Д. Н. Аяганов., доктор PhD, доцент
жүктеу/скачать 6.23 Mb.
|
| 5.3. ЕСТУ СЕНСОРЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
Дыбыс қабылдайтын аппарат-кортий ішкі құлақтың ұлуында орналасқан. Оның негізгі бөлігі-интегралдық пластина-шамамен 24 мың жұқа және серпімді талшықтардан тұрады. Негізгі пластинаның бойында 5 қатарда толқын дыбыстарын қабылдайтын тірек және шаш жасушалары орналасқан. Дыбыстық толқындардың таралуымен әр түрлі жасушалар әртүрлі биіктік пен қарқындылықтағы дыбыстарға жауап береді. Торларда туындайтын импульстар есту жүйкесіне беріліп, одан орталық жүйке жүйесіне өтеді. Есту сенсорлық жүйесі өте ерте кезеңде қалыптасады және перифериялық аппарат пренатальды кезеңде жұмыс істейді. Есту рецепторлық аппаратынан сенсорлық ақпарат таламустың түзуші ядролары арқылы ми қыртысының проекциялық бөлімдеріне беріледі. Нақты ақпарат одан әрі рецепторлық аппараттың белгілі бір бөліктерінен ми қыртысының арнайы нейрондарына түседі. Бұл сенсорлық процестердің кеңістіктік ұйымдастырылуына ықпал ететін нейрондық рецептивті өрістер деп аталады. Сыртқы есту каналынан өтіп, тимпаникалық мембранаға тиген дыбыстық тербелістер есту сүйектеріне, содан кейін – перилимфа мен эндолимфаға өтеді. Эндолимфаның тербелісін рецепторлар қабылдаған негізгі мембрананың белгілі бір ұзындықтағы талшықтарының резонансын тудырады. Бұл жағдайда дыбыс мембранаға тиіп, оларда есту нерві арқылы берілетін қозудың пайда болуына әкеледі. Тербелістердің механикалық энергиясы жүйке қозуының электр энергиясына айналады. Дыбыстық толқын ұзындығына байланысты әртүрлі рецепторлар қозғалады: жоғары дыбыстар негізгі мембрананың қысқа талшықтарының, ал төмен дыбыс – ұзын талшықтардың тербелісін тудырады. Алдыңғы ми қыртысының уақытша аймағында олардың сапалық бағалауы жүреді. Баланың есту сенсорлық жүйесі сөйлеуді дамыту үшін өте маңызды. Ауызша сигналдарға қозу әсіресе төрт жасында айтарлықтай артады және алты – жеті жасқа дейін жетіле береді, ал 15 жасқа дейін ересектердің деңгейіне сәйкес келеді. Дыбыстық сигналдардың ұзақтығын, қозғалыс ырғағын талдайтын есту сенсорлық жүйесі қатысады. Екі құлақтың болуына байланысты (бинауральды есту) кеңістіктік көріністердің қалыптасуына қосылады. Есту қабілетін сақтау үшін әртүрлі факторлардың зиянды әсерінен, ең алдымен механикалық зақымданудан қорғау керек. Құлақтарды үнемі жылы сумен және сабынмен жуу керек, өйткені құлақ каналында жиналған күкіртпен бірге шаң мен микроорганизмдер сақталады. Есту қабілетінің төмендеуіне немесе жоғалуына әкелетін есту анализаторына травматикалық әсерлерге, өте қатты дыбыс, тұрақты шу, әсіресе ультра жоғары және инфра - төмен жиіліктердің дыбыстар жатады. Сондықтан өндірістік жағдайларда осы факторлардың зиянды әсерімен күресу үшін қорғаныс шараларының кешені қолданылады Назофаринстің суық тиюін уақтылы емдеу керек, өйткені патогендік микроағзалар есту түтігі арқылы тимпаникалық қуысқа еніп, есту мүшесінде қабыну процестерін тудыруы мүмкін. жүктеу/скачать 6.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|