Жетписбаев батыр адамович
§3. Қылмыс жəне басқа да құқық бұзушылықтар
жүктеу/скачать 1.57 Mb. Pdf көрінісі
|
|
§3. Қылмыс жəне басқа да құқық бұзушылықтар Қоғамда жасалатын құқық бұзушылық əрқашанда əлеуметтiк зиянды зардаптарға əкеп соғады, себебi кез келген құқық бұзушылық құқықпен қорғалатын мүдделердi бұзады жəне сол арқылы жеке адам, қоғам мен мемлекеттiк мүдделерге, бекiтiлген тəртiпке зиян келтiредi немесе зиян келтiру қаупiн туғызады. Мемлекет жəне құқық теориясы қоғам үшiн қауiптiлiгi мен сипатына байланысты жəне оларды жасағаны үшiн қолданылатын санкциялардың түрiне байланысты құқық бұзушылықтарды қылмыс жəне терiсқылық деп бөледi. Терiсқылықтардың түрi ретiнде азаматтық-құқықтық деликтiлер, əкiмшiлiк терiсқылық, тəртiптiк, конституциялық жəне материалдық терiсқылықтарды айтуға болады. Қылмыс пен өзге де құқық бұзушылықтарды ажыратудың негiзгi үш критерийiн көрсетуге болады: 1) Қолсұғушылықтың объектiсi бойынша, 2) Əрекеттiң қоғамға қауiптiлiгi бойынша; 3) Құқыққа қайшылықтың түрi бойынша. Бiрiншiден, қылмыс пен өзге де құқық бұзушылық олардың объектiсi бойынша ажыратылады. Қылмыстың объектiсi болып өзiнiң ерекше құндылығы немесе қылмыстық-құқықтық қатынастардың əртүрлiлiгiне байланысты құқықтың өзге салаларында кездеспейтiн мүдделер табылады. Мысалы, мемлекеттiң конституциялық құрылысы мен қауiпсiздiгi, бейбiтшiлiк пен адамзат қауiпсiздiгi, адам өмiрi, қоғамдық қауiпсiздiк жəне т.б (ҚК-тiң 2-бабы). Ал əкiмшiлiк құқық бұзушылықтың объектiсi болып – адамның жəне азаматтың құқықтары мен бостандықтары, заңды мүдделерi, халықтың денсаулығы, санитариялық-эпидемио логиялық салауаттылығы, қоршаған орта, қоғамдық имандылық жəне т.б мүдделер (ҚР Əкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы кодексiнiң 7-бабы). Қылмыс өзге құқық бұзушылықтардан екiншiден, əрекеттiң қоғамға қауiптiлiк дəрежесi мен сипаты бойынша ажыратылады. Қоғамға қауiптiлiк қылмыстың əлеуметтiк қасиетi болып табылады. Кез келген құқықбұзушылық белгiлi бiр дəрежеде зиянды болғанына қарамастан бұл əрекеттiң сипаты мен дəрежесi қылмыстық деңгейге жетпейдi. Қылмыс əрқашанда көп елеулi зардап əкеледi, кiнəсi терең, жасалу тəсiлi қатыгездеу. Əрекеттiң қоғамға қауiптiлiгi ең алдымен жеке адам мен мемлекетке зиянның мөлшерiмен анықталады. Қылмыстан келтiрiлген материалдық зиян ақшалай немесе мүлiкпен есептелсе, ал денеге келтiрiлген зиян еңбекқабiлетiн айыру немесе дене органдарынан, органның қызметiнен айыру секiлдi көрсеткiштерiмен өлшенедi. Мысалы, кейбiр экономикалық құқық бұзушылықтар қылмыс немесе əкiмшiлiк құқық бұзушылық ретiнде саралануы мүмкiн. Оларды ажырату белгiсi болып құқық бұзушылық нəтижесiнде келтiрiлген материалдық зиянның мөлшерi табылады. Ал əскери қылмыстарда қылмысты тəртiптiк терiсқылықтан ажырату қажеттiлiгi туындаған жағдайларда əрекеттiң уақыты, орны, жағдайы негiзге алынады. Мысалы, ҚК 372- бабы ″Бөлiмдi немесе қызмет орнын өз бетiмен тастап кету″ əрекетi 2 күннен 10 күнге дейiн созылса қылмыс, ал екi күнге дейiн - тəртiптiк терiсқылық. Заңшығарушы жасалған құқық бұзушылық əрекеттiң субъективтiк элементтерi кiнə, ниет жəне мақсатты да ажырату белгiсi ретiнде ескередi. Мысалы, денсаулыққа қасақана жеңiл зиян келтiру - қылмыс, ал абайсызда жеңiл зиян келтiру - əкiмшiлiк терiсқылық. Үшiншiден, қылмыс пен өзге де құқық бұзушылықтар құқыққа қайшылық түрiне жəне санкция түрiне байланысты ажыратылады. Қылмысқа əрқашанда тек қылмыстық заң арқылы жəне жазалау қатерiмен ғана тыйым салынады. Жазасын өтеп болғаннан кейiн адам заңмен бекiтiлген тəртiппен сотталғандық атақты иемденедi. Ал өзге де құқық бұзушылықтар отбасы, еңбек, азаматтық, əкiмшiлiк жəне т.б. заңдармен немесе заңға тəуелдi нормативтi актiлермен реттеледi. Əкiмшiлiк, тəртiптiк, азаматтық-құқықтық санкциялар қылмыстық жазаларға қарағанда жеңiлiрек. Мысалы, əкiмшiлiк кодексте түзеу жұмыстары – 2 айға дейiн болса, қылмыстық заңда 2 жылға дейiн тағайындалады жəне соңында соттылыққа əкеп соғады. жүктеу/скачать 1.57 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|