Нагашбаева нуршат талгатқызы
жүктеу/скачать 1.52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Күләнді көрдім, сөйлесіп, сүйісіп жүрмін. Ғылымда «Адам түсінде өңінде көп
ойлаған нәрсесін көреді» дейді. Ендеше, менің ойымды, еркімді ол билеп, аударып жүр екен. Мен өзімді талай ауыздамақ болдым. ... Оны мен түсімде көргенім бүгін бе? Биыл ма? Есімде бар, өткен жаз осы қалаға келерде де көрдім. Ол онда үстінде күпісі бар, күжірейіп, қырындап өте беріп еді. Биыл Орынборға жүрерде тағы көрдім. Онда тағы түзу қарап сөйлеспеді. Адам әйелді аңсағандықтан кіре беретін шығар деп өзімді жұбаттым. Оның бәрі бос жұбаныш екенін енді біліп отырмын». (325 б) Мұндағы түс жаңа бір қырынан танылып отыр. Біріншіден, түс кейіпкер аузынан немесе автор сөзі арқылы емес, кейіпкердің құпия сыры сақталған күнделігі арқылы баяндалады. Екіншіден, кейіпкер санасынан хабар беретін үздіксіз бұл түс оқырманға тағы да бір ақпаратты жеткізіп тұр. Жүсіпбек Аймауытовтың «Елес» әңгімесі шағын туынды болса да, бастан-аяқ түс көруден тұрады. Басты кейіпкер мен елес екеуінің диалогынан құрылған бұл шығармада, елестің көрінуі автор тарапынан баяндалмайды. Түс пен негізгі оқиға әбден кірігіп, жымдасып кеткен. Баяндалып келе жатқан оқиғаның сана астарына саяхаты білінбей де қалады. М.Әуезовтің «Қасеннің құбылыстары» атты психологиялық очерк түс көруден басталады. (6.302-б) «Ойпыр-ай, не деген, не деген биік. Көріп пе ем осыны бұрын, көрмеп пе ем? Не қылған қап-қара? ... Не қылған құлазыған жалғыздық... Тау зорайып, пішіні суып аспандап барады. Аяғының астына қарай алар емес... Төменгі жағы көз алдында құлазып, шаншылып тас құзға айналып барады. Ар жағы? Қарай алмай көзін жұма берген сияқты. Қап-қара боп, азнан ашылып бара жатыр. Тұнжыраған түпсіз қара қуыс... Ажал иісі аңқиды». 68 Жаман түс көріп жан тәсілім ете жаздаған Қасен түсінен шошынып, қара терге түсіп жатыр. Әлгі алқымнан алған ажал - Түс екендігіне әйелінің даусынан кейін ғана көз жеткізген Қасен енді ғана ес жиып: «...керегі не, өліп тірілгендей болдым...» - дейді. (303-б) Туындының идеялық түс қызығын, көркемдік тұстастығын осынау сәтімен табылған тәсіл - Түс ұстап тұр. Және ол кейіпкердің болмыс-бітімін, ішкі ой иірімдерінің құпия қалтарыстарын психологиялық, сезімдік тұрғыдан әшкерелеп, характерлік қызметін қоса атқарады. «Абай жолы» роман-эпопеясындағы «Қайтқанда» деп аталатын алғашқы тарауда да түс бар. Жалғыз ұлы қайтыс болып, келіні екеуі қалған қарт батыр Қодар: «Түс шіркін жұбаныш па, тәңір-ай!» - деп ойлағанымен өзі де сол күні түсінде баласын көріп, қам көңіл болып оянған. Ал, келіні Қамқа болса түсті кәдімгідей медеу көреді: «Әкем екеуің неге жылай бересіңдер, мен тірімін ғой. Мен, міне келдім ғой. Қойшы, Қамқа! Қабағыңды ашшы!» деп, осы бір түрл сай-сүйегімді босатты! - дейді Қамқа. Осы кезде Қамқаның да, Қодардың да көздерінен үнсіз жастар біртін-біртін сорағытып ағып отыр еді». Автот кейіпкерлерінің сол сәттегі жан қиналысын, бірінің жалғызы, бірінің жан жары - Құтжаннан айрылғаннан кейінгі айықпас қайғысын, соның жүрекке салған жарасы мен салмағын осы түс арқылы жеткізіп отыр. Ата мен келін арасын ажырамастай етіп отырған да осы ортақ қайғы. Алайда олардың ар-абыройы ел, әруақ алдында таза екендіктерін автор осы түс арқылы мойындатқызғандай, автор сөзбен емес, осы түс арқылы астарлап сездіргендей. Бөжейге құн орнына берілген кішкентай Кәмшат тағдырының трагедиямен тәмамдалуы да «түспен» тұспалданып, талданады. Сүйіндік ауылынан естіп келген әңгімесін Абай Зере мен Ұлжанға айтқанда Кәмшаттың шешесі Айғанымның сол күнгі түсін еске алып: «Түс көрдім. Кәмшат жер жүктеу/скачать 1.52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|