Тақырып: Аэрофотоматериалдарды оқып үйрену

1. Аэрофотоматериалдар бойынша аймақтың өсімдік жамылғысына сипаттама.

2. Аэрофотоматериалдар бойынша аймақтың топырақ жамылғысына сипаттама.

3. Аэрофотоматериалдар бойынша аймақтың экологиялық жағдайына сипаттама.

1. Аэрофотоматериалдарды топографиялық және ландшафтық дешифрлеуде қолданылатын дешифрлік белгілер?

2. Бүлінген экожүйені картаға түсіруде аэрофотоматериалдардың маңызы мен кемшіліктерін атаңыз.

3. Контактілі аэрофотосуреттер, фотоплан және фотосхема дегеніміз не?

АФС бойынша суретте кескінделген өсімдіктер жамылғысы мен ауыл шаруашылық алқаптарын анықтайды. 3-кестені толтыру қажет.

АФС үстіне калька салып өзен аңғарын, беткейлерді, төбелерді, сайларды, ойыстарды белгілейді. Егр аймақ ландшафтық біркелкі болмаса, копмлекстік мөлшерін анықтайды. Ол үшін алдымен үш бағытта ұзындығы 3-5 см түзу сызық сызып лупа арқылы әрбір контур ұзындығын есептейді. Сөйтіп әрбір компоненттің проценттік үлес көрсеткіші анықталады.

Аэрофотоматериалдар бойынша аймақта кездесетін бұзылған экожүйелерді табыңыз: эрозияға ұшыраған жерлер, сортаңданған жерлер, батпақтанған жерлер.

Осы экожүйелерді картаға түсіру. Шартты белгілерін салу.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Аэрофотосурет бойынша аймақты гидрографиялық торына сипаттама беру. Кескінделген ең үлкен өзен аңғарының элементтеріне сипаттама жазу: арна, жайылма, терраса. Жайылманың морфологиялық элементтері: орталық жайылма, арна маңы жайылмасы, терраса маңы жайылмасы.

2. Жеке тапсырмамен жұмыс.
№7 СӨЖ: Аэрофотоматериалдарды оқып үйрену.

1. Табиғат объектілерін дешифрлеуде қолданылатын түрлі көрсеткіштердің маңызы.

2. Кестені толтыру және сипаттама беру.

Әдебиеттер:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

Афанасьева Т.В., Петрусевич Ю.М., Трифонова Т.А. Практикум по дешифрированию аэрофотоснимков при почвенных исследованиях. – М.: Изд-во МГУ, 1977.

Тольчельников Ю.С. Дешифрирование по аэроснимкам почв Северного Казахстана (лесостепная, степная и сухостепная зоны). – М.-Л.: Наука, 1966.

№6 зертханалық сабақ, 1 кредит сағат

1. Бүлінген топырақтардың морфологиялық қасиеттерінің ведомостін жасау.

2. Химиялық талдауға жіберілетін үлгілер ведомостін жасау.

3. Дала жұмыстарын тапсыру және қабылдау.

1. Ортаның бір компонентінің бір нүктедегі белгілі бір уақыт аралығында бір көрсеткіш бойынша жағдайын анықтайды?

2. Белгілі бір уақыт аралығында экологиялық жағдайды сипаттайтын көрсеткіштерді атаңыз.

3. Атмосфера ластануының кешенді индексі қандай көрсеткіштерге жатады?

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Жалпы түсінік.

2. Атмосфералық ластануды биоиндикациялау.

№4: СӨЖ: Топырақ үлгілерін алу тәртібі.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№8 дәріс, 1 кредит сағат

1. «Бүлінген экожүйені картаға түсіру» пәні ғылымдар жүйесінде.

2. Бүлінген экожүйелер туралы түсінік.

3. Басты экологиялық проблемаларды шешудегі «Бүлінген экожүйені картаға түсіру» туралы ілімнің алар орны.

4. «Бүлінген экожүйені картаға түсіру» пәнінің экология және басқа пәндермен байланысы.

Әдебиеттер: Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.
№1 СМЖӨЖ: Бүлінген экожүйені картаға түсірудің қысқаша тарихы.

№1 СӨЖ: Бүлінген экожүйелер анықтамасы және пайда болуы:

1. Бүлінген экожүйелер.

2. Бүлінген экожүйені жіктеу.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№8 зертханалық сабақ, 1 кредит сағат

1. Бүлінген экожүйе топырақтарын зерттеудің күрделілік категориясы мен масштабын анықтау.

2. Далалық кезең ұзақтығын анықтау.

3. Зерттеуге тиісті жұмыс көлемін анықтау.

4. Бүлінген экожүйені зерттеуге қажетті мамандар санын анықтау.

5. Зерттеу жұмыстарының құнын анықтау.

6. Зерттеу нәтижелерін кестеге салу.
Қажетті құралдар: Масштабы 1:25000, 1:10000 топографиялық карталар немесе аэрофотоматериалдар, циркуль, транспортир, карандаш, сызғыш, калькулятор.

Бақылау сұрақтары:

1. Бүлінген экожүйе топырақтарын зерттеу жұмыстарын жүргізудің қанша категориясы белгілі?

2. Ауданы 15%-тен астам екіншілік тұзданған жерлері бар аймақты қандай категориямен зерттейді?

3. Бүлінген топырақтарды зерттеу масштабы қандай факторларға байланысты?

1. Бүлінген экожүйелер топырақтары ірі масштабта зерттеледі: 1:2000, 1:5000, 1:10000. Топырақ зерттеу масштабы зерттеу мақсатына, экожүйе түріне, шаруашылық мамандануына, жерді пайдалану интенсивтігіне және топырақ жамылғысының күрделігіне байланысты. Бір шаруашылықтың өзінде топырақтар түрлі масштабта зерттелуі мүмкін.

Бүлінген экожүйелер топырақтары аймақтың ерекшелігіне қарай 5 күрделілік категориясы бойынша зерттеледі.

2. Батыс Қазақстан облысында далалық кезең ұзақтығы жылдың орташа температурасы жылы кезеңде, шамамен 15.04.-15.09 аралығында болады.

3. Бүлінген экожүйелер топырақтарын зерттегенде бір топырақ зерттеуші маманға жұмыс көлемі аймақтың күрделілік категориясы мен зерттеу масштабына байланысты.

4. Бүлінген экожүйенің топырақтарын зерттегенде отряд құрамына 6-7 маман кіреді, ал 2-3 отряд зерттеу экспедициясын құрайды.

5. Ауданы 1000 га аймақты зерттегенде құны аймақтың күрделілік категориясы мен зерттеу масштабына байланысты алынады.

6. Зертету нәтижелері кестеге толтырылады.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Тақырып бойынша конспект жазу.

2. Жеке тапсырмамен жұмыс.
№8 СӨЖ: Күрделілік категориясы.

1. Күрделілік категориясын туралы конспект жазу.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№8 зертханалық сабақ, 1 кредит сағат

Тақырып: Бүлінген топырақтар картасын жасау.

Зертханалық сабақ мазмұны:

1. Бүлінген топырақтардың картасы мен картограммасын жасау үшін шартты белгілерді іріктеу.

2. Топырақ очеркін жазу.

3. Картограмма жасау.

1. Ортаның бір компонентінің бір нүктедегі белгілі бір уақыт аралығында бір көрсеткіш бойынша жағдайын анықтайды?

2. Белгілі бір уақыт аралығында экологиялық жағдайды сипаттайтын көрсеткіштерді атаңыз.

3. Атмосфера ластануының кешенді индексі қандай көрсеткіштерге жатады?

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Жалпы түсінік.

2. Атмосфералық ластануды биоиндикациялау.

№4: СӨЖ: Топырақ үлгілерін алу тәртібі.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№9 дәріс, 1 кредит сағат

1. «Бүлінген экожүйені картаға түсіру» пәні ғылымдар жүйесінде.

2. Бүлінген экожүйелер туралы түсінік.

3. Басты экологиялық проблемаларды шешудегі «Бүлінген экожүйені картаға түсіру» туралы ілімнің алар орны.

4. «Бүлінген экожүйені картаға түсіру» пәнінің экология және басқа пәндермен байланысы.

Әдебиеттер: Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.
№1 СМЖӨЖ: Бүлінген экожүйені картаға түсірудің қысқаша тарихы.

№1 СӨЖ: Бүлінген экожүйелер анықтамасы және пайда болуы:

1. Бүлінген экожүйелер.

2. Бүлінген экожүйені жіктеу.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№9 зертханалық сабақ, 1 кредит сағат

1. Шаруашылықтың экспликациясы бойынша зерттелетін аймақ ауданын анықтау.

2. Зерттелетін аймақ ауданы, күрделілік категориясы мен зерттеу масштабына байланысты қазылуға тиісті топырақ шұңқырларының санын анықтау.

3. Химиялық талдауға үлгілер алынатын топырақ шұңқырларының санын анықтау.

4. Зерттеу нәтижелері наряд-тапсырма түрінде толтырылады.
Қажетті құралдар: Масштабы 1:25000, 1:10000 топографиялық карталар немесе аэрофотоматериалдар, циркуль, транспортир, карандаш, сызғыш, калькулятор.

Бақылау сұрақтары:

1. Топырақ шұңқырлары дегеніміз не?

2. Аймақты аэрофотоматериалдар бойынша зерттегенде топырақ шұңқырларының саны қандай қатынас бойынша есептеледі?

3. Аймақты топокарталар бойынша зерттегенде топырақ шұңқырларының саны қандай қатынас бойынша есептеледі?

1. Бір топырақ шұңқыры қанша аймақтан қазылуға тиісті аудан (гектармен) мөлшері күрделілік категориясы мен зерттеу масштабына байланысты норматив бойынша анықталады.

2. Аймақты аэрофотоматериалдар бойынша зерттегенде топырақ шұңқырлары, жартылай шұңқырлары мен қазбаларының саны 1:4:2 қатынасы шамасында, ал топокарта арқылы зерттегенде 1:4:2 қатынасы шамасында болады.

3. Химиялық талдауға барлық топырақ шұңқырларынан және жартылай шұңқырлардың 1/10 бөлігінен алынады.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Рекогносцировка дегеніміз не?

2. Химиялық талдауға жіберілетін үлгілер ведомостін жасау.
№9 СӨЖ: Топырақ үлгілерін алу тәртібі.

1. Топырақ шұңқырларының түрлері туралы конспект жазу.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Экологиялық ситуация түрлерімен танысу.

2. ШРК есептеу.

3. ШРК-мен салыстырғанда өзгеруін анықтап ластану градациясын бөлу.

1. Ауа және су ластануының жылдық орташа мөлшері 1ШРК-дан артық болғанда экологиялық ситуация түрі?

2. Жылдық орташа мөлшері 4-5 негізгі ингредиенттер бойынша 3-тен артық ластану түрі байқалғанда экологиялық ситуация түрі қандай болады?

3. Жылдық орташа мөлшері 1 ингредиент бойынша ШРК-дан 10 есе артық болғанда экологиялық ситуация түрі?

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Жалпы түсінік.

2. Атмосфералық ластануды биоиндикациялау.

№2: СӨЖ: Ауа және су көрсеткіштерінің негізгі көрсеткіштерінің ШРК мөлшерін жазыңыз.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№10 дәріс, 1 кредит сағат

1. «Бүлінген экожүйені картаға түсіру» пәні ғылымдар жүйесінде.

2. Бүлінген экожүйелер туралы түсінік.

3. Басты экологиялық проблемаларды шешудегі «Бүлінген экожүйені картаға түсіру» туралы ілімнің алар орны.

4. «Бүлінген экожүйені картаға түсіру» пәнінің экология және басқа пәндермен байланысы.

Әдебиеттер: Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.
№1 СМЖӨЖ: Бүлінген экожүйені картаға түсірудің қысқаша тарихы.

№1 СӨЖ: Бүлінген экожүйелер анықтамасы және пайда болуы:

1. Бүлінген экожүйелер.

2. Бүлінген экожүйені жіктеу.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Топокарта бойынша негізгі рельеф формаларын бөліп көрсету.

2. Калькаға салынған учаскеде түйін және парраллель қиып өту әдістері бойынша жұмыс маршруттарын жоспарлау.

3. Бір күні зерттелетін жұмыс маршрутының ұзындығын есептеу.

4. 2-3 топырақ шұңқырына привязка жасау.

5. Аймақта зерттелуге тиісті топырақ шұңқырларын белгілеу.

6. Аймақта зерттелуге тиісті ең кіші топырақ контурын бөліп көрсету.

7. Көршілес аймақ шекарасын беттестіріп топырақ контурларының дәлдігін тексеру.

1. Топырақ жамылғысы біркелкі, экожүйелері бұзылмаған аймақта жұмыс маршрутының қандай әдісі қолданылады?

2. Бұзылған топырақтары көп және экологиялық жағдайы күрделі аймақта жұмыс маршруты қалай жоспарланады.

3. Топырақ шұңқырларына қандай жергілікті белгілер бойынша привязка жасалады?

1. Бір топырақ шұңқыры қанша гектар аймақтан қазылуға тиісті норматив күрделілік категориясы мен зерттеу масштабына байланысты.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Топырақ шекараларының табиғатта анықтығы?

2. Бүлінген топырақтардың морфологиялық қасиеттерінің ведомостін жасау.
№10 СӨЖ: Бүлінген экожүйені картаға түсіруде АФС бойынша жұмыс маршрутын жоспарлау.

1. АФС бойынша жұмыс маршруттарын жоспарлаудың ерекшелігі.

2. №10 зертханалық жұмысты АФС бойынша орындау.

Әдебиеттер:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Дефляция туралы түсінік.

2. Деляция түрлері.

3. Топырақ дефляциясының критерийлері.

4. Жылдық орташа шаңды дауылдар байқалатын күндер санын жазу.

5. Картограмма тұрғызу.

1. Топырақ дефляциясы мен жылдық орташа шаңды дауылдар байқалатын күндер арасында байланыс болуы неліктен?

2. Картограмма бойынша сипаттама жазыңыз..

Әдебиеттер:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Жалпы түсінік.

2. Атмосфералық ластануды биоиндикациялау.

№2: СӨЖ: Медициналық-статистикалық көрсеткіштерді пайдалану.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№11 дәріс, 1 кредит сағат

1. «Бүлінген экожүйені картаға түсіру» пәні ғылымдар жүйесінде.

2. Бүлінген экожүйелер туралы түсінік.

3. Басты экологиялық проблемаларды шешудегі «Бүлінген экожүйені картаға түсіру» туралы ілімнің алар орны.

4. «Бүлінген экожүйені картаға түсіру» пәнінің экология және басқа пәндермен байланысы.

Әдебиеттер: Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.
№21 СМЖӨЖ: Бүлінген экожүйені картаға түсірудің қысқаша тарихы.

№21 СӨЖ: Бүлінген экожүйелер анықтамасы және пайда болуы:

1. Бүлінген экожүйелер.

2. Бүлінген экожүйені жіктеу.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Бүлінген топырақтардың картасы мен картограммасын жасау үшін шартты белгілерді іріктеу.

2. Топырақ контурларын салу.

3. Контурларға индекс қою және қажетті түспен бояу.

4. Бұзылған экожүйелер картасын рамадан тыс безендіру: картуш, легенда. Штамп, рамка.

5. Түсіндірме жазба жазу.

6. Бұзылған экожүйелер ауданын есептеу және проценттік үлесін көрсету.
Қажетті құралдар: Масштабы 1:25000, 1:10000 топографиялық карталар немесе аэрофотоматериалдар, циркуль, транспортир, карандаш, сызғыш, калькулятор.
Бақылау сұрақтары:

1. Ортаның бір компонентінің бір нүктедегі белгілі бір уақыт аралығында бір көрсеткіш бойынша жағдайын анықтайды?

2. Белгілі бір уақыт аралығында экологиялық жағдайды сипаттайтын көрсеткіштерді атаңыз.

3. Атмосфера ластануының кешенді индексі қандай көрсеткіштерге жатады?

1. Топырақ шұңқырларын тұтас нөмірлейді. Шартты белгілер (цифр, индекс, т.б.белгілер) топографиялық карталардың жоғары шекарасына параллель жазылады.

2. Картада кескінделген әрбір контур 1 немесе 2 топырақ шұңқырларымен сипатталу керек. Контур шекарасы қалыңдығы 0,3 мм тұтас сызық арқылы кескінделеді. Контур ортасына қара тушьпен индекс жазылады. Картада топырақтың механикалық құрамы, топырақ түзуші жыныстарсортаңдану көрсеткіші, тұздану, тастақтық мөлшері, шайылу дәрежжесі көрсетілгені жөн.

Әдебиеттер:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Дала жұмыстарын тапсыру және қабылдау актісін жасау.

2. Камеральды кезеңде жүргізілетін жұмыстар жоспарын жасау. Наряд-тапсырма толтыру.
№11 СӨЖ: Бүлінген экожүйелердің топырақтары картасын жасаудың камеральды кезеңі.

1. Бұзылған экожүйелердің картасының алғашқы нұсқасын жасау. Контурларды индекспен белгілеу және бояу. Бұзылған экожүйелер картасына легенда жазу.

2. Бұзылған экожүйені қалпына келтіру негіздемесін жасау.

Әдебиеттер:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Сызықтық және жазықтық эрозия.

2. Жыралар жүйесінің тығыздығы коэффициентін анықтау.

3. Жыралардың тығыздық коэффициентін анықтау.

4. Картограмма тұрғызу.
Бақылау сұрақтары:

1. Жыралардың пайда болуына әсер ететін факторлар?

2. Топырақтың эрозия әсерінен бұзылу деңгейі.

3. Аймақтың экологиялық жағдайына сипаттама беріңіз?

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Жалпы түсінік.

2. Атмосфералық ластануды биоиндикациялау.

№2: СӨЖ: Эрозия түрлері. Эрозия базису туралы түсінік

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№12 дәріс, 1 кредит сағат

1. Батыс Қазақстан облысында бүлінген экожүйелері пайда болуына әсер ететін факторлар.

2. Батыс Қазақстан облысында бүлінген экожүйелердің пайда болуының динамикасы.

Әдебиеттер:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

Природно-ресурсный потенциал и проектируемые обьекты заповедного фонда Западно-Казахстанской области. – Орал, 1998 г. -176 бет.
№23 СМЖӨЖ: Бүлінген экожүйені картаға түсірудің қысқаша тарихы.

№23 СӨЖ: Бүлінген экожүйелер анықтамасы және пайда болуы:

1. Бүлінген экожүйелер.

2. Бүлінген экожүйені жіктеу.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Дефляция туралы түсінік.

2. Деляция түрлері.

3. Топырақ дефляциясының критерийлері.

4. Жылдық орташа шаңды дауылдар байқалатын күндер санын жазу.

5. Картограмма тұрғызу.

1. Топырақ дефляциясы мен жылдық орташа шаңды дауылдар байқалатын күндер арасында байланыс болуы неліктен?

2. Картограмма бойынша сипаттама жазыңыз..

Қажетті құралдар: Масштабы 1:25000, 1:10000 топографиялық карталар немесе аэрофотоматериалдар, циркуль, транспортир, карандаш, сызғыш, калькулятор.

Әдістемелік нұсқаулар:

1. Бір топырақ шұңқыры қанша гектар аймақтан қазылуға тиісті норматив күрделілік категориясы мен зерттеу масштабына байланысты.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Жалпы түсінік.

2. Атмосфералық ластануды биоиндикациялау.
№13 СӨЖ: Медициналық-статистикалық көрсеткіштерді пайдалану.

Әдебиеттер:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Пестицидтер қолданған аймақты есептеу.

2. Пестицидтердің ыдырау коэффициентін анықтау.

3. Пестицидтермен ластану дәрежесін анықтау, градация көрсеткіштерін бөлу.

4. Картограмма тұрғызу.

5. Картограмманы талдау.

1. Пестицидтердің ыдырауы қандай көрсеткіштерге байланысты?

2. Пестицидтердің ыдырауына аймақтың батпақтану дәрежесі мен механикалық құрамы қалай әсер етеді?

3. Топырақтың пестицидтермен ластану дәрежесін атаңыз.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Жалпы түсінік.

2. Атмосфералық ластануды биоиндикациялау.

№22: СӨЖ: Медициналық-статистикалық көрсеткіштерді пайдалану.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№13 дәріс, 1 кредит сағат

1. Бүлінген экожүйенің пайда болуына әсер ететін факторлар.

2. Бүлінген экожүйелердегі экологиялық ситуациялар.

Әдебиеттер: Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.
№1 СМЖӨЖ: Бүлінген экожүйені картаға түсірудің қысқаша тарихы.

№1 СӨЖ: Бүлінген экожүйелер анықтамасы және пайда болуы:

1. Бүлінген экожүйелер.

2. Бүлінген экожүйені жіктеу.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№13 зертханалық сабақ, 1 кредит сағат

1. Сызықтық және жазықтық эрозия.

2. Жыралар жүйесінің тығыздығы коэффициентін анықтау.

3. Жыралардың тығыздық коэффициентін анықтау.

4. Картограмма тұрғызу.
Қажетті құралдар: Масштабы 1:25000, 1:10000 топографиялық карталар немесе аэрофотоматериалдар, циркуль, транспортир, карандаш, сызғыш, калькулятор.

Бақылау сұрақтары:

1. Жыралардың пайда болуына әсер ететін факторлар?

2. Топырақтың эрозия әсерінен бұзылу деңгейі.

3. Аймақтың экологиялық жағдайына сипаттама беріңіз?

1. Бір топырақ шұңқыры қанша гектар аймақтан қазылуға тиісті норматив күрделілік категориясы мен зерттеу масштабына байланысты.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Жалпы түсінік.

2. Атмосфералық ластануды биоиндикациялау.
№13 СӨЖ: Эрозия түрлері. Эрозия базису туралы түсінік

Әдебиеттер:

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Жайылымдық дигрессия туралы түсінік.

2. Жайылымдық қысымды анықтау.

3. Топырақтың бұзылу деңгейін анықтау.

4. Берілген мәліметтер бойынша картограмма тұрғызу.
Бақылау сұрақтары:

1. Ортаның бір компонентінің бір нүктедегі белгілі бір уақыт аралығында бір көрсеткіш бойынша жағдайын анықтайды?

2. Белгілі бір уақыт аралығында экологиялық жағдайды сипаттайтын көрсеткіштерді атаңыз.

3. Атмосфера ластануының кешенді индексі қандай көрсеткіштерге жатады?

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Жалпы түсінік.

2. Атмосфералық ластануды биоиндикациялау.

№24: СӨЖ: Жайылымдық дигрессияны өсімдіктер арқылы фитоиндикациялау.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№14 дәріс, 1 кредит сағат

1. Картографиялық семантика туралы түсінік.

2. Экологиялық картография объектілері және олардың жинақталуы.

3. Картографиялық кескіндеу тәсілдері және оларды экологиялық карта жасауда қолдану.

№1 СӨЖ: Бүлінген экожүйелер анықтамасы және пайда болуы:

1. Бүлінген экожүйелер.

2. Бүлінген экожүйені жіктеу.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Элементарлы көрсеткіштер.

2. Уақыт көрсеткіштері.

3. Территориялық интеграция.

4. Территориялық және уақыт интеграция.

5. Ингредиент аралық интеграция.

6. Компонент аралық интеграция.

7. Фактор аралық интеграция.

1. Ортаның бір компонентінің бір нүктедегі белгілі бір уақыт аралығында бір көрсеткіш бойынша жағдайын анықтайды?

2. Белгілі бір уақыт аралығында экологиялық жағдайды сипаттайтын көрсеткіштерді атаңыз.

3. Атмосфера ластануының кешенді индексі қандай көрсеткіштерге жатады?

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Жалпы түсінік.

2. Атмосфералық ластануды биоиндикациялау.

№2: СӨЖ: Медициналық-статистикалық көрсеткіштерді пайдалану.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

№15 дәріс, 1 кредит сағат

1. Бүлінген экожүйенің пайда болуына әсер ететін факторлар.

2. Бүлінген экожүйелердегі экологиялық ситуациялар.

Әдебиеттер: Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.
№1 СМЖӨЖ: Бүлінген экожүйені картаға түсірудің қысқаша тарихы.

№1 СӨЖ: Бүлінген экожүйелер анықтамасы және пайда болуы:

1. Бүлінген экожүйелер.

2. Бүлінген экожүйені жіктеу.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

1. Берілген карталарда қолданылған картографиялық кескіндер түрлерін анықтау.

2. Экологиялық карталардағы кескінделген құбылыстар мен қолданылған картографиялық кескіндердің сәйкестігін анықтау.

3. Осы құбылыстарды неғұрлым дәл нақты көрсету үшін қандай картографиялық кескіндерді қолдануға болады?

4. Талдау нәтижелерін кестеге толтыру.
Бақылау сұрақтары:

1. Динамикалық құбылыстарды қандай картографиялық кескіндермен көрсетеді?

2. Картографиялық кескін түрлерін атаңыз.

3. Картографиялық кескін түрі мен картада көрсетілген құбылыстардың сәйкестігі көрстеіп өз пікіріңізді дәлелдеңіз

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

Экологиялық атластар, карта фрагменттері.

№2: СМЖӨЖ: Картограмманы талдау:

1. Жалпы түсінік.

2. Атмосфералық ластануды биоиндикациялау.

№2: СӨЖ: Медициналық-статистикалық көрсеткіштерді пайдалану.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.

Комплексное экологическое картографирование (географический аспект): Учебное пособие. / Под ред. Н.С. Касимова. – М.: МГУ, 1997. – 147 с.

Трофимов А.М., Кочуров Б.И., Петрова Р.С., Хазиахметова Ю.А. Принципы и подходы к составлению геоэкологических карт // Экологические системы и приборы. – 2003. – №8. – С .22–35.

Исаченко А.Г. Введение в экологическую географию: Учебное пособие. – СПб.: Изд-во СПбГУ, 2003. – 192 с.

Кочуров Б.И., Жеребцова Н.А. Картографирование экологических ситуаций (состояние, методология, перспективы) // География и природные ресурсы. – 1995. – №3.

Антипова А.В. Географическое изучение использования территории при выявлении и прогнозировании экологических проблем // География и природные ресурсы. – 1994. – №3. – С. 26–32.

Кочуров Б.И., Шишкина Д.Ю. «Геоэкологическое картографирование». - М.: «Академия», 2009.

Кочуров Б.И. Экологически безопасное и сбалансированное развитие региона. // Изв. РАН, Сер. геогр. 2001. - №4.

Мазур И.И., Молдаванов О.И. Курс инженерной экологии. – М.: Высш.школа, 1999. – 446 с.

Степановских А.С. Прикладная экология: охрана окружающей среды. Учебник для ВУЗов. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2003. – 751 с.

Стадницский Т.В., Радионов А.Н. Экология. – М.: Высш. Школа, 1979. – 272 с.

Коробкин В.И., Передельский Л.В. Экология в вопросах и ответах. Ростов-на-Дону: Феникс, 2006. - с.354-365
Қосымша әдебиеттер:

Афанасьева Т.В., Петрусевич Ю.М., Трифонова Т.А. Практикум по дешифрированию аэрофотоснимков при почвенных исследованиях. – М.: Изд-во МГУ, 1977.

Тольчельников Ю.С. Дешифрирование по аэроснимкам почв Северного Казахстана (лесостепная, степная и сухостепная зоны). – М.-Л.: Наука, 1966.

Методическое руководство по проведению практических занятий по крупномасштабному картографированию почв и выполнению курсовой работы по курсу «Картография почв». Сост.: И.М.Фетисов, Б.С.Альжанова. – Уральск: РИО ЗКАУ, 1997. - 61стр.

Указания по составлению проектов рекультивации нарушенных и нарушаемых земель в Республике Казахстан. - Алматы, 1993. – 60 с.

Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. - Алматы, «Бастау» баспасы, 2003. -292 бет.

Асқарова У.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау. - Алматы, 2007. – 314 бет.

Ә. Әлімбетов Қ.Ә. Табиғатты пайдалану және оны қорғау негіздері. - Алматы: Экономика, 2000. -186 б.

Бейсенова, А. Самақова, Т.Есполов, Ж. Шілдебаев. «Экология және табиғатты тиімді пайдалану» Алматы: Ғылым, 2004, - 328 б.

Бейсенова А.С., Шілдебаев Ж.Б., Сауытбаева Г.З. Экология: Оқулық. - Алматы, Ғылым, 2001. - 238 б.

Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы: Оу құралы. - Алматы: Ғылым, 1997. – 192 б.

Жатқанбаев Жұмақан. Экология негіздері: Оқулық. – Алматы: Зияш, 2003. – 212 бет.

Алматы: Бастау баспасы, 2003. – 292 бет.

Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Экология және табиғатты қорғау: 4000-ға жуық термин. – А.: Мектеп, 2002. – 392 б.

Оспанова Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2002. - 402 бет.

Сағымбаев Ғ.Т. Экология негіздері. Алматы. 1995.

Реймерс Н.Ф. Природопользование. Словарь-справочник. – М.: Мысль, 1990.

Экология и безопасность жизнедеятельности / под ред. Л.А.Муравья. – М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000. – 447 с.

Экология практикумы. - Алматы: КазМемАгрУ баспасы, 1999. - 73 б.

Турулина Г.К. Общая и физическая метеорология. Облака и осадки. – ч.1. Облака. – А. Қазақ университеті, 2004. -93 с.

Валькова В.В. Атмосфералық фронттарды талдау үшін әдістемелік нұсқаулар. – А.: Қазақ универ., 2004. – 25 б.

Шілдебаев Ж.Б. Қызықты экология. – Алматы: Ы.Алтынсарин атындағы Қазақстың білім академиясының республикалық баспа кабинеті, 2000. – 171 б.

Природно-ресурсный потенциал и проектируемые обьекты заповедного фонда Западно-Казахстанской области. – Орал, 1998 г. -176 бет.

Қазақстан Республикасының «Экологиялық кодексі». – Астана, 2007.

Агроклиматические ресурсы Уральской области. - Ленинград: Гидрометеоиздат,1973. - 128 с.
3. «Бүлінген экожүйені картаға түсіру» ПӘНІ БОЙЫНША ТАПСЫРМАЛАРДЫ ОРЫНДАУ ЖӘНЕ ТАПСЫРУ КЕСТЕСІ
Пән бойынша тапсырмаларды орындау және тапсыру кестесінде жұмыс түрі, тапсырманың мақсаты мен мазмұны, орындау мерзімі және тапсыру уақыты, балл мөлшері, бақылау түрі көрсетіледі.
3.1 кесте - Пән бойынша тапсырмаларды орындау және тапсыру

№№	Жұмыс түрі	Тапсырманың мақсаты мен мазмұны	Ұсынылатын әдебиеттер	Орындау мерзімі және тапсыру уақыты (аптасы)	Балл	Бақылау түрі
1	Зертханалық жұмыс тақырыбы бойынша есеп	Тақырып бойынша теориялық түсініктерді бекіту	Тақырыпқа байланысты	Әр апта сайын	1,0х15	Тапсырманы орындауды тексеру, ауызша сұрау және жұмыс дәптерін тексеру
2	СОӨЖ тапсырмаларын орындауы, дайындығы және сабақтағы белсенділігі (барлығы 15 тапсырма)	Теориялық дайындығын және сұрақ-тарға жауап беру қабіле-тін тексеру, талдау және танымдық қабілеттерін арттыру	Тақырыпқа байланысты	Әр апта сайын	1,0х15	Тапсырманы орындауды тексеру, ауызша сұрау және талқылау, жазба жұ-мыс, бақылау, тест
3	СӨЖ тапсырмаларын орындауы	Өзіндік жұмысты (үй тапсырмасы)тексеру	Тақырыпқа байланысты	Әр апта сайын	1,0х15	Ауызша сұрау және жазба жұмыстарды тексеру
4	Бақылау жұмысы	Оқылған материал бойынша теориялық дайындығын және логикалық ойлау қабілетін тексеру	Бірінші жұмыс 1-7 тақырып, Екінші жұмыс 8 – 15 тақырып бойынша	Бір жұмыс, 5 % жұмыс бойынша бағаланады	2,5х2	Варианттар бойынша бақылау жұмысын орындау, минитест тапсыру
5	Микроемтихан	Білімін кешенді аралық тексеру		7, 15 апта	5х2	Тест тапсырмалары
6	Емтихан	Білімді кешенді тексер		Бекітілген кесте бойынша	Тест	Компьютерлік тестілеу
	Барлығы				60

Қараңыз: «Пән бойынша тапсырмаларды орындау және тапсыру кестесі» 3.1 кесте және «Негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі» 4 тарау.

4. «Бүлінген экожүйені картаға түсіру» пәнінің ОҚУ -ӘДІСТЕМЕЛІК ҚАМТАМАСЫЗДАНДЫРУ КАРТАСЫ
Пәннің әдебиетпен қамтамасыз етілу картасы
Кафедра: В.Иванов атындағы биология және экология кафедрасы

Пән: Бүлінген экожүйені картаға түсіру

Кредит саны: 2
4.1 Оқулықтар мен оқу құралдары:

№№	Әдебиет атауы	Барлығы				Ескерту
		Кітапхана	Кафедра	Қамтылу пайызы, (%)	Электрон-ды түрі
1	Стурман В.И. Экологическое картографирование. – М.: Аспект Пресс, 2003. – 251 с.	1				Оқу зал №2 1 дана
2	Демина Т.А. Экология, природопользование, охрана окружающей среды. - М.: Аспект ПРЕСС, 2000. - 143 с.	2				Оқу зал №2 2 дана
3	Естествознание и основы экологии. - М.: Академия, 2000. - 304 с.	1				Оқу зал №2 1 дана
4	Естествознание и основы экологии. - М.: Академия, 2003. - 304 с.	5				Оқу зал №2 2 дана
5	Ю.В. Новиков Экология, окружающая среда и человек. - М., 2003.	1				Оқу зал №2
6	Бейсенова Ә., Самақова А., Есполов Т., Шілдебаев Ж. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. - А.: Ғылым, 2004. - 328 б.					Оқу зал №2 10 дана, оқу абонементі 78 дана
7	Әлімбетов Қ.Ә. Табиғатты пайдалану және оны қорғау негіздері. - Алматы: Экономика, 2000. -186 б.	90				Оқу зал №2;
8	Асқарова У.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау. - Алматы, 2007. – 314 бет.	10				Оқу зал №2;
9	Ақбасова А.Ж., Саинова Г.Ә. Экология. - Алматы, «Бастау» баспасы, 2003. -292 бет.	10				Оқу зал №2;
10	Оспанов Г.С., Бозшатаева Г.Т. Экология. – Алматы: Экономика, 2002. - 405 бет.	10				Оқу зал №2;
11	Геренчук К.И. Общее землеведение: - М.: Высш.школа, 1984. - 255 с.		География			Оқу зал №2; Каф. (корп. № 5, каб.24)
12	Шубаев Л.П. Общее землеведение. - М.: Высшая школа, 1969. -346 с.					Оқу зал №2; Каф. (корп. № 5, каб.24)
13	Неклюкова Н.П. Практикум по общему землеведению. Учебн.пособие . - Изд-е 2-е. - М.: Просвещение, 1977. - 143 с.					Оқу зал №2; Каф. (корп. № 5, каб.24)
14	Илюхин Г.П. Основы естествознания. - А.: Дарын, 2004. - 136 с.	3				Оқу зал №2; 3 дана
15	Маврищев В.В. Общая экология: Курс лекции. - Мн.: Новое знание, 2005. - 299 с.	5				Оқу зал №2 4 дана
16	Н.И. Николайкин, Н.Е.Николайкина, О.П.Мелехова Экология. - М.: Дрофа, 2003. - 324 с.	10				Оқу зал №2 9 дана
17	Новиков Ю.В. Экология, окружающая среда и человек. - М.: Агенство Фаир, 2003. - 560 с.	10				Оқу зал №2 2 дана
18	Потапов А.Д. Экология. - М.: Высш.школа, 2000. - 446 с.	1				Оқу зал №2
19	Человек и среда его обитания: Хрестоматия. - М.: Мир, 2003. - 460 с.	1				Оқу зал №2 1 дана
20	В.М.Константинов, Ю.Б.Челидзе Экологические основы природопользования. - М.: Изд.центр «Академия», 2004. - 208 с.	5				Оқу зал №2 5 дана
21	Ситаров В.А., Пустовойтов В.В. Социальная экология.: М., 2000. - 280 с.	3				Оқу зал №2; Каф. (корп. № 5, каб.12)
22	Лосев А.В., Провадкин Г.Г. Социальная экология. - М.: Гуманит. центр ВЛАДОС, 1998. - 312 с.					Оқу зал №2; Каф. (корп. № 5, каб.24)
23	Орлов Д.С., Безуглова О.С. Биогеохимия. – Р.на /Д.: «Феникс, 2000. – 320 с.					Оқу зал №2; Каф. (корп. № 5, каб.24)
24	Чупахин В.М. Физическая география Казахстана. – Алма-Ата: Мектеп, 1968. -260 с.	1	География

4.2 Қосымша әдебиеттер

1	Афанасьева Т.В., Петрусевич Ю.М., Трифонова Т.А. Практикум по дешифрированию аэрофотоснимков при почвенных исследованиях. – М.: Изд-во МГУ, 1977.	1				Оқытушы – 1 дана
2	Тольчельников Ю.С. Дешифрирование по аэроснимкам почв Северного Казахстана (лесостепная, степная и сухостепная зоны). – М.-Л.: Наука, 1966.	1				Оқытушы – 1 дана
3	Реймерс Н.Ф. Природопользование. Словарь-справочник. – М.: Мысль, 1990.	1				Оқу зал №2;
4	Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. Экология және табиғатты қорғау: 4000-ға жуық термин. – А.: Мектеп, 2002. – 392 б.	3	1			Оқу зал №2; Каф. (корп. № 5, каб.20)
5	Шілдебаев Ж. Қызықты экология. – А.: РБК, 2000. – 171 с.	1				Оқу зал №2
6	Радзевич Н.Н. Геоэкология и природопользование. - М.: Дрофа, 2003. - 256 с.	10				Оқу зал №2; Каф. (корп. № 5, каб.20)
7	Ф.Я.Сапрыкин. Геохимия почв и охрана природы. Геохимия, повышение плодородия и охрана почв. – Л.: Недра, 1984. -231 с.
8	Баешов А. Экология және таза су проблемалары. - А.: Дәнекер, 2003. - 224 б.	3				Оқу зал № 2
9	Әділов Ж.М. Тұрақты даму және айналадағы орта. – А.: Ғылым, 1998. – 168 б.	1				Оқу зал № 2
10	Степановских А.С. Общая экология: Учебник для вузов. 2-е изд-е, доп. - М.: ЮНИТИ - ДАНА,2005.- 687 с.		1			Каф. (корп. № 5, каб.11)
11	Розанов С.И. Общая экология. - СПб.: Лань, 2001. - 288 с.		3			Каф. (корп. № 5, каб.12)
12	Чернова Н.М. Былова А.М. «Экология». - М.: Просвещение,1988. - 272 с.	12	15			Каф. (корп. № 5, каб.12);
13	Коробкин В.И., Передельский Л.В. Экология.: Ростов н\Д: 2003. – 576 с.	2				Оқу зал № 2
14	Колесников С.Е. Экология. Экзаменационные ответы для студентов вузов. Ростов-на-Дону 2003	3				Оқу абонементі
15	Конституция РК от 30 августа 1995 г.
16	ҚР Экологиялық кодекс. - Алматы: Юрист, 2007. - 172 с.	1
17	Земельный кодекс РК от 20 июня 2003 г.
18	Жайық өңірі. riuyralye. Приуралье. Альбом. Құрастырған: Ж.Төремұратова. – А., 2001. – 200 б.	10				Оқу зал № 2
19	Турулина Г.К. Общая и физическая метеорология. Облака и осадки. – ч.1. Облака. – А. Қазақ университеті, 2004. - 93 с.	1				Оқу зал № 2
20	Валькова В.В. Атмосфералық фронттарды талдау үшін әдістемелік нұсқаулар. – А.: Қазақ универ., 2004. – 25 б.	16				Оқу зал № 2, оқу абон. -10

5. Дәрістік кешен (дәріс тезистері, көрнекілік, таратылу материалдары, қажетті әдебиет тізімі
Тақырып: «Бүлінген экожүйені картаға түсіру» пәні ғылымдар жүйесінде.

Дәрістің мазмұны:

1. Бүлінген экожүйені картаға түсіру пәнінің анықтамасы, басқа ғылымдармен байланысы.

2. Бүлінген экожүйенің пайда болуына әсер ететін факторлар.

Бүлінген экожүйені картаға түсіру - экологиялық картографияның құрандас бөлігі. Экологиялық картография дегеніміз адам және басқа да биологиялық түрлердің тіршілік ету ортасының жай-күйі нақты айтқанда экологиялық жағдайы туралы ақпаратты жинақтау, талдау және карта түрінде кескіндеу.

Бүлінген экожүйені картаға түсіру кешенді ғылым болып саналады. Табиғат және қоршаған ортаның түрлі заңдылықтарын зерттейтін (эколог, географ, ботаник, топырақтанушы, климатолог, зоолог т.б.) және қазіргі заманғы жаңа технологиялар қолданумен байланысты мамандармен (программист, ГИС-мамандар, топограф, геодезист, фотограмметрист, экономист т.б.) бірлесіп отырып жасалады. Сонымен қатар жұмыс түрі мен көлеміне қарай басқа да бағыттар бойынша мамандар болу қажеттігі туындайды: мысалы (юристер, медик, инженер, агроном, радиолог, мелиоратор, инженер т.б.).
Бүлінген экожүйенің пайда болуына әсер ететін факторлар:

1. Урбанизация (қала, өндірістік, қала маңы құрылыстары, өнеркәсіп орындары т.б.);

2. Пайдалы қазбаларды барлау, зерттеу және өндіру;

3. Транспорт тораптары;

4. Гидротехникалық құрылыстар;

5. Суару жұмыстары;

6. Құрғату жұмыстары;

7. Улы химикаттар қолдану;

8. Мал жаю;

9. Мал фермалары;

10. Орман шаруашылығы;

11. Рекреация;

12. Аңшылық шаруашылықтар;

Бүлінген экожүйенің пайда болуына әсер ететін факторлар картада индекс, штрих немесе әртүрлі түстер қолдану арқылы белгіленеді.

Ал бүлінген экожүйенің сапалық көрсеткіші немесе антропогендік қысым үлестік көрсеткіштер арқылы белгіленеді.
Тақырып: Экологиялық картография пәнінің маңызы.