Дәрістер. 1 тақырып. Философия, оның пәні мен қоғамдық маңызы
Қайта Өрлеу Заманындағы әлеуметтік философиялық көзқарастар. Николло Макиавелли
жүктеу/скачать 2.79 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Николло Макиавелли
- Макиавеллидің адам тұжырымдамасы. Адам мәселесін Н. Макиавелли діни көзқарастан айырып, толығынан табиғаттың туындысы ретінде шешеді. Адам өзінің жаратылысы бойынша өзімшіл
| Қайта Өрлеу Заманындағы әлеуметтік философиялық көзқарастар. Николло Макиавелли.
Қайта Өрлеу Заманындағы әлеуметтік-саяси өзгерістер, алғашқы капиталистік сауда-саттық, экономикалық қатынастардың дамуы, адамдардың бас бостандығы мәнінің өсуі, ұлттық сана-сезімнің қалыптаса бастауы т.с.с. көп ойшылдардың қоғамға, үкімет билігіне, мәдениет, дінге деген жаңа ойларын туғызды. Сол ғалымдардың ішіндегі ең ірі осы уақытқа дейін аты кеңінен айтылып жүрген тұлға – ол Н. Макиавелли. Николло Макиавелли (1469-1527ж.ж.) өз уақытындағы гуманистер сияқты классикалық білім алмағанмен, өзінің табиғи дарындылығының арқасында өз бетімен тарихи, философиялық көне еңбектерді оқып, әсіресе, өзі өмір сүріп жатқан Флоренцияның сол кездегі күрделі әлеуметтік-саяси өміріне тәнті болды. Көп ұзамай ол мемлекеттік жұмысқа шақырылып, әр-түрлі саяси және дипломаттық істерді атқарады. Ол оның ұйымдастыру қабілетін дамытып қоймай, сонымен бірге сол кездегі қоғам жөнінде көп деректерді жинап сараптауға мүмкіндік берді. Ол ертеден келе жатқан “алдымен өмір сүру, содан кейін фәлсәфәлау² айдарымен өмір сүруге тырысты ( prіvus vіvere deіnde phіlosopharі ). Алайда саяси қызметте ешқашанда тұрақтылық болмайды. Сондықтан, Флоренциядағы Республика құлап, оның орнына Медичилер келген кезде, ол жұмысынан қуылып, өзінің жеке иелігіне кетеді. Осы кезде рухани кемеліне келген Н. Макиавелли өзінің негізгі еңбектерін жазады. Олар “Патша², “Флоренция тарихы², “Тит Ливийдің бірінші декадасы жөнінде² т.с.с.. Макиавеллидің адам тұжырымдамасы. Адам мәселесін Н. Макиавелли діни көзқарастан айырып, толығынан табиғаттың туындысы ретінде шешеді. Адам өзінің жаратылысы бойынша өзімшіл келеді. Шамасы, мұндай көзқарасқа келуге алғашқы капиталдың қорлануы, басы бос ерікті адамдардың “өзім дегенде түйедей күшім бар² деген сияқты іс-әрекеттері себеп болса керек. Сол кездегі экономика саласындағы ең белсенді топтар - саудагерлер мен қол-өнершілердің өмір салтын мүқият қарап, Н. Макиавелли адамның іс-әрекетінің ең терең түрткісі - ол оның мүддесі деген тұжырымға келеді. Адамдардың мүдделерінің көптүрлілігіне қарамастан, оның негізгісі - өзінің меншігін сақтау, және оны өсіруге, көбейтуге тырысу. “Патша² деген еңбегінде Н. Макиавелли “Адамдар меншігінен айырылғаннан гөрі әкесін өлтіргенді кешіруі мүмкін², дейді. Меншік жөніндегі мүддеден кейін ғана абырой (onore) және сый-сияпат (onorі) келеді,- дейді ұлы ойшыл. Осындай адамға деген көзқарасты универсалды аңықтама ретінде пайдаланып, Н. Макиавелли өткен адамзат тарихын (ертедегі Греция мен Римді ) осы тұрғыдан қарайды. Мұндай көзқарастың тарихтағы пессимистік нышанын айтпаса да көруге болады. “Адамдар жөнінде, жалпы алғанда, мынаны айтуға болады. Олар рахымсыз және тұрақсыз, алдау мен екіжүзділікке жақын, қайсыбір төнген қауыптан қашады, оңай олжаға жүгіреді². Адам табиғатының өшпес өзімшілдігі қажетті түрде мемлекеттік үйымдардың пайда болуына әкеледі. Тек мемлекеттік күш, билік қана адамдардың өзімшіл іс-әрекетіне тосқауыл қоя алады, өмірдегі тәртіп қалай болуы керектігі жөніндегі қағидалар мен нормаларды тудырады. Сонымен, Н. Макиавеллидің ойынша, мемлекет - адамдардың өз іс-әрекеттері арқылы дүниеге келеді, ал Құдайдың оған ешқандай қатысы жоқ,- деген ашық пікірге келеді. Н. Макиавеллидің адамға деген көзқарастырының ғажап жері - ол тек жеке адамның мүдделерін мойындап қоймай, сонымен қатар адамдардың ортақ мүддесінің негізінде әлеуметтік топқа айналу мүмкіндігін көрсетуінде. Ол Ертедегі Рим тарихын сараптай келіп, ондағы қабылданған заңдардың сипатының ерекшілігі - ондағы халық пен басқару топтарының арасындағы күрестерден шығады,- деген пікірге келеді. Сонымен, өзінің әлеуметтік-саяси философиясында, Н. Макиавелли Құдайдың керектігін қажет етпейді, бәрі де адамның табиғаты мен тәлім-тәрбиесінен шығады. Оның ойынша, христиан діні алғашқы қалыптасқан идеалдардан анағұрлым алшақтап кетті. Католик дінінің қызметкерлері Папа мен бірге жемқорлық жолына түсіп, халық алдындағы абыройынан жұрдай болды. Екінші жағынан христиан дінінің моральдық қағидалары өзінің қасиетті киелі адамдары ретінде мүсәпірлерді, өмірдің қызығынан бас тартқан адамдарды, жұмаққа өзінің батыл іс-әрекеті арқасында емес, өзінің көнбістігінің, зардап-азап шегуінің негізінде барғысы келгендерді есептейді. Соңынан XқX ғ. Ф. Ницше христиан дінінің моральдық қағидаларын сынағанда осы Н. Макиавеллидің идеяларына ұқсас пікірлер айтады. Ал мұның өзі Н. Макиавеллидің айтуына қарағанда, кертартпалыққа әкеледі. Ол өткен Грек және Рим тарихында болған көпқұдайлыққа сүйсіне қарайды, өйткені, олар белсенді адамдарды, батырлықты паш еткен. Дегенмен, қоғамға дін керек, өйткені езілген зардап шеккен халық дін арқылы өзіне рухани сүйеніш тауып, өмірдің қиындығына төзе алады, мемлекеттік тәртіп дінсіз мүмкін емес,- деген ащы пікірге ұлы ойшыл келіп тоқталады. жүктеу/скачать 2.79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|