аумағында алғашқы жалпылама зерттеулердің пайда болуы оның есімімен байланысты. Деректерді, негізінен жазбаша дереккөздерді (шығыс қолжазбаларын) сыни қолданудың қатаң ғылыми негізінде жасалған ғалымның еңбектері орыс тарихнамасының маңызды жетістігі болып табылады. 1914 ж.Орта Азияның тарихы мен тарихи географиясы бойынша В. Бартольдтың ең маңызды еңбектерінің бірі – "Түркістанды суландыру тарихына"жарияланымы жатады. Жазба дереккөздердің кең ауқымын - ежелгіден бастап біздің заманымызға дейін зерттеу ғалымға жасанды суару тарихын ғана емес, сонымен қатар ғылымның жалпы тарихи дамуымен байланысты Оңтүстік Қазақстанның бүкіл шаруашылығының тарихын қайта жасауға мүмкіндік берді. 1902 ж.В. Бартольдтың Қазақстан бойынша тағы бір күрделі жұмысы - Арал теңізі және Амудария төменгі ағысы туралы ежелгі дәуірден XVII ғасырға дейінгі мәліметтер жарияланды, бұл тарихи-географиялық зерттеулер циклі бойынша алғашқы ірі жарияланым, олардың жиынтығы олардың авторына Орта Азия мен Қазақстанның тарихи географиясын жасаушы беделін дұрыс бекітті. Библиографиялық өлкетанудың негізін қалаушы А. Алекторов (1861-1918) болды. Орынбор мұғалімдер институтының түлегі, қазақ тілін еркін меңгерген, жергілікті халықтың өмірін жақсы білген ол көп жылдар бойы Қазақстанда ұстаздық етіп, халыққа білім беруді ұйымдастырушы болған. Қазақстанда қызмет еткен жылдары ол тарих, этнография және фольклор бойынша 200-ге жуық еңбектер жариялады. Орынбор ғылыми мұрағат комиссиясының мүшесі бола отырып, өз жұмыстарын негізінен "Известияларда", "еңбектерде"шығарды. Көптеген еңбектерде қазақ халқының тарихы мен этнографиясы туралы айтылады. Сонымен қатар, оның еңбектерінде Біз өлкенің халықтық білімінің, тұрмысы мен мәдениетінің жай-күйі туралы құнды материалдарды табамыз. А.Алекторовтың ең ірі шығармасы 1900 жылы Қазанда басылып шыққан "кітаптар, журнал және газет мақалалары мен қырғыздар туралы жазбалардың көрсеткіші" болып табылады. Аннотацияланған көрсеткіште орыс ғылымындағы қазақтар туралы барлық әдебиеттер жинақталған. Бұл бірегей жұмыстың құндылығы-әр мақала, нота немесе монография А.Алекторовтың өзі сыни талдау мен пайымдаулармен бірге жүреді. Сондай-ақ, көрсеткіште кейбір кітаптар мен мақалалардан үзінділер мен үзінділер келтірілген. Осылайша, бұл жұмыс тек анықтамалық ғана емес, сонымен қатар тәуелсіз ғылыми басылым болып табылады. Қазақ халқын этнографиялық зерттеуде Әубәкір Диваев (1856-1933) үлкен рөл атқарды. Түркі тілдерін жақсы білген ол қазақ халқының фольклорын зерттеудің бастаушысы болды. Диваев өзінің саналы ғұмырында Қазақстанда жұмыс істеді және Қазақстанның тарихы мен этнографиясы бойынша үлкен материалдар жинады. Археология әуесқойларының Түркістан үйірмесінің қызметіне белсене араласып, революцияға дейін өзінің зерттеулерінің нәтижелерін 130 жарияланымда баяндаған. А.Диваев фольклорлық материалдар қазақ халқының ежелгі тарихының күрделі мәселелерін шешу үшін құнды дереккөздер болып табылады деп әділ сенді. Ол халық эпосының, аңыздардың, мақал-мәтелдердің түпнұсқаларын жариялады. Бұл ретте ол оларды ғылыми түсініктемелермен, қазақ этнографиялық терминологиясының түсініктемелерімен жабдықтады. Диваев шығармаларының құндылығы оның қазіргі фольклористерге, этнографтарға және тарихшыларға тиісті қорытынды жасауға болатын алғашқы материал қалдыруында. Азия халықтарының ең ірі этнографы "Сібір облыстығын"ұйымдастырушылардың бірі г.Потанин болды. Оның қазақ халқының тарихы мен этнографиясы жөніндегі еңбектері әлі күнге дейін өзінің ғылыми маңызын жоғалтқан жоқ. Г. Потанин (1835-1920) - саяхатшы, фольклоршы, Сібір мен Орталық Азияны зерттеуші-Павлодар қаласының маңындағы Ямышев казак станицасында дүниеге келген. Г. Потанин Сібір мен Орталық Азияның аз зерттелген аймақтарына бірқатар сапарлар жасады, онда география, ботаника, экономика және этнография бойынша кең материалдар жинады. Қазақ халқының тарихы мен этнографиясы бойынша 50 мақала, жазбалар мен кітаптар жазды. Көрнекті этнограф және экономист Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан болды, ол 1870 жылы Қарқаралы уезінде Әлтеке-Сырым болысында, Мырзатай (совр. Қарағанды облысының Ақтоғай ауданы). Ә.Бөкейхан 1903 жылы жарық көрген "қырғыз өлкесі" шығармасының авторларының бірі болған, бұл басылым 18 томдық "Ресей. Біздің Отанымыздың толық географиялық сипаттамасы". Бөкейхан қазақтардың тарихына, өлкедегі ағартушылықтың, баспа ісінің дамуына, орыс жаулап алуы мен отарлауына арналған "Население" кітабының екінші бөлімін жазды. Ә.Бөкейханның қаламына 1905 жылы "Семей парағында" басылып шыққан Абай Құнанбайұлының өмірбаяны енген. этнографиялық және экономикалық тақырыптарға арналған көптеген мақалалар өлкеде жарық көрген газет-журналдарда, оның ішінде Ә. Бөкейхан белсенді қызметтес болған "Қазақ" газетінде де жарияланған. жүктеу/скачать 44.84 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|