Нагашбаева нуршат талгатқызы
жүктеу/скачать 1.52 Mb. Pdf көрінісі
|
| бір орыспен орысшалап, жеңіп кетті. Қалаға да барды: қорықпай көп
орыстың арасында жүрді. Ояна келсе баяғы жаман тымағы, бастам мәсісі, бір жамбасына қисайған жаман кебісі, лаңке шапаны, мойнындағы кішкене қалтаға салған тері сасыған «Ісім ағзам» дұғасы. Қартқожа дамыл көрмейді, тағы ойлайды, тағы да жақсы-жақсы түстер көреді. Оянса - жоқ». Жүсіпбек Аймауытов шығармадағы оқыға арнауына өзек болған түстерді - «Түс» атты тараушаға жинақтайды. Бұл түстің тек характерлік қызметін көрсетіп қана қоймай, бүкіл шығарманың көркемдік тұтастығын құрайтын бас тақырыпқа дейін көтереді. «Әскерге алынады» деген сыбыс шығысымен ауыл жастарына қосылып тауға қашқан Қартқожа сол түні ғажап бір түс көреді. Ол түсінде қалаға барып, ең орыстың ішінде «іздірәсті» деп амандасып жүр екен. Түс тап бір Қартқожаның қиялындай ғажап. Бейне бір бозбаланың күндізгі арман-қиялы кино лентасына тізбектеліп түсе қалғандай шынайы, анық, тіпті әр сөзіне дейін анық, іс-әрекеті де сол қалпында тап өңіндегідей, өмірдегідей. Бәрі де табиғи, нанымды. Түсінде жеңгесі етегінен ұстап келеді екен, енді бірде орманға сәуле түседі. Ол Үшкөлдің балалары екен. – Сен неғып тұрсың? - деп бір шәкірт Қартқожаны қолынан тартып қалғанда, оянып кетеді. «Түс» тарауы осымен тәмәмдалады, түс те бітеді. Жазушы қысқартып түстегі оқиғаны айтып қана қоймай, кейіпкердің көңіл- күйін, сөйлеген сөзін, таңырқап, толқыған, қуанған сәттерін де нақыштай суреттейді. Түс мұнда өзінің символдық міндетін ұмытпай, жас баланың келешегі бар екендігін тұспалдай жеткізіп тұр. Түстің көбіне арманнан, күндізгі қиялдан туындайтынын жақсы таныған талантты жазушы түс-арманның ара- жігін білдірмей, бір текті көркемдік тұтастықта кестелейді. Интертекст пен негізгі текст арасында ерекше байланыс орныққан. Қаламгер біздің ежелгі әдеби мұрамыздағы «аян беруді» де орынды, бүгінгі ұғымға сай ете пайдаланған. «Зарыққанда» деген тарауда қалаға келіп қойнындағы бар ақшасын ұрлатып, көшеде інісі мен қарындасын жетектеп, қаңғып қалғанда Қартқожа тағы түс көреді. Түсінде әжесі келіп, аялап, маңдайын иіскеп: «Қарағым, ренжімеші! Кешегі барған жеріңе тағы да барып көрші! - деді, Ояна келсе шіркеудің шарбағы екен....» (140-б) Әжесінің «аян беруімен» кешегі жерге-губерниялық атқару комитетіне келеді, жолы болып інісі мен қарындасын жетімдер үйіне өткізіп, өзі жұмысқа түрады. Жазушы фольклорда қалыптасқан түс көруге қатысты дәстүр-танымға жағаша серпін береді. Осындай аян беру, түс көру құбылысын «Ақбілек» романынан да табамыз. «...Шырайлым-ау, саған жорытайыншы. Бүгін мен бір түс көрдім. Түсімде біздің ауыл көшкен екен деймін. Сенімен екеуміз көштен адасып қалған екенбіз деймін. Біз асудан ассақ, алдымыз екі таудың қуысындай, бір құдайдың уысындай құлама құз екен деймін...» - деп түсін аузын толтыра ерекше бір шабытпен әңгімелеген жеңгесі әлгі құздың басында бір қара бүркіттің 67 Ақбілекті бүріп әкеткенін, енді тастайды-ау дегенде қыздың балапанға айналып кеткенін, бір мезгілде жоғалып, балапанның жалғыз қалғанын, оны дуана Ескендірдің алып келе жатқанын, оның сұрағанда бере салғанын айтып қуанады. «–Ойпырмай-ай! Тамаша түс екен! Мен қалай жориын? Құдай-ай! Мен тағы бірдеңеге ұшырайтын болармын ба? - деп Ақбілек көзі бажырайып қалды. Олай жориды, былай жориды. Екеуі де джори алмайды, қорықты. Ақырында «түс түлкінің боғы» да десіп, бірін-бірі жұбатты». (272 бет) Автор мұнда да айтарын астарлап-символдап жеткізіп отыр. Түстің нені меңзейтінін құпия қалдыру, екі кейіпкердің түстен кейінгі екі ұдай сезімін бейнеленуі жазушының қаламгерлік қуатына қарай құбылып, терең ойды меңзейді. Мұндағы түс бас-аяғы бар өзінше бір дүние. Шығарма соңында Ұрқияның осы түсті қайта еске алуы осы түстегі дуананың берген балапанын Ескендірге байланыстыруы осының дәлелі. «Ақбілек» романында интертекстке жататын күнделік те, түс те бар. Айталық, Ақбаланың күнделігіне назар аударалық: «16 март. Бүгін түсімде жүктеу/скачать 1.52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|