-бап. Бұйрыққа бағынбау немесе оны өзгедей орындамау

368-бап. Бастыққа қарсылық көрсету немесе оны қызметтік міндеттерін бұзуға мәжбүр ету

1) бастыққа сол сияқты әскери қызмет бойынша өзі­не жүктелген әскери міндетті орындайтын өзге адамға қар­сылық көрсету немесе

2) оны осы міндеттерді бұздыруға күш қолдану жә­не күш қолданамын деп қорқыту арқылы мәжбүр ету.

Бірінші және екінші қылмыстың да объектісі болып – ба­ғы­ныштылық тәртібі және әскери қызметшілері ара­сын­дағы жарғылық қарым-қатынастар келеді. Қосымша объект – командир (бастықтың) сол сияқты өзіне жүк­тел­ген әскери міндетті орындайтын өзге адамның өмірі, ден­саулығы, бас бостандығы.

Қылмыстың объективтік жағы – бастық немесе әс­ке­ри қызмет міндеттерін атқаратын өзге адам ретіндегі бел­сен­ді әрекеттер арқылы білінеді, нақты алғанда, қар­сы­лық көрсетуде немесе оны әскери міндеттерін бұзуға мәжбүрлеуде [8].

Қарсылық білдіру бұл – бастыққа немесе әскери қыз­мет міндеттерін атқаратын өзге адамға оларға жүк­тел­ген әскери қызмет міндеттерін жүзеге асыруға белсенді түр­де кедергі ету.

Бастықты немесе әскери қызмет міндеттерін атқа­ра­тын өзге адамды мәжбүрлеу, күш қолдану немесе оны қол­­данам деп қорқытумен қосыла жасалатын және мақ­са­­ты болып көрсетілген адамдарды өз міндеттерін бұз­ды­ру, яғни қызмет мүдделеріне қарсы заңға қайшы әре­кет­тер­ді жасатуға мәжбүрлеу әрекеттерінен көрінеді. Мы­са­лы:"дедовщина" жағдайларында екінші жыл қызмет ете­тін әс­кери қызметшілер сержанттар, старшиналар жә­не с.с. күш қолдану арқылы қызметті бастап жатқан әс­ке­ри қыз­метшілеріне қарағанда қызметті атқарудың қолай­лырақ жағдайларына иемденеді.

Мәжбүрлеу – дене немесе психикалық зорлық (күш қол­дану) арқылы жасалады [9].

Қаралатын қылмыстардың құрамы – формальды. Бас­тық­қа қарсылық көрсету немесе оны қызметтік міндет­терін бұзуға мәжбүр ету, бастық әскери қызмет міндет­терін атқару мүмкіншіліктерінен айырылғаны– айы­рыл­ма­ға­нына қарамастан немесе заңға қайшы мәжбүрлеу әсерінен орындағанына (орындамағанына) қарамастан, кі­нә­лі осы әрекеттерді жасаған сәттен аяқталған болып есеп­те­леді.

Екі жағдайда да субъективтік жақ тікелей қаса­қана­лық­та болады. Кінәлі бастыққа сол сияқты әскери қыз­мет міндеттерін атқаратын өзге адамға қарсылық білдіріп тұр­ғанын немесе осы міндеттерін бұзуға мәжбүрлейтінін се­зінеді, мәжбүрлеуін күш қолданумен түйістіреді немесе оны қолданам деп қорқытады және осы әрекеттерді жа­сау­ды қалайды.

Субъект арнайы – ол ретінде бапта көрсетілген әре­кет­терді жасайтын бастықтың қарауындағы әскери қыз­мет­ші болып келеді.

ҚК 368-бабының 2-бөлігі дәл осы әрекеттер үшін тө­мен­дегідей жауапкершілікті қарастырады:

а) адамдардың тобымен алдын ала келісу бойынша немесе ұйымдасқан топпен (ҚК 31-бабын қараңыз);

б) қаруды қолданумен;

в) денсаулыққа ауыр немесе орта дәрежедегі зиян не­месе өзге ауыр салдар ұштасуымен.

Қару ретіндегі штаттық армиялық қару (винтовка, ав­томат, пистолет, граната, штык, кортик және с.с.), сол сияқ­ты аңшылық қару, финдық пышақ, кастет және за­уыт­та немесе қолдан жасалынған, нысананы жоюға ар­нал­ған өзге де оқ-дәрілі немесе суық қару түсініледі [10].

Осы қылмысты жасаудың ең қауіпті әдісіне –қару­ды қол­дану арқылы командирдің денсаулығына оқ-дәрілі немесе суық қарумен зиян келтіру, сол сияқты психи­ка­лық қорқыту – қаруды ашу және бастыққа қарай көздеу, қор­қыту үшін ауаға қарай ату және мақсаты болып бас­тық­ты заңсыз әрекеттерді әскери қызмет мүдделеріне қай­шы жасаттыруға бағытталған с.с. көрінісін табады.

Бастықтың денсаулығына ауыр немесе орташа ауыр­­лық зиянды немесе өзге ауыр салдарын тудырған қа­ру­ды қолдану ҚК 368-бабы 2-бөлігінің "б" және "в" тар­мақтары бойынша бағаланады.

Денсаулыққа келтіретін ауыр зиянның ұғымы ҚК 103-бабында, орта ауырлықтағы зиян ұғымы ҚК 104-бабында берілген. Өзге ауыр салдар ретінде: бөлім, бө­лім­ше, кеменің ұдайы жауынгершілік дайындығын қамта­ма­сыз ету бойынша шаралардың олқылығы жауынгерлік тех­ни­каны бұзу, әскери бөлімге елеулі материалдық за­лал келтіру, жәбірленушіні абайсыздықтан өлтіріп алу та­нылуы мүмкін.

Денсаулыққа ауыр немесе орта ауырлықтағы зиян­ды келтіру қаруды қолданбағанда да (мысалы: өмірге қа­уіп төндірген құбылыстардың айқын білінген кешенімен ұш­тасқан көру қабілетінен айыратындай жұдырықпен бетке ұру, жарақаттар (сынықтар және сүйектердің шы­ғып кетуі, мойын органдарын қысу және с.с) орын- далғанда мүмкін болатынын ескеруге тиіс. Осы ретте кі­нә­лінің әрекеттері ҚК 368-бабының 2-бөлімінің "в" тар­ма­ғы бойынша бағалануы тиіс.

ҚК 368-бабының 3-бөлігі жауапкершілікті осы бап­тың бірінші және екінші бөлігімен қарастырылған іс-әре­кет­терді соғыс уақытында немесе жауынгершілік жағ­дайда жасағаны үшін анықтайды.

369-бап. Бастыққа қатысты күш қолдану іс-әрекеттері

Бұл қылмыстың мәнісі – бастықты оның әскери қыз­мет­терін орындауы үшін немесе осы міндеттерді орын­дау­ға байланысты жасалған ұрып-соғуда немесе оған қатыс­ты өзге күш қолдануда болып келеді.

Бұл қылмыстың нақты объектісі болып – Қазақ­стан Рес­публикасы Қарулы Күштеріндегі бағыну тәртібі келеді. Қосымша объект – бастықтың денсаулығы.

Қылмыстың объективтік жағы – бағыныштымен бас­­тық­­ты ұрып-соғудан, оған жеңіл зиян келтіруден не­ме­се соң­ғысына басқа да күш қол­данудан құралады. Ұрып-со­ғу және өзге күш қолдану терминдерінің талқы­ла­нуы осы оқулықта ҚК 106-бабымен қарастырылған қыл­мыс қа­рал­ғанда берілген.

Бастыққа қатысты күш қолдану әрекеттері ол әс­кери қызмет міндеттерін атқарған кезде жасалады, мы­салы бағынышты әскери жарғыны бұзғаны жөніндегі әділ ескертуге жауап ретінде немесе бұдан бұрын ба­ғы­ныш­ты әскери қызмет міндеттерін орындамағаны үшін са­лын­ған тәртіптік сөгіс үшін жазалау себеп етіледі [11].

Қылмыс қызмет бабында да немесе қызметтен тыс та, мысалы бастықтың бағынышты демалыста жүргенде оны­мен кездейсоқ кездесуі кезінде жасалынуы мүмкін.

Қарсылық білдіру кезде немесе бастықты әскери қызмет міндеттерін бұздыруға мәжбүрлеу әдісі ретінде жа­са­лынған бастыққа қатысты күш қолдану іс-әрекеттері ҚК 368-бабы бойынша бағалануға жатады.

Қылмыстың субъективтік жағы тікелей қасақана­лық­пен сипатталады. Кінәлі бастығы әскери қызмет мін­дет­терін атқарғанына байланысты ол ретінде күш қол­дану әрекеттерін жасап тұрғанын сезінеді және осы әре­кет­терді (ұрып соққанда) жасауды қалайды. Салдарына қа­рай (денсаулыққа зиян келтіру) қасақаналық тікелей не­месе жанама болуы мүмкін.

Субъект арнайы – күш қолдану әрекеттері жасала­тын бастықтың қарауында болып келетін әскери қыз­мет­ші.

ҚК 369-бабының 2-бөлігі дәл осы әрекеттер үшін жа­уапкершілікті олар мынадай жағдайларда жасалғаны үшін қарастырады:

а) адамдардың тобымен, адамдардың тобымен ал­дын ала келісу бойынша немесе ұйымдасқан топпен (ҚК 31-бабын қараңыз);

б) қаруды қолданумен;

в) денсаулыққа ауыр немесе орта дәрежедегі зиян немесе өзге ауыр салдар ұштасуымен. Көрсетілген бағалау сипаттары ҚК 368-бабының 2-бөлігі қарастырған сипат­тар­ға тән болып келеді.

ҚК 369-бабының 3-бөлігі жауапкершілікті осы бап­тың бірінші және екінші бөлігімен қарастырылған іс-әре­­кеттерді соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайда жаса­ғаны үшін бекітеді.

Қылмыстық кодекс бұл қылмысты келесі жолмен тұжырымдайды:"Бір-бірінің арасында бағыныштық қаты­нас­тары болмаған кезде әскери қызметшілердің ара­сын­дағы өзара қарым-қатынастардың жарғылық ережелерін ұрып-соғу, денсаулыққа жеңіл зиян келтіру немесе өзге күш қолдану, не ар-ожданы мен қадір қасиетін кемсіту немесе жәбірленушіні масқаралауға байланысты бұзуы".

Нақты объект – бір-бірінің арасында бағыныштық қа­ты­настары болмаған кезде әскери қызметшілерінің ара­сын­дағы өзара қарым-қатынастардың тәртібі.

Объективтік жақ қызмет жағдайына қарай тән, сол сияқ­ты олар арасында бағыныштық қатынастары бол­ма­ған ретте әскери атақтары үлкен және кіші әскери қыз­мет­ші­лері арасындағы қарым-қатынастардың жарғылық тәртібін бұзуда болып келеді [12].

Бұзушылық – ұрып-соғу, денсаулыққа жеңіл зиян кел­тіру немесе өзге күш қолдану, не ар-ожданы мен қа­дір-қасиетін кемсіту немесе жәбірленушіні масқаралаудан көрінуі мүмкін. Бұл жәбірленушіні ұятты түрде табалап жә­не мейірімсіз күлкіге шығаруда, беттен соғуда, по­гон­дар мен өзге белгілерді жұлып тастауда, арнайы киімдерді бүл­діруде, аяқ-киім мен арнайы киімге бөтен заттарды са­лып қою, байлап тастау, бір бөлмеге қамап тастауда көрініс табуы мүмкін.

Бұл қылмыстың құрамы – формальды болып келе­ді. Заң қылмыс ретінде әскери қызметшілері арасындағы қарым-қатынастардың қандай да болсын бұзушылықты емес тек жәбірленушіге қатысты күш қолдану немесе ұят­ты әрекеттер түрінде көрініс тапқан бұзушылықты анық­тайды.

Қылмыстың субъективтік жағы – тікелей қасақа­на­­лық­пен сипатталады. Кінәлі әскери қызметшілері ара­сын­дағы қарым-қатынастарды реттейтін жарғылық тәр­тіп­терді бұзатынын: ұрып-соғатынын, денсаулыққа же­ңіл зиян келтіретінін немесе ар-ождан мен қадір-қасиетті кемсітумен немесе жәбірленушіні масқаралаумен байла­нысты күш қолдану жасайтынын сезінеді, осы әре­кет­тер­ді жәбірленушінің ар-ожданы мен қадір-қа­сие­тін кемсіту, басқаларға қарағанда үстем болу және өзі үшін қызметтің ар­тықшылықтық жағдайын тудыру мақ­са­тында жасауды қалайды [13].

Субъект арнайы – жәбірленушінің қарауында бо­лып келмейтін әскери қызметші.

ҚК 370-бабының 2-бөлімі жауапкершілікті дәл осы іс-әрекеттерді сипаттау белгілері бола тұра жасау үшін қа­рас­тырады:

1. Бірнеше рет, яғни екі және одан көп рет.

2. Екі және одан көп адамдарға қатысты. Дәл сол әре­кеттерді бөлек-бөлек уақыт кезеңдерінде бір әскери қыз­­метшіге қарсы жасау – ҚК 370-бабының 2-бөлігінің "а" тар­мағына сай бағаланады.

3. Адамдардың тобымен алдын ала келісу бойынша не­месе ұйымдасқан топпен. Адамдар тобының және қо­сы­ла қатысушылықтың көрсетілген нысандарының ұғы­мы ҚК 31-бабында берілген.

4. Қаруды қолданумен қаралатын 370-бап мағына­сын­да, қаруды қолдану ретінде қаруды басқа әскери қыз­метшінің ар-ожданын, қадір-қасиетін табалау үшін (мақ­са­тында) қолдануды түсіну қажет.Мысалы: қарумен қор­қы­тып кінәлі жәбірленушіні оның адамгершілік, қадір-қа­сиетін төмендететін немесе қорлайтын әрекеттерді жа­сау­ға немесе жеке ұятты сұраныстарын (басына кіргенін) қа­­нағаттандыруға мәжбүрлеуі, әлде қызмет пен басқа әс­ке­ри қызметшілерге көзқарастарды өзгерттіруі мүмкін.

5. Жәбірленушінің денсаулығына орта ауырлықтағы зиян келтірумен (ҚК 104-бабын қараңыз).

Бұл қылмыстың ерекше бағаланатын түрі заңда көр­­сетілген әрекеттердің салдарынан ауыр нәтижелер туындауына байланысты орын алады (ҚК 370-бабының 3-бөлігі). Осылар ретінде жәбірленушінің денсаулығына ауыр зиян келтіру, оның өлуі, өзін-өзі өлтіруі және с.с. танылуы мүмкін [14].

371-бап. Әскери қызметшіге тіл тигізу

Қылмыстық заң әскери қызметті атқару кезінде не­ме­се оны атқарумен байланысты бір әскери қызметшінің екіншісіне тіл тигізгені үшін жауапкершілікті бекітеді (ҚК 371-бап).

Қылмыстың объектісі – әскери жарғыларымен анық­­талған, реттелінген, әскери сыпайылық, әскери қыз­мет­шінің және адамның ар-ожданын және қадір қасиетін қам­тамасыз ететін әскери құқықтық қатынастардың са­ла­сы.

Қылмыстың объективтік жағы – бір әскери қыз­мет­ші­нің екіншісіне тіл тигізуі. Қазақстан Республикасы Әс­ке­ри Жарғылары әскери қызметшілерінің өзіндігін сыйлау, олар­дың жеке қадір-қасиетін таптауға жол бермейтіні, әс­ке­ри сыпайылылық және сәлем беру туралы талаптарды қа­рас­тырған. Тіл тигізу – әскери қылмыс ретінде дәл осын­дай жалпы қылмыстан ол адамның ар-ожданы мен қа­дір-қасиетіне және бір уақытылы әскери жарғылармен бекітілген әскери қызметшілері арасындағы өзара қатынастар тәртібіне озбырлық ететінімен және жәбірленуші не­месе тіл тигізуде кінәлі адам араларында әс­кери мін­дет­тер­ді орындау кезінде әлде орындауға бай­ланысты болатынмен ерекшеленеді.

Тіл тигізу сөз, жазбаша немесе ұятты нысанда жа­са­­лынатын әрекеттер арқылы білдірілуі және арсыз ұры­­су­да, кір келтіретін мадақтауларда және сыпайы­лық­пен сыйыспаудың қандай да болсын қимылдарда, соқ­қы­лар­да, погондарды, марапаттау белгілерін жұлып тастауда жә­не с.с. көрінісін табуы мүмкін.

Тіл тигізу әрекеттері жәбірленуші әскери қыз­мет­ші­нің көзінше, әлде тіл тигізген адамның жәбірленушіні оның әскери қызметшісі және адам ретінде ар-ожданы мен қадір-қасиетін табалануы жөнінде белгілі болаты­ны­на үміттенуі салдарынан, ол жоқ болған кезде де жасалы­нуы мүмкін.

Қылмыс құрамы – формальды. Қылмыс тіл тигізе­тін әре­кеттер жасалынған сәттен бастап аяқталған болып есеп­теледі.

Субъективтік жақ тікелей қасақаналықпен сипат­та­ла­ды. Кінәлі әскери қызметшінің ар-ожданын және қа­дір-қасиетін табалайтынын сол сияқты тіл тигізуді өзі әл­де жәбірленуші әскери қызмет міндеттерін атқарған кезде не­месе атқаруға байланысты жасайтынын сезінеді және тіл тигізуді қалайды.

Тіл тигізудің себептері мен мақсаттарының бағалау үшін мәні болмайды.

Қылмыстың субъектісі – қандай да болсын қыз­мет­ші.

ҚК 371-бабының 2-бөлімі жауапкершілікті қыл­мыс­тың дәрежеленген түрі үшін қарастырады: бағы­ныш­ты­ның бастығына немесе бастықтың бағыныштысына ә­с­ке­­ри қызмет міндеттерін атқару кезінде немесе атқару бай­ла­нысты тіл тигізуі үшін. Яғни дәл сол баптың бірінші бө­лімінен айырмашылық тіл тигізілген және тіл тигізетін әс­кери қызметшілерде бағынушылық қатынастары бо­луы­нан тұрады.
2.2. Әскери қызметті өту тәртібіне қарсы бағытталған қылмыстар
Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінде басқа әс­керлерінде және әскери құрылымдарында әскери қыз­мет­ті өту тәртібі қатаң реттеледі. Әрбір әскери қызметші қыз­метті заңмен бекітілген мерзім ішінде атқаруы тиіс жә­не бөлім, гарнизон және қызмет атқарудың өзге ор­нын­да үздіксіз болуы тиіс.

Бұл тәртіп Қазақстан Республикасының "Жалпыға бірдей әскери міндет және әскери қызметі туралы" За­ңы­на, Қазақстан Республикасының Жалпы әскери Жар­ғы­ла­ры­на, ҚР Қорғаныс Министрлігінің бұйрықтарына негіз­делген. Ол қылмыстың тікелей объектісі болып келеді.

Бұл қылмыстың объективтік жағы – ҚК 372-бабы­ның 1-бөлігінде берілген, онда былай айтылған: "Шақыру бо­йын­ша әскери қызмет өткеруші әскери қызметшілер жа­саған бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен тастап ке­ту, сол сияқты бөлімнен босатылған кезде, тағайындау, ауыс­тыру кезінде іс сапардан, демалыстан немесе емдеу ме­кемесінен қызметке екі тәуліктен ұзақ, бірақ он тәу­лік­тен артық емес уақытқа дәлелді себептерсіз мерзімінде кел­меу".

Бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен тастап ке­ту деген – бұл бөлімнен немесе қызмет орнынан тиісті ко­ман­дирдың (бастықтың) рұқсатынсыз шығып кету.

Әскери қызметші заңсыз тастап кететін әскери бө­лім белгілі аумақта казармаларда немесе өзге жайларда ор­­­на­ласуы мүмкін, лагерлерде немесе жорықтарда болуы мүмкін. Қызмет орны әскери қызметші әскери қызмет мін­деттерін іс жүзінде орындайтын жермен анықталады.

Мерзімінде қызметке келмеу – бөлімнен босатыл­ған кезде, тағайындау, ауыстыру кезінде іс сапардан, де­ма­­­лыс­тан немесе емдеу мекемесінен оралатын кезде бел­гі­лен­ген мерзімде бөлімге дәлелді себептерсіз келмегенде орын алады.

Әдетте, келмеудің дәлелді себептері болып – бөлім не­ме­се қызмет орнына мерзімінде келуге кедергі ететін әс­ке­ри қызметшінің немесе оның жақын туыстарының ауы­руы, табиғи апат немесе мәжбүрлі қажеттілікпен сипат­та­ла­тын оқиға танылады.

Бөлім немесе қызмет орнын тастап кетудің субъек­тив­­тік жағы – тікелей қасқаналықпен сипатталады. Мер­зі­мін­де қызметке келмеу қасақана да, абайсыздықтан да жасалынуы мүмкін.

Қылмыстың субъектісі – әскери қызметтегі шақыру бойынша өтіп жатқан әскери қызметші.

Бұл қылмыстың дәрежеленген түрі (ҚК 372-бабы­ның 2-бөлігі) осы баптың 1-бөлігінде қарастырылған іс-әрекеттерді тәртіптік әскери бөлімде жазасын өтеп жатқан әскери қызметші жасағанда орын алады.

ҚК 372-бабының 3-бөлігі шақыру немесе келісім шарт бойынша әскери қызметшінің бөлім немесе қызмет ор­нын өз бетімен тастап кету, сол сияқты қызметке он тәу­­ліктен артық, бірақ бір айдан көп емес уақытқа дәлелді се­бептерсіз мерзімінде келмеу үшін қарастырады.

Қылмыстың осы құрамының бұл баптың бірінші бө­­лімі қарастырған іс-әрекеттерден айырмашылығы – әс­ке­ри қызметшінің бөлімде болмауының әр түрлі мер­зім­де­рінде болып келеді. Осымен қатар ҚК 372-бабының 3-бө­лі­гі бойынша қылмыстың субъектісі болып тек қана ша­қы­ру бойынша емес, келісім-шарт бойынша да қызмет ат­қа­ратын әскери қызметші келеді.

ҚК 372-бабының 4-бөлігі жауапкершілікті осы бап­тың үшінші бөлімімен қарастырылған іс-әрекеттер үшін, егер өз бетімен болмау бір айдан астам болса, сол сияқты жа­засын тәртіптік әскери бөлімде өтеп жатқан әскери қызметші жасаған дәл сондай іс-әрекеттер үшін егер өз бе­тімен болмау он тәуліктен асса орнатады.

ҚК 372-бабының 5-бөлігі жауапкершілікті соғыс жағ­дайында жасалған осы баптың бірінші және екінші бө­лімдерімен қарастырылған іс-әрекеттер үшін анық­тай­ды, егер өз бетімен болмау бір тәуліктен асса.

ҚК 372-бабының 6-бөлігі ұзақтылығына қарамастан бө­лім­ді немесе қызмет орнын өз бетімен ұрыс жағдайын­да тастап кету үшін анықтайды.

Бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен тастап ке­ту, сол сияқты қызметке дәлелді себептерсіз келмеу бар­лық реттерде әскери қызметті өтуден бас тарту мақсатын алып тастайды, осымен қашқындықтан ерекшеленеді.

ҚК 372-бабында ескерту бар, оған сәйкес осы бап­тың бірінші немесе үшінші бөліктерінде көзделген әре­кет­терді жасаған әскери қызметші, егер бөлімді өз бе­ті­мен тастап кету ауыр жағдайлардың себептерінен болса жә­не егер ол әскери қызметті одан әрі өткеру үшін өз еркімен келген болса, сот оны қылмыстық жауаптан бо-сатуы мүмкін.

Осындай жағдайлар болып мыналар танылуы мүм­кін: одан ауыру орналасқан жерге жедел келуді талап ете­тін ата-аналарының немесе әскери қызметшінің жақын бас­қа адамдардың кенет ауыр ауыруы, табиғи апат, өрт жә­не с.с. жәбірленген жақын туыстарға кейінге қалдыр-май көмек көрсету.

373-бап. Қашқындық

Бұл қылмыс заңда әскери қызметтен жалтару мақ­са­тында әскери бөлімді немесе қызмет орнын тастап кету, сол сияқты осындай мақсатпен қызметке келмеу болып анық­талады (ҚК 373-бап).

Қашқындықтың объективтік жағы – әскери қыз­мет­­­ші­нің әскери бөлімді немесе қызмет орнын өз бетімен тас­тап кетуден әлде әскери бөлімге (қызметке) де­ма­лыс­тан, іс сапардан, емдеу мекемесінен сол мақсатпен кел­меу­де көрінеді. Қашқындық құрамы – формальды, со­зыл­­ма­лы қылмыс болып келеді және әскери қызметші бө­лім­нен шығып кеткенде, қызмет орнын тастап кет­кен­де, не­ме­се белгіленген мерзімде демалыстан, іс сапардан, ем­деу ме­кемесінен оралмаған сәттен аяқталған болып есеп­те­ле­ді.

Бірақ та қашқынның қылмысты жағдайы онда оған Қазақстан Республикасының Конституциясымен (36-бап) және ҚР жалпыға бірдей әскери міндет және әскери қыз­мет туралы Заңымен, оған сай шақырылуға жынысы ер, жасы 18-ден 27-ге дейін адамдар шақырылуға жатады, жүк­телген әскери қызметті атқару бойынша міндеті сақ­талғанға дейін сақталады. 27 жасқа толғаннан соң олар ша­қырудан босатылады. Осыдан шыға тұра қашқындық со­зылмалы қылмыс ретінде адамда іс жүзінде әскери қыз­мет­ті атқару міндеті жойылған соң нақты алғанда тоқ­та­ты­лады.

Оның қылмысты жағдайының тоқтатылуының бас­қа негіздері болып – оның кінәсін мойындап келуі неме­се оны билік органдарымен ұстау келеді.

Қашқындықтың субъективтік жағы – тікелей қаса­қа­­на­лықпен және әскери қызметтен жалтару арнайы мақ­са­ты­менен сипатталады.

Қылмыстың субъектілері болып – шақыру бойынша әс­кери қызметті атқарушы әскери қызметшілер болады.

Осы қылмыстың дәрежеленген түрі ҚК 373-бабы­ның 2-бөлігімен қарастырылған. Заң қызмет бойынша бе­рілген қарумен, сол сияқты алдын ала келісу бойынша адам­дардың тобымен немесе ұйымдасқан топпен жаса­лын­ған қашқындық үшін қатаңдау жауапкершілікті қарас­­тырады.

1959 жылғы ҚКСР ҚК бұл сипаттарды қарас­тыр­ма­ған еді. Жаңа ҚК бойынша егер әскери қызметші оған қыз­метіне байланысты сеніліп берілген қарумен бірге қа­шып кетсе, оның әрекеттері толығынан ҚК 373-бабының 2-бөлігімен қамтылады. Тек оған берілмеген қаруды ұр­ла­ған ретте жауапкершілік қылмыстардың жиынтығы үшін туын­дайды.

Адамдардың тобымен, алдын ала келісу бойынша жа­салған қашқындық ұғымы 31-баптың 2-бөлігінің не­гі­зін­де ашылады, ал ұйымдасқан топпен жасалған қаш­қын­дық – осы кодекстің дәл осы бабы 3-бөлігінің ережелері негізінде.

ҚК 373-бабының 3-бөлігі жауаптылықты соғыс уа­қы­тында немесе ұрыс жағдайда жасалынған дәл сол іс-әре­кет үшін орнатады.

ҚК 373-баптың ескертуі бар: осы баптың бірінші бө­лігінде көзделген қашқындықты жасаған әскери қыз­мет­ші, егер қашқындық ауыр жағдайлардың себебінен бол­са және ол әскери қызметті одан әрі өткеру үшін өз ер­кі­мен келген болса, сот оны қылмыстық жауапты­лық­тан босатуы мүмкін.

Ауыр жағдайлар болып мыналар танылуы мүмкін: ата-аналары немесе жақын туыстары бірінің өлімі немесе ауыр ауыруы, оларға көмектесу үшін әскери қызметшіден залал шеккендермен бірге болуды талап еткен табиғи апат немесе өртпен отбасының тұрған үйін жою және с.с.