Ад быдлаын (< роч); ад гуран скр., шс.; вакрамеш



бет60/62
Дата03.07.2016
өлшемі1.79 Mb.
#173519
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   62

Н. Конаков



ШУА – печораса комилöн гöгöрвотöм функцияяса вель скöр енсикас либö лов.

Преданиеын висьтавсьö, мый Тöлпозиз дорын эм кöкъямыс морт мыгöра из. Коркö найö вöлiны ловъя йöзöн, но гöра вылас кайигöн Шуа пöртöма найöс изъясö шумитöм понданыс. Видзöд Морт юр из. Уралын эм Шуа ты, сэнi олö Шуа либö сылöн лолыс. Тысьыс кыйöм черисö эз позь сёйны ты дорас. Кодi торклiс тайö öлöмсö, сылы чериыс тысьыс эз нин сюрлы.



Литература: Сидоров 1928, Сорокин 1910/20.

Н. Конаков



ШУВГЕЙ, Шувкей (< шувгыны) – öпаснöй пеж тöв, гумыльга; удораса комилöн демон ловъяслöн ветлöмыс.

Шувгей нинöмöн оз торъяв тöлысь, но сiйöс чайтöны мортлы лёк вöчысьöн. Гумыльгаöн либö гартчан тöвнырöн сiйö разöдö праздник лунö (Илля лунö либö Прокопей лунö) ытшкöм турун. Удораса комияс чайтöны, мый тадзикöн чукля накажитö öлöм торкöмысь, Ен жö накажитö гымöн да чардöн. Но медыджыд лёкыс сыын, мый Шувгей гуö йöзöс. Гуöм мортыс йöзлы оз тыдав. Гуöмаясыс веськалöны вöрö. Чайтöны, мый тöлыс нуö найöс вöрпу весьтöд. Кодъясöс Шувгейыс “шыбитö”, усьöны нюрö либö юö. Асьныс гуöмаясыс аддзöны шувгейсö оз öткодя. Кага вермö аддзыны сiйöс кытшöн ризъялысь челядьöн, кодъяс корöны сiйöс ас дорас. Нюжöдас кö кагаыс кисö налань, пыр кежлö коляс на дорö, а сiдзкö, шувгей дiнö. Пывсянын вежöм челядь йылысь удорасаяс шуöны, мый найöс гуис шувгей. Шувгей гуö дöзьöртöг кольöм челядьöс пос вылысь, рынышысь, гидысь, гöбöчысь – сiдз шусяна муюгыдъяскостса инъясысь. Гуö тшöтш и мамъяснас ёрöм челядьöс. Шувгей вермö петкöдчыны кулöма рöдвужöн: гутöдзыс нывбаба висьтасьö кулöм верöсыскöд аддзысьлöм йылысь; гуöм кага висьталö, мый верзьöмöн ветлöма кувсьöм вежайыскöд. Вöрын кыйсьысь мужичöйяслы шувгей петкöдчö ас дiнас корысь нылöн. Шувгей вермö и не тыдавны. Сэк вöралысь кылö чуксасьысь гöлöсъяс, öдзöсö либö öшиньö тотшкöдчöм.

Гуöма морт вермас и мынтöдчыны, оз кö вошты юр садьсö да пондас кевмысьны либö прöста шуавны: “Енмöй, бласлöвит!”. Медся имитанаöн чайтöны “Мед кыпöдчас Ен” кевмысьöм. Шувгейысь медбура видзö кос гöгöр кöрталöм ермöг сунис, сулема чиръяс, кодöс удорасаяс шуöны еджыд изйöн да новлöны морöсас торъя кöшельын пернакöд орччöн. Вöр керкаын пöлать улас либö тагöс вылас вуджöр туйö пуктöны чер. Черöн колö пернапасавны шувгейлысь быд петкöдчöм; черöн жö крест-накрест керыштöны гуöм мортлысь кок туйсö.

Удорасаяс чайтöны, мый вошö кö кодкö вöрын, сiдзкö, сiйöс гуис шувгей. Гуöмалöн керкаö чукöртчöны нывбабаяс да корсигчöжыс кевмысьöны сы понда. Кевмысьнысö дугдöны сöмын сэк, кор аддзöны сiйöс либö сылысь колясъяссö либö абу кö нин некутшöм лача сiйöс аддзыны. Шувгей дiнö веськавлöм морт висьмö шыблалан висьöмöн, воштö вежöрсö либö дыр кад чöж мыкталö. Шувгей вермö “пöльыштны” висьöмсö ритуала тшöктöмъяс торкысьлы. Чайтöны, мый “мында праздник лунö уджалан, сымда и висян”. Мый тöв лоö висьöмлöн помкаöн, чайтöны и мукöд комияс. Зыряна да перым-комияс йöрсöн нимтöны войтöлöн, леткаса комияс кос висьöм чайтöны тöл йыл вайöмаöн. Öтл. удмурт тöл пери шуккен ‘паралич’.

Шувгей образлы матынöсь йöзкост демонолигияса сивныр (Эжва катыдса), тöлныр (луза-леткаса), лешакъяс (Эжва кывтыдса), вихор (шурышкарса), шувгун (печораса). Найö сiдз ли тадз индöны гуысь тöв вылö.

Литература: Лимеров 1992, Лимеров 1995.

П. Лимеров



ШУД быдлаын; шуд-талан вэ., скр., уд., лл.; шудлун гижöд кывъя; шуд-чассьö уд.; чассьö уд. (< роч счастье).

Шуд сувтöдсьö паныд шоглы да öткодявсьö нимкодькöд да майбыркöд. Эмöсь шуда да шудтöм йöз. Артмö, мый шуд – тайö сэтшöм качество, кодi эм абу быдöнлöн либö абу öтмында. Эмöсь чайтöм-гöгöрвоöмъяс, мый мортлöн аслас шудыс лоö сöмын вир-яйö воöм мысьт, а сыöдз сылöн эм сöмын рöд шуд. Шудсö позьö босьтны либö сетны. Та вылö индöны кутшöмсюрö öлöмъяс. Шуам, Эжва катыдса да удораса комияс чайтöны, мый оз позь вурны кизь паськöмтö пöрччытöг, а то “шудтö вуран”. Мунысьлысь туйсö оз жö позь вуджны, тайö лоö шуд гуöм кодь: Эжва катыдса “туйсö вожмалiс – шудсö мырддис”, удораса “шудсö гуис”. Оз позь босьтны сьöм либö кöлуй туйö петысь мортлысь да öбрадасьысьлысь (торйöн нин невесталысь), сы вöсны мый сетанторйыскöд тшöтш найö вермасны козьнавны и шуднысö.

Шуд вермö ачыс локны, а горш, лёк либö вывтi яр морт дiнысь мунны: “шудыс эновтöма” = “Шудыс бырöма”. Изьватас да Эжва катыдса комилöн шудсö позьö аддзыны – орт (урöс). Сiйö петкöдчö месайыслы кулöм водзас. А шуда морт йылысь шуöны “шудыс водзас ветлö”, Эжва катыдын “шуда мортлöн ортыс водзас ветлö”. Но морт либö пемöс мыгöра шуд паныдасьлö гежöда, ёнджыкасö Эжва катыдын, Изьваын да Кола кöджын.

Позьö тöдчöдны параллельяс зыряналöн рöд шуд (шуда рöд, шудтöм рöд) йылысь чайтöм-гöгöрвоöмъяс да удмурт воршуд ‘рöдса енсикас’, перым-коми чуд образ костын. Чайтлiсны, мый быд керкаын аслас шуд: выль керкаö вуджигöн шудсö вуджöдлiсны важ (ай) керка гöбöчса мунас. Ас керка шуд босьтлiсны и туйö: “Шуда олöм вылö гöбöч му босьтлiсны”.

Комияслöн чайтöм-гöгöрвоöмъясын шудыс йитчö рöккöд, лючки олöмкöд, мыйкö артмöмкöд, рöд видзыськöд, а фольклорын да эскöмъясын гöгöрвосьö качествоöн, субстанцияöн, тыдалана образöн. Видзöд тшöтш му шуд.

Литература: Лимеров 1995, Налимов 1907, Первухин 1888, Смирнов 1809, Старцев 1929.

П. Лимеров, О. Уляшев



ШУРМА – перым-коми этногенетическöй мифса скöр енсикас, аслас кырнышыскöд олö шондi вылын.

Коркö ылын асыввылын овлöма войтыр, кодi юрбитлöма Шурмалы да вайлöма сылы висьяс. Быд вежон Шурма корöма кык зонкаöс, кык нывкаöс да куим ыжöс, мыйысь сетлöма йöзлы тыр-бур олöм. Гöрны ни кöдзны абу колöма, ставыс чужöма ачыс (“Зарни нэм” миф). Öтчыд висьсö абу вайöмаöсь и Шурма ыстöма йöз вылас кырнышöс. Нырсьыс чепсасьысь биöн кырнышыс сотöма став йöзсö, ловйöн кольöмаöсь сöмын кык юрнуöдысьыс. Найöс сiйö вöтлöма ылö рытыввылö. Сэнi найö Коми муын и овмöдчöмаöсь. Енсикас нимлöн этимологияыс гöгöрвотöм.



Литература: Добротворский 1883.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   62




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет