Лакку дуниял (ниттил мазрал лу)



бет21/33
Дата16.07.2016
өлшемі2.46 Mb.
#202211
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   33

КIилчинмур бутIа

Текст бувккуну, ваний бумур буси.

Лахьхьу-цархьхьу жул чIаххуврай ца угьарасса адимина ивкIунни. Га къашавай тамансса хIал хьуну бивкIун бия. На кIюрххил ивзун дарсирайн найяв усса. КьатIув увксса – хIаятраву тахтардаяту скамейкартту бувну, инсантал щябивкIун бия. БивкIулул заллухъру циняв цачIу щябивкIун бия. Гайннал чIарав малла ия. Ялун увксса гьарца инсаннал: «Ассаламу аьлайкум!» – куну, хъирив «АлхIам»гу буккайва. Яла урчIа чулуха айивхьуну, куяхунай най, бавтIсса инсантурал кару дугьлан ивкIуна. Ка дугьлагьийни, цал-цал: «Ххаришиврий бакъа щябикIан нясив къабаннав», – кунугу, учайва. БивкIулул заллухърунначIан ивукун, гайннахь жижара байва. Жижара буллай: «Оьккинну къаччан бивкIунни. Зунма оьрму лахъи баннав», «Имандалий лавгсса хьуннав», «Гьав нурдалул дуцIиннав», «Алжан буллуннав», «РухI хъинний дишиннав», «Ванан къабуллумур, зунма булуннав» – куну, учайва.

Яла на буттахь цIувххуссия: «Ванан къабуллумур, зунма булуннав», – тIисса ци тIиссар, куну. Буттал ттун укун бувчIин бувна: «Ванан къабуллумур, зунма булуннав», – тIисса: «Ванан къабуллусса (оьрмулул) неъмат ягу хъинбала, зунма буллунав» тIиссар. Мукун укин бучIиссар ци оьрмулул инсан ивчIарчагу» – куну. «Имандалий лавгсса хьуннав», – тIисса мукъул мяъна цири, куну цIуххав. «Диндалийн дакI тIайлану, Аллагьнайн иман дирхьуну, ивкIусса хьуннав», – тIиссар. «Гьав нурданул дуцIиннав», – учайссар гьав аьрщарал лувсса, цIансса кIану буну тIий, инсаннан цIан къаххирану, чани ххирану тIий. «Алжан булуннав», – учайссар Дужжагь оьсса аьзаврттал кIану буну тIий, Алжан неъматирттал кIану буну тIий. «РухI хъинний дишиннав» тIисса, ивкIусса инсаннал рухIиран Алжан булуннав, тIиссар.

«Буттай, жагьилсса инсан ивчIарча, цукун увкуну хъинссар?» – куну, цIувххуссия на. «Нязанний ивкIуманангу кIайва махъру учин бучIиссар. Хъинну кIулсса инсантал бухьурча: «ДакIру кьянкьа дара. Ци банссар, чичру укунсса диркIссар», – куну учайссар. Хъинну хъунав хьусса инсан ивчIарча, кIайва махъру учингу бучIиссар, бучIиссар: «Ваксса къавхьуну, ивчIан нясив къабаннав», – куну учингу.


Махъру ва бувчIин бавуртту

лахьхьу-цархьхьу – на днях

(б,д)угьарасса – старый

нясив (б,д)ан – быть сужденным

найяв усса = най уссияв

тахта III (-лул, -рду, -рдал) – доска

скамейка II (-лул, -рду, -рдал)

малла I [малла:] (-нал, -тал, -турал) – мулла, мусульманский священник

«АлхIам» – первая сура (заупокойная) Корана

жижара II (-лул) – соболезнование

гьа(в) III (-ттал, -врду, -рдал) – могила

нур III (-данул) – сияние, свет

Алжан II (-нул/далул) – Рай

Дужжагь II (-рал) – Ад

неъмат II (-рал, -ру, -ирттал) – благо

дакI тIайласса – честный

рухI III (-ирал, -ру, -ирдал) – дух, душа

нязанний – в расцвете сил

чичру – 1) надпись; 2) Книга судеб
Упражнение

Вай суаллан жавабру дула.

Цивхьур лахьхьу-цархьхьу чIаххуврайсса угьарасса адиминан?

Га къашавай ивкIун ияв?

Ссаяту бувну бия скамейкартту?

Скамейкарттай цу ивкIун ур?

Чув бия бивкIулул заллухъру?

Ци учай ялун увкIманал «ассалам аьлайкум»рал хъирив?

Чату чунай ачай ялун увкIма, ка дугьлай?

Цукунсса махъру учайссар жижара баншиврул?

Ци тIиссар «имандалий лавгсса хьуннав» тIисса?

Ци тIиссар «Гьав нурдалул дуцIиннав» тIисса?

Ци тIиссар «Алжан булуннав» тIисса?

Ци тIиссар «РухI хъинний дишиннав» тIисса?

Ци тIиссар «Ванан къабуллумур, зунма булуннав» тIисса?


Махъру ва бувчIин бавуртту

цивхьур? – что случилось?


Шамилчинмур бутIа

Текст бувккуну, ваний бумур буси.

– Шуаьнат, бусила, ларгссарив, туну, Асият Бахул дакIнийсса ласун?

– Ларгссар. На му хавар бусан ччай бура. Асият ларгун дур Бахухъаннийн. Му чIумал Баху бивкIун бур шаппа щябивкIун. Га бивкIун бур балайгу тIий, гулавати буллай. Инсан нанисса чIу хьуну, Асиятлул балай бяличIан бувну бур. Бахул буллалисса гулавати ккавккун: «Вуй, вин мурад буливуй, буллалисса ххуйсса гулавати цири!» – увкуну бур Асиятлул. Баху ххари хьуну бур, Асият дуркIун. Асиятлул бусай цурда «ца ххуйсса оьрчIал ссалам лавсун» дуркIшиву. Ялун личин къабацIарчагу, Баху вивату ххари хьуну бур. Микку увкуну бур Асиятлул, ттула пикрилий, хъинну усттарсса махъру. Вай мукъурттил хIисав ласи. «Бургу, ттух вичIи диша! Та ххуйсса, цала мискиншиву цанна кIулсса оьрчI ур. Ва вил талихIри. Та винагу къакIулсса оьрчI акъари. Инава хьун тIий бухьурча, танан ина бакъа цучIав ччай бакъари», – увкуну бур Асиятлул Бахухь. Ахиргу, Асият мукIру шай му оьрчI Ибрагьим ушиву. Бахугу, чансса ятIулгу бивчуну, мукIру шай цуппагу рязийну бушиву Ибрагьиннун хьун. Зайнуттин, гихунмай уттиний.

– Хъинни.


Махъру ва бувчIин бавуртту

гулавати II (-лул) – вышивка

гулавати бан – вышивать

В лакском языке слово «щарсса», «щар» относятся к классу III. Как правило, к классу III относят очень старых женщин. Но сюда же относятся слова «нину», «дада» и др. При обращении вспомогательный глагол «дур» применяют только при доверительных отношениях. Следует обратить внимание на то, что, несмотря на доверительные отношения Ибрагьим не обращается к ней на «дур» (он не применяет ни «дур», ни «бур», он как будто просто избегает эти формы). Сама же Асият, а также Баху обращается к Асият на «дур». В наше время все чаще применяют «бур». Можно с уверенностью сказать, что современная девушка наверняка обратилась к ней на «бур».

вуй – ой (междометие)

ялун личин битан – выдать

вивату – внутри, про себя

хьун (хьуну; хьу) – зд. выйти замуж

цучIав – никто, никого


Мукьилчинмур бутIа

Текстру бувккуну, ваннуй бумур буси.

Лакку анекдотру. Акул Аьлил хаварду

Гъази-Гъумук дуклакисса ца кураличунал лаккучунахь увкуну бур: «Ваппабай, бурхха захIматсса зул маз! Ттуща оьрмулий му лахьхьин къахьунссия», – куну. «КъатIайлассар, хъисгу къазахIматссар. ЖучIа му мюрщисса оьрчIангума кIуллихха!» – чайва, тIар, лаккучунал.

*****

Цал Акул Аьлил ттукку, ахьния багьну, бивкIуну бур. Га къума лавгун, аьтIун икIавай ивкIун ур. Га паракьат ан ччай, чIарах нанисса инсаннал увкуну бур: «Къума малагара: Аллагьнал муниярвагу ххуйсса ттукку вин нясив бантIиссар», – куну. «Юх, уссу, – чайва, тIар, Акул Аьлил, – ттула Аллагь вияргу хъинну ттуна кIулли: 12 къурушраяр кьювкьуну КIанал ттун ттукку нясив къабайссар», – куну.


Махъру ва бувчIин бавуртту

куралийчу(в) I (-нал, курал, кураллал) – лезгин

ваппабай [вăппабай] (иногда вабабай [вăбăбай]) – междометие, выражающее удивление

Как видим из транскрипции, в слове ваппабай последний слог читается не по правилам [вăппабай].

ахьния багьан – сорваться в пропасть

кьюкьин (кьювкьуну II, кюркьуну III) – дешевый
Ванийну зувиллий мукьилчинмур дарс къурталссар. Барчаллагь. Бюхълай личIаннав.

Зувиллий ххюлчинмур дарс (дарс 35)

Цалчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, лахьхьи.

Инсаннал чурххал базурду

Инсаннал чурх. Инсаннал чурххал хьхьичIалу. ХьхьичIалу тIисса хьхьичIмур чул тIиссар. Чурххал хьхьичIмур чулий буссар хъазам, яларай – лякьа. Лякьа кIидарчIусса куннасса дуссар. Лякьа кIидачIлачIисса кIанайн лялу учайссар.

Инсаннал чурххал махъалу. Махъмур чулийн махъалу учайссар. Ялагу учайссар махъмур чулийн, ттиликI, куну. Махъмур чулий буссар бархI. БурхIалмур чулул дяниваллийн бянивсса учайссар. Бянивссаннуяр ялавай буссар бухчIинсса.
Махъру ва бувчIин бавуртту

хьхьичIал(у) II (-лил) – передняя часть, перед

хъазам II (-рал, -ру, -ирттал) – грудь

лякь(а) III (-лул, -ри, -рал) – живот, брюхо

кIидачIин (кIидарчIуну; кIидачIи) – разделить на двое

лялу II (-лул, -рду, -рдал) – талия

махъал(у) II (-лил) – задняя часть

бархI II (бурхIал, -ру, бурхIардил) – спина

ттиликI III (-рал, -ру, -ирттал) – спина

дянивал(у) III (-лил) – середина

бянивсса II (-ннул, бянивсри, бянивсриннул) – поясница

бухчIинсса II (-ннул, бухчIинсри, бухчIинсриннул) – ягодица


Упражнение

Вай суаллан жавабру дулун лахьхьи.

ХьхьичIалу тIисса ци тIиссар?

ХьхьичIмур чулийн ци учайссар?

Инсаннал чурххал хьхьичIмур чулий ци дуссар?

Хъазам инсаннал чурххал хьхьичIмур чулий буссаривкьай, махъмуний буссарив?

Хъазамраяр яларай ци дуссар?

Лякьа хъазамраяр яларай дуссаривкьай, ларай дуссарив?

Лякьа кIидарчIусса кIанайн ци учайссар?

Инсаннал чурххал махъмур чулий ци дуссар?

БархI инсаннал чурххал махъалуривкьай, хьхьичIалурив?

ТтиликI ссайн учайссар?

Бянивсса инсаннал чурххал хьхьичIмур чулий буссаривкьай, махъмуний буссарив?

БухчIинсса бянивссаннуяр ялавайривкьай бусса, лавайрив?
КIилчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, буси.

Ва мурхьри. Ва мурхьирал ттарцIри. Мурхьирал ттурцIай къяртри ххяххайссар. Къяртрай чIапIив ххяххайссар.

Ва гьивчул мурхьри. Гьивчул мурхьирай гьивч ххяххайссар.

Ва бяълилул мурхьри. Бяълилул мурхьирай бяъли ххяххайссар.

КъюмайтIутIул мурхьирай къюмайтIутIи ххяххайссар. КъюмайтIутIуйн кутIану, тIутIи, кунугу, учайссар.

Гьивч ахъулссар. Бяъли ахъулссар. Гьивч, бяъли, хъюрт, къюмайтIутIи ахъулссар. Гьивчул мурхь, бяълилул мурхь, хъюртул мурхь, къюмайтIутIул мурхь – ми ахъулссаннул мурхьрур.

Ахъулсса хьуннин ахъулссаннул мурхь тIутIайх бичайссар. Мурхьру тIутIайх бичайссар интту чIумал. Ялар ахъулсса шайсса. Ахъулсса тIутIая шайссар. Ахъулссаннул чIяруми шайссар ссуттил. Дуссар гъинттул шайссагу ахъулсса. Бяъли шайссар гъинттул.

ТIутIал кьанкь тIааьнсса дикIайссар. Ахъулссаннул тIин хъинну нахIусса, тIааьнсса бикIайссар. Ахъулссаннул кьанкьгу цила тIутIулмуниха лархьхьусса, мукунна тIааьнсса дикIайссар.


Махъру ва бувчIин бавуртту

ттарцI III (ттурцIал, -ру, -ттурцIардил) – ствол

къярт(та) III (-лул, -ри, -рал) – ветка; ответвление

чIапI(и) II (-ул, -ив, -ал [чIăпIă:л]) – листья

гьивч II (-ул, -ру, -ул) – яблоко

бяъли II [баь’ли] (-лул) – вишня

хъюрт III (-ул, -ру, -ул) – груша

ахъулсса III (-ннул) – плод, плоды

тIутIайх бичин – расцвести

кьанкь III (кьункьал, -ру, кьункьардил) – запах

тIин II (-далул) – вкус

тIааьнсса – вкусный, приятный, ароматичный


Упражнение

Вай суаллан жавабру дула.

Мурхьирал ттарцI цумурди?

Ци ххяххайссар мурхьирал ттурцIай?

Ци ххяххайссар къяртрай?

Ци мурхьирай ххяххайссар гьивч?

Ци мурхьирай ххяххайссар бяъли?

Ци мурхьирай ххяххайссар хъюрт?

Гьивч, бяъли, хъюрт – миннун аьмсса цIа цир?

Ци шайссар мурхьирай ахъулсса хьуннин?

ТIутIая ахъулсса шайссаривкьай, ахъулссаннуя тIутIив шайссарив?

Мурхьирай тIутIив ци чIумал шайссар?

Ахъулсса ци чIумал шайссар?

Цуми ахъулсса шайссар гъинттул?
Шамилчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, буси.

Лакрал тарихравунсса ссапар

– Шуаьнат, хIакьину жува ихтилат банну Тимурдуяр махъсса лакрал тарихрая. Ци чара?

– Хъинни, Зайнуттин. Айихьу, на вичIи дишин хIадурда.

– Ина ттул хаварданияту бизарвагу къавхьурав?

– Юх, юх, Зайнуттин. Ттун хъинну гъира бур вил хаварданух вичIи дишин. На вичIилий бура.

– Тимурдущалсса дяъвилул лакрал паччахIлугъ гъагъан дурну, куччу дурну дакъар. Щалагу ХV-мур ттуршукулий Гъази-Гъумучиял паччахIлугърал бакIчитал (шамхалтал) Дагъусттаннал зунттал кIанай ислам ппив дуллайнна бивкIун бур. Мукун ислам ппив дуллай бусурман бувссар зунттал агьлу миннал. ХVI-мур ттуршукулий тIурча Гъази-Гъумучиял шамхалнал канилу бивкIун бур щаллагу зунттал билаят Гуржисттаннал дазурдайн бияннин.

– Зайнуттин, Гуржисттан щил билаятри? Му гуржиял билаят бухьунссар. Див?

– Ди. Гуржистттан гуржиял билаятри. Гуржисттаннай гуржи буссар ялапар хъанай. Гуржисттаннайн бияннинсса зунттал кIану Гъази-Гъумучиял шамхалнал канилу бивкIшиву буслай бур «Дарбант-нама» тIисса луттирай. Щамхалнайн я хушрай, ягу гужрай мютIи хьуну бур Дагъусттаннал цинявгу агьлу. Укун тIий бур «Тарих Дагестан» тIисса цамур луттирай. ХVI-мур ттуршукулул дайдихьулий дунияллий мадара хъунисса ишру хьуссар. Муниннин татарнайн мютIину бивкIсса Москавуллал Оьрус тархъан хьуссар. Мунияр махъ Оьрус, цилами аьрщивгу цачIун дурну, цIу-цIуссагу цаймигу аьрщив ласлай байбивхьуссар. ЧIал къархьуну цияту хьуссар Европанаву яла хъуннамур паччахIлугъ. Оьруснал Кьиблалийми дазурду дирну дур Ухссавнил КавказуллачIан. Мува ппурттуву Ираннаву хьуссар хъинну агьамсса ишру. Ираннал Азирбижаннал тахшагьру Табриз бувгьуссар шиаьтурал. Шиаьтал – му исламрал ца къярттар. Билаятрал тахлий щябивкIун бур Сафавитал тIисса тухум. Мунияр махъ исламрал му къяртта, яъни шиаьтурал къяртта, кьамул хьуссар щалагу Ираннал паччахIлугърал динну. 1452-ку шинал туркнал Константинополь лавсъссар. Мунияр махъ миннал мютIий бувссар Балкан, яла Къирим, ларсъссар Кавказнавусса ЛухIи хьхьирил зума. ЛухIи хьхьирил лагмасса аьрщив туркнайн мютIий хьуссар. Мунияту ЛухIи хьхьириятугу хьуссар лагмавагу туркнал вивлавсъсса хьхьири. Ми шаннагу паччахIлугълуран щалла Кавказ цайнма мютIий бан ччан бивкIссар. Ва му кьаст сававрай ми куннищал кув дяъвирду буллан диркIссар. Ми дяъвирдал дянив ливчIссар Дагъусттангу. Шуаьнат, ванияр гихунмаймур тарих уттиний бусанна.

– Зайнуттин, утти вингу лавхьхьунни, Шагьрузадал кунма, хавар бусан.

– Цукун?


– Яла хIазмур кIанай бяличIан бувну.

– Ттуща цIанакулагу бюхъанссар хавар гихунмай бусан.

– На хъярч буллай бура. Уттиний бусанссар.

– Уттиний ччарча, уттиний бусанна.


Махъру ва бувчIин бавуртту

ккуччу (б,д)ан – растоптать

канилу (б,д)икIан – быть властью (букв. быть под рукой)

гуржи – грузины

Гуржисттан – Грузия

тархъан хьун – освободиться

цачIун дан – объединить

[мува] ппурттуву – в тот же период

Табриз – Тебриз (город иранского Азербайджана)

шиаьтал – шииты

тах II (-лил) – престол

Сафавитал – Сефевиты (династия, пришедшая к престолу Ирана в ХVI веке)

тухум II (-рал/тухундалул, -ру, -рттал) – род

ЛухIи хьхьири – Черное море

вивлавсъсса – взятый вовнутрь, окруженный

Къирим – Крым

хIаз II (-рал) – забава, интерес

хIазмур II – интересный, забавный


Упражнение

Вай суаллан жавабру дула.

Тимурдул дяъвирдал гъагъан дурссарив Лакрал паччахIлугъ?

Ци дин ппив дуллай бивкIссар Лакрал паччахIлугърал бакIчитал Дагъусттаннал зунттал кIанттай?

Ислам зунттал кIанттай ппив дурну, ца бувссар миннал зунттал агьулданияту?

Бусурман хьуссарив зунттал агьлу миннал зунттаву ислам ппив даврийну?

Щил дазурдайн дияннинсса паччахIлугъ хьуссар Гъази-Гъумучиял?

Ца ялапар хъанай буссар Гуржисттаннай?

Ци луттирдай чивчуну буссар Гъази-Гъумучиял паччахIлугърая?

Цукунсса хъинну агьамсса ишру хьуну бур ХVI-мур ттуршукулий?

Оьрус татарная тархъан хьуну буривкьай, татарнайн мютIинува бивкIун бурив?

ЦачIун дурну дурив Оьруснал цилла аьрщив?

Бювхъуну бурив Оьруснаща цайминнал аьрщивгу канилун ласлан?

Чун дирну дур Оьруснал Кьиблалийми дазурду?

Цукунсса агьамсса иш хьуну бур мува ппурттуву Ираннаву?

Чув щябивкIун бур Сафавитурал тухум?

Цари шиаьтал?

Ираннал паччахIлугърал динну исламрал цумур къяртта хьуссар?

Цимику шинал лавсъссар туркнал Константинополь?

Ци-ци кIанттурду мютIий бувссар туркнал Констатинополь лавсун махъ?

ЛухIи хьхьирил лагмасса аьрщив щийн мютIий хьуссар?

Ци ччан бивкIссар ми шаннагу паччахIлугъран?

Ччан бивкIссарив миннун Кавказ мютIий бан?

Ци сававрай диркIссар ми паччахIлугъру куннищал кув дяъвирду буллай?

ЛивчIссарив ми дяъвирдал дянив Дагъусттан?


Мукьилчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, буси.

Лакку анекдотру. Акул Аьли хаварду

Бакъухърайн цIу?!

Ччан бивкIун бур Пакъун, Акул Аьлил щарссанин, байрам хьуннин бакъухъ бан. Амма дакIнийн бутлай, бутан къахъанай бивкIун бур, бакъухъ байни цIу бичайссарив, къабичайссарив. ЧIаххуврахь цIуххавияв, хъянссар, тIий бивкIун бур Пакъу. Пикри хьуну бур чIявукIулшиву дан – чIаххувхъаннищал лагьу-лахъунттахун багьан. Га ца чIаххувщарнихь ганил: «Бакъухърай цIил аьчи бувуй!» – увкуну, лахъуни бувну бур. Оьккину къаччан бивкIсса чIаххувщар: «Вин та ккавкссаргъар на бакъухърайн цIу бичлай? Та ккавкссар на бакъухърайн цIу бичлай?» – тIун диркIун дур. Цинма аьркинмур кIул бувсса Пакъумур лавгун бур цила бакъухъ бан.


Махъру ва бувчIин бавуртту

дакIнийн (б,д)утан – вспомнить

лахъун(и) II (-илул, -тту, -ттал) – упрек

лагьу-лахъунтт(у) II (-ал) – упреки

лагьу-лахъунтту бан – упрекать

чIявукIулшив(у) III (-рул) – находчивость, хитрость

къаччан бикIан – обидеться

цIил аьчи бан – пересолить

цIил аьчи буву – тот, кто пересаливает
Ванийну зувиллий ххюлчинмур дарс къурталссар. Барчаллагь. Бюхълай личIаннав!

Зувиллий ряххилчинмур дарс (дарс 36)

Цалчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, лахьхьи.

Инсаннал чурххал базурду

Инсан – му дикI ва ттаркIрур. Инсан дикIуя ва ттурчIая сакин хьуну уссар. ТтурчIал ялтту дикIайссар дикI. ДикIул ялтту бикIайссар бурчу. Бурчу кьукьирча, оьтту бачайссар.

Инсаннал чурх базурдая сакин хьуну буссар. Инсаннал базурдайн, базу-базурдугу учайссар. Инсаннал чурх тIайлану бацIан бувну буссар бурхIал ттурчIал. БурхIал ттурчIай дуссар инсаннал бакI. БурхIал ттурчIай буссар нивсру. Нивсирдал сакин бувну буссар хъазамрал къалип. ДикIуя сакин хьуну буссар бишив.

Инсаннал бухчIинссаннуяр ялавай буссар чанну. Инсан ччаннай авцIуну икIайссар.

Ччаннал ттаркI. Ччаннал ттурчIайн личча учайссар. Заназаврил ликри даркIунни. Ччаннал дяниваллий дуссар ник. Никру лахIайссар. Ччаннал щяв бизаймур бутIуйн бакIччан учайссар. БакIччаннал луваллийн чIанччан учайссар.

ТIиртIунийн ка дияннав, бивзний ччан бацIаннав! (Да достигнет рука [то место, куда ты ее] протянул, да будет твердо стоять нога [там, где ты ее] поставил!)

На вил ялув бакI лув бизан хIадурссара. (Ради тебя я готов ходить, ступая головой [по земле]. – Фраза выражает особый знак преданности, готовности помочь.)
Махъру ва бувчIин бавуртту

ттаркI III (ттурчIал, -ру, ттурчIардил [ттурчIă:рдил]) – кость

бурхIал ттаркI – спинной хребет

бурчу II (-л, -рду, -рдал) – кожа

нивс II (-ирал, -ру, -ирдал) – ребро

къалип II (-рал, -ру, -ирттал) – форма; зд. корпус

биши II (-лул, -рду, -рдал) – мускул

базу II (-лул, -рду, -рдал) – орган, член тела

личча III (ликкурал, ликри, ликкурттал) – берцовая кость

дарчIан III (даркIунни) – устать

бакIччан II (-нал, -ну, -нал) – ступня

лувалу II (-лил) – низ

чIанччан II (-нал, -ну, -нал) – подошва ноги

тIиртIунийн – [туда,] куда протянул

бивзний – [туда,] куда поставил, где поставил
Упражнение

Вай суаллан жавабру дула.

Ссая сакин хьуну буссар инсаннал чурх?

ТтурчIал ялтту ци дикIайссар?

ДикIул ялтту ци дикIайссар?

Ссал буссар тIайлану бацIан бувну инсаннал чурх?

БухчIинссаннуяр яларай ци дуссар?

Чанну бухчIинссаннуяр ялавайривкьай бусса, лавайрив?

Ци учайссар чаннал ттурчIайн?

Личча цири?

Чув буссар нивсру?

Ци сакин дайссар нивсирдал?

Ци сакин хьуну дуссар дикIуя?


КIилчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, лахьхьи.

КъюмайтIутIул къатIуй ххяххайссар къюмайтIутIи. Ганил тIин хъинну тIааьнсса бикIайссар. КъюмайтIутIи щинтассар. Гай ккуччу барча, кIукI, яъни ахъулссаннул щин дуккайссар. КъюмайтIутIул щинаяту чахир дайссар. Чахир хIанттил ца журар. ЧIярусса хIан хIачIарча, увччу шайссар. Увччу хьувкун, бакI цIун бикIайссар. Бусурманнал бакI къацIуншиврул хIан хIачIан къабучIи бувну буссар, яъни хIанттий къадагъа дирхьуну дуссар. ХIан хIачIан къабучIишиву чивчуну буссар Кьуръандалий.


Махъру ва бувчIин бавуртту

къатI(а) II (-ул, -ри, -рал) – куст

щинтасса – сочный

ахъулссаннул щин – сок

чахир III (-данул) – вино виноградное

хIан III (-ттил, -тту, -ттил) – алкогольные напитки

увччу хьун – опьянеть

цIун – болеть, разболеться

къабучIи бан – запретить

къадагъа III (-лул) – запрет

къадагъа дишин – наложить запрет
Упражнение

Вай суаллан жавабру дула.

Ссай ххяххайссар къюмайтIутIи?

Цукунсса буссар къюмайтIутIул тIин?

КъюмайтIутIи щинтасса буссарив?

КъюмайтIутIи ккуччу барча, ци дуккайссар?

КъюмайтIутIул кIукIлияту ци дайссар?

Чахир хIанттил журарив?

ЧIярусса хIан хIачIарча, ци шайссар?

Увччу хьурча, ци цIун дикIайссар?

ХIан хIачIан бучIи бувну буссарив бусурманнан?

Кьуръандалий ци тIий буссар хIан хIачIаврил хIакъираву?
Шамилчинмур бутIа

Текст бувккуну, ваний бумур буси.

Ибрагьиннул ва Бахул хъявринсса ччаврил хавар

– Зайнуттин, бачин баннув «Ибрагьиннул ва Бахул хъявринсса ччаврил хавар» гихунмай?

– На ссавур дакъа ялугьлай икIара ина вила хавар байбишиннин.

– ВичIи диша, туну. Ибрагьим цихва ччаву хьуну ушиву бавукун, Баху цинма цуппа хъамабитануксса ххари хьуну бур. Ибрагьиннул ва Бахул цаннал цаннайн ссалам ягу ссайгъат гьан байсса бивкIун бур. Гьарца кьини тIиссакссагу, чIун дургьуну, шамийла Ибрагьим Бахухъал кIичIиравух лагайсса ивкIун ур. Ва гьарца чIумал чIавахьулттичIа щябивкIун, гулавати буллалисса Баху, гьаз хьуну, чIавахьулттивух цахва бурувгун, ххарину хъян бивкIукун, Ибрагьиннул дакI ххаришиврул тирх учайсса диркIун дур. Амма цанначIа ца щябивкIун, дакIнимур бусансса мажал вайннахьхьун бириллай бивкIун бакъар. Ахирдангу, вайннаща икьрал дан бювхъуну бур КIирхъаллил ратIув хьунабакьин. КIийх Баху душваращал янна шюшин най бивкIун бур, Ибрагьиннив гьалмахтуращал Оьллаарив – ххункI букан. Бювхъуну бур вайннаща, устталугъ дурну, хьунабакьин КIирхъаллил ратIувсса щаращучIа. КIикку цIувххуну бур Бахухь Ибрагьиннул: «Ттун вияр ххишала цичIар къачча. Гьула, дакIнихтуну буси, вингу на ччай урив? Ттухьхьун махъ була», – куну. Бахулгу увкуну бур: «Вин ччай, ина буцайния махъ, ххишала цамур мурад ттул бакъари», – куну. «Инава ттун къабулларча, циванна?» – куну, цIувххуну бур ялагу Ибрагьиннул. «Ттулла заллушиву ттущара дан къашайсса дуниял ттун дурагу къачча», – куну бур Бахулгу. Мукун махъ ца бувну бур кIинналагу. Шикку на хавар бяличIан буллалиссара, Зайнуттин.

– Хъинни. Булунхьуви гайннан мурад.

– Анавар мауккара. Дунияллул ишру чIявурхха, уттигу ци хьувив ци кIулли. Цалсса, Зайнуттин.

– Цалсса, Шуаьнат.
Махъру ва бувчIин бавуртту

тирх тIун (тирх учин, тирх тIутIи дан) – радовать, воспылать радостью, счастьем

цаннал ца – друг друга

цанначIа ца – друг у друга

мажал II (-данул) – досуг

бириян (биривну; бирию) – попасться

ратI III (-нил, -ру, -ал) – ущелье

икьрал III (-данул, -лу, -лал) – договор

КIирхъаллил ратI – Киркалинское ущелье (местность в окрестностях Кумуха)

ххункI II (ххунчIал, -ру, ххунчIал) – хинкал

устталугъ III (-рал) – мастерство, умение

устталугъ дан – проявить умение, ловкость

цичIар – ничто, ничего (уничижительнее, чем цичIав)

махъ булун – дать слово, поклясться

заллушив(у) III (-рул) – хозяйствование

заллушиву дан – быть хозяином

булунхьуви мурад – может, даст [Аллагь] исполниться желанию



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   33




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет