Биомассаны алу және өңдеудің биотехнологиясы Шымкент, 021 Әож 557. 1: 547. Ббк 28. 072 Есимова А. М., Ибраимова Ж. К. «Биомассаны алу және өңдеудің биотехнологиясы»
Тақырып 14. Дəрілік жəне профилактикалық препараттардың биотехнологиялық өндірісі
жүктеу/скачать 0.95 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дәріс 28
| Тақырып 14. Дəрілік жəне профилактикалық препараттардың биотехнологиялық өндірісі.
Дәріс 27. Вакцина алу өндірісі. Вакцина дайындау өндірісінің технологиялық сатылары. Дәріс 28. Ішек микрофлорасын қалпына келтіретін бактериалы препарат. Колибактерин. Бифидумбактерия. Лактобактерин. Вакцина өндірісі Адамдарда, жануарларда белсенді иммунитет қалыптастыруға қабілетті препаратты вакцина деп атайды. Вакцинаны патогенді микроорганизмдерден алады және олардың тіршілік ететін өнімін қолданады. Қазіргі кезде өлі немесе шала жансар микробтар мен вирустардан дайындалған препарат вакцина болып табылады. Вакцинаны қолданғанда микроорганизмдердің қорғаныс күшін тұрақтандырады және ауруға сәйкес қоздырғышқа төзімді еместі өңдеуді шақырады. Сондықтан вакцина профилактикалық және емдеу мақсатында қолданылады. Вакцинаны енгізгенде адам организмінде қауіпті жұқпалы ауруға қарсы тұратын иммунитет пайда болады. Вакцинаны енгізгенде организм осы аурумен жеңіл ауырады және организмде иммунитет пайда болады. Вакцинаны енгізгенде адам баласының денесінде вирустардың ақуызды қабыршақтарын байланыстырып содан соң антидене көбейеді. Вакциналық препараттарды бөлшектеп орау оларды енгізу тәсіліне байланысты (сұйық- пероральды немесе түйме дақталған препараттар, ампуладағы – тері астына арналған немесе бұлшық етке енгізуге арналған) болады. Дайын вакцинаның залалсыздығына, микробты массасының қоюлығына, иммуногендігіне және басқа да қасиеттеріне бақылау жасайды. Вакцинаны алғаш рет Э.Дженнер ХVІІІ ғасырдың соңында алды. Ол шешек ауруына қарсы (vacca- сиыр) бұзау шешегінің капсуласынан тұратын егуді ұсынды. Аз уақыт ішінде вакцина көп елдерге таралды (соңғы кезде тауық эмбриондарында дайындалды) және бүкіл жер шарындағы шешек ауруын жоюда негіз болды. 1958 жылы Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымы әлемдегі шешек ауруына қарсы бүкіл халыққа вакцинация жасау арқылы жою туралы шешім қабылдады. Бұл имандылық акциясына жылына вакцинаның 150 млн. мөлшерін өндеуге міндеттелген 20 астам дамыған елдер қатысты. Кеңес Одағы кезінде бүкіл Индияны, Ауғаныстанды вакцинамен қамтамасыз етті. Ол туралы жұмыс жасау 1967 жылдың қаңтарында басталды. 1980 жылы Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымы бүкіл дүние жүзінде шешек ауруының жойылғандығы туралы хабардар етті. Вакцинаның әрмен қарай дамуы Л.Пастердің жұмыстарымен байланыстырылды. Пастер сыртқы орта жағдайының өзгеруінің салдарынан микроорганизмдердің вируленттілігінің әлсіреуіне әкеліп соғатынын дәлелдей отырып, белсенді иммунизацияны ашты. Ол құтыруға қарсы тірі вакцинаны ойлап тапты. Пастер құтырған ит тістеген тоғыз жастағы Ж.Мейстерге алғаш құтыруға қарсы вакцинаны егу жасады. Микробтардың вируленттілігін әлсіздендіру негізінде А.Сэбин полиомиелитке қарсы «тірі вакцинаны» алды. Осы вакцинаны Кеңес Одағының ғалымдары М.П.Чумаков және А.Смородинцев өндірісте өңдеп, медициналық практикаға енгізді. Кеңес Одағының елдеріндегі полиомиелитке сезгіштігі жоғары халыққа жаппай вакцинация жасау нәтижесінде 1959-1960 жылдары аурудың көлемі 33 есеге кемиді, ал 1967 жылы толығымен жойылды. А.А.Смородинцев бастаған вирусологтар ұжымы шешек ауруына қарсы (Ленининград-16) «тірі вакцинаны» жасап шығарды. Осы вакцинаны еккен балалар сегіз жылдан астам уақыт шешек ауруына қарсы тұрақты иммунитетке ие болады. Қазіргі кезде иммунитетті белсендететін вакцина-препаратты негізгі 4 топқа бөлінеде: - тірі вакцина -әлсіз немесе ауру қоздырғыштың тұқым қуалаушылығы өзгерген; - өлі вакцина - ауру қоздырғышты әр түрлі әдіспен (фенолда, формалинде, спиртте, ацетонда) өлтіргеннен кейін алынған; - анатоксинді-(токсин) формалинмен және жоғарғы температурада өңделген тіршілік етуге қабілетті микроб жасушасының өнімі; - химиялық вакцина - микроб жасушасының әр түрлі компонентін химиялық жолмен бөліп алу. Вакцинаның құрамында тірі (әлсіздендірілген) немесе өлі (жансыздандырылған) ауру қоздырғыш - бактериялар мен вирустар, демек бактерияның экстракттары мен олардың залалсыздандырылған улары (анатоксиндар) болады. Организмге вакцина жібергенде қорғаныс заттары- антидене мен антитоксиндар пайда болады да, соның нәтижесінде организм белгілі бір уақытта вакцинадағы микроорганизмдер тудыратын жұқпалы ауруларды қабылдамайды. Әр вакцинаның дозалық мөлшері мен оны организмге жіберу әдісі белгіленген. Кейбір жұқпалы ауруларға қарсы вакцинаны екі немесе үш рет жасайды, мысалы, полиомиелит пен көк жөтелге, дифтерия мен сіріспеге қарсы арасын 1,5 ай өткізіп, 3 рет егеді. Уақыт өткенде егудің көмегімен организмге ендірілген иммунитет әлсіреуі мүмкін, сондықтан белгілі бір мерзімнен кейін егуді қайталап отырады. Вакциналардың ішіндегі ең ертеден белгілі болғаны тірі вакциналар. Ертедегі бақылауды салыстыра отырып иммуногенді қасиет тек тірі емес сонымен қатар өлген микроорганизмдерде де байқалған және олардың заттарында да жасуша құрамына кіретін және әртүрлі жолдармен экстрагирленген, ерекшеленген антигендер байқалған. Өлі вакциналарды жылумен қыздырып алады немесе микроорганизмдерге басқа физикалық және химиялық факторлардың әдістерін қолданып алады. Сондықтан әртүрлі қыздырылған, фенолды, формалинді, спиртті, ацетонды вакциналар болып бөлінеді. Мүмкін ультрадыбыс, ультракүлгін сәулесімен сәлелендіріп және тағы басқа заттармен алады. Вакцинаны дайындау өндірісі бірнеше технологиялық сатыларға бөлінеді. Біріншісі микроорганизм биомассасының жиналуы немесе олардың тіршілік ететін өнімі. Өндірістің бұл сатысы биосинтезбен тығыз байланысты. Өндіріс сатысы болып, сонымен бірге микроорганизмдердің инактивтелуі (пайдаланып жатқан әдістерге байланысты ажыратылады), концентрлеу, тазалау (залалсыздау) және лиофилизациялау сияқты өндіріс сатылары бар. Химиялық жағынан алғанда антигендер әдетте ақуыздар немесе полисахаридтер болып келеді. Антидене малдың немесе адамның денесіне антигендер енгеннен кейін пайда болады. Антигендермен реакция жасай алатын ақуыз зат. Антигенмен антиденелер өзара кездескен кезде қалай болатынын лабораторияда тексеріліп бақыланады. Антигендермен антиденелердің молекулалары бір-бірінен электр зарядтарын әртүрлі бөлетінен оқшаулайды. Антигеннің және оған жақын келген антидененің үстіндегі зарядтардың бөлінуі мынада: олардың молекулалары өзара бірін-бірі тартады да олардың арасында берік байланыс орнайды. Антигендермен антиденелердің молекулаларында тартылысқа «бейімді» жерлер көп болады, сондықтан антигендер мен антиденелердің бірнеше молекуласы бірден қосылысып кетеді. Содан фогоцитарлық және гуморалдық деген екі теория бірте-бірте жаңа молекулалармен толықтырылады, содан бір тұтас болып бірігіп кетеді, содан организмнің ауру тарататын микробтардан немесе олар шығаратын улы заттардан қорғау үрдісін, яғни организмнің антигендердің енуіне қарсылық көрсету үрдісін жақсы түсіндіруге көмектеседі. Организмге жалпы алғанда антиген деп аталып кеткен бөгде денелердің әртүрлі жасушалардың, микробтардың, улы заттардың енуіне орай олардың зиянды әсерін тигізбейтін антидене деп аталатын қорғаушы зат пайда болады. Ауру қоздыратын микробтардың жасушалары немесе олар шығаратын заттар болуы мүмкін, әртүрлі антигендермен кездескенде барлық тіршілік иесінде оның ішінде адам организмінде иммунитет пайда болады. Биологиялық түрлі бір-біріне неғұрлым алыс болса олардың ауруларға деген бейімділігінде де солғұрлым көп айырмашылық болады. Бірақ кейде бір түрдің ішінде иммунитет әртүрлі болатыны байқалады. Әртүрлі географиялық аймақтың тұрғындары туберкулез және безгек аурулармен бірдей дәрежеде ауырмайды. Иммунитеттің әртүрлі болатыны оданда ананың топтарында жиі байқалады. Кейбір семьялар және тіпті бір семьядағы кейбір адамдарда көп таралған ауруларды белгілі дәрежеде жұқтырмайды. Бұл жеке бас имунитеті дегенге байланысты жағдайлар. Микробты жасушада Ви-антиген беткі қабатта болады және қоршаған ортаға оңай ауысады. жүктеу/скачать 0.95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|