Д. Н. Аяганов., доктор PhD, доцент
ЭНДОКРИНДІК ЖҮЙЕНІҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
жүктеу/скачать 6.23 Mb.
|
| 6.2. ЭНДОКРИНДІК ЖҮЙЕНІҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Құрсақ ішілік кезеңнің 9-10 аптасынан бастап гипофиз жұмыс істей бастайды. Гипофиз ұлдарда оның массасы 0,125 г, қыздарда 0,250 г болады. Гипофиз массасының ең көп өсуі жыныстық жетілу кезінде байқалады. Артқы гипофиздің жасушалары жетіледі (өмірдің бірінші жылында). Жаңа туылған нәрестелерде тиреотропты, адренокортикотропты гормондар және аденогипофиз жасушаларын шығаратын өсу гормоны өте маңызды рөл атқарады. Жаңа туылған нәрестелерде өсу гормонының деңгейі ең жоғары деңгейде болады. Туылғаннан кейін оның қандағы мөлшері едәуір төмендейді, 3-5 жасында ересек адамның нормасына жетеді. Онтогенездегі қалқанша безі алғашқылардың бірі болып дами бастайды. Жаңа туылған нәрестеде оның массасы 1-5 г, максималды массасы (14-15 г) 15-16 жаста байқалады. Постнатальды кезеңде триодотиронин мен тироксин бөлінуі артады, бұл ақыл - ой, физикалық және жыныстық дамуды қамтамасыз етеді, осы гормондардың жетіспеушілігі (3-6 жаста) деменцияны тудырады (кретинизм). Жыныстық жетілу кезінде қалқанша безінің белсенділігі артады, бұл жүйке жүйесінің қозғыштығының жоғарылауында көрінеді. Бездің белсенділігінің төмендеуі 21-30 жаста байқалады. Паратироид бездері құрсақ ішілік кезеңнің 5-6-шы аптасында қалыптаса бастайды. Жаңа туылған нәрестелерде бездердің массасы орта есеппен 5 мг, ересек адамда - 75-85 мг құрайды. Бездердің максималды белсенділігі өмірдің алғашқы 7 жылында, әсіресе алғашқы екі жылда байқалады. Паратгормонның жеткіліксіздігі тіс, пульпа, ал артық мөлшері сүйектенуге алып келеді. Жаңа туған нәрестедегі бүйрек үсті бездерінің массасы шамамен 7 гр құрайды, бездердің өсуі 30 жылға дейін жүреді. Кортикальды заттың дамуы өмірдің екінші жылының басында аяқталады. Туылғаннан кейінгі алғашқы күндерден бастап глюкокортикоидтар стресс-реакцияларды жүзеге асыруға қатысады. Глюкокортикоидтардың ең көп бөлінісі 1-3 жаста, сондай - ақ жыныстық жетілу кезеңінде байқалады. Бүйрек үсті безінің құрсақ ішілік кезеңнің 16-шы аптасынан бастап катехоламиндер (негізінен норепинефрин) шығара бастайды. Ми затының негізгі өсуі 3-8 жаста, сондай-ақ жыныстық жетілу кезеңінде байқалады. Жаңа туылған нәрестелердегі эпифиздің массасы шамамен 7 мг, ересектерде – 200 мг құрайды.Эпифизмен өндірілген мелатонин жыныстық және физикалық дамуды тежейді, қалқанша безінің қызметін тежейді. Эпифиздің гормонды өндіру функциясының төмендеуі 4-7 жастан бастап байқалады. Пубертаттық кезеңде бұл гормонның қандағы концентрациясы төмендейді. 11-17 апталық ұрықта андрогендердің 11-17 мөлшері ересек ағзаға тән мөлшерде болады. Жаңа туған нәрестедегі ұрықтың массасы 0,3 г құрайды, оның гормоналды белсенділігі төмендейді. Гонадолибериннің әсерінен 12-13 жастан бастап ол біртіндеп артып, 16-17 жасқа дейін ересектер деңгейіне жетеді. Гормонды өндіру белсенділігінің жоғарылауы жыныстық өсудің секіруіне, екінші жыныстық сипаттамалардың пайда болуына, ал 15 жастан кейін сперматогенездің белсендірілеуіне әкеледі. Аналық бездерде, құрсақ ішілік кезеңнің 20-шы аптасынан бастап, аналық безде примордиальды фолликулалар пайда болады. Туылған кезде аналық бездің массасы 5-6 гр құрайды. Ересек әйелде – 6-8 гр. 8 жасқа дейінгі эстрогендердің төмен деңгейде болады. Жыныстық жетілу кезеңінде эстроген бөлінуі жыныстық жетілу үшін жеткілікті (қаңқаның өсуі, сондай - ақ қайталама белгілердің дамуы). Эстроген бөлінуі, біртіндеп өсуі тұрақты етеккір циклінің қалыптасуына әкеледі. жүктеу/скачать 6.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|