Дəрістер курсы қостанай 016 Əож 32 (042. 4)

18
қайғырып, біраз елді аралап кетеді. Кейін Афинаға қайта оралып өз мектебін -
академиясын ашады. Платонның екі жүздей еңбегі бар. Соның ішінде біздің
ғылымымызға тікелей қатысы бар шығармалары «Мемлекет», «Саясатшы»,
«Заңдар», «Софист», «Парменид» жəне т.б.
Платонның ойынша, адамдар қажеттіліктерін жеке-дара өтей алмайды.
Олар өмір сүру үшін тамақ, киім өндірулері, үй салулары жəне т.т. жасаулары
керек. Сөйтіп, олардың бəрі бірігіп қана қажеттіліктерін өтейді. Осы бірігудін
арқасында қоғам, мемлекет пайда болады. Мемлекет адамдарды байына да,
кедейіне де, азына да, көбіне де қарамай – бəріне бірдей қызмет ету керек. Бірақ
мұнда Платон адамдарды бəрін теңдестірген деген ой тумауы керек. Керісінше
ол адамдарды үш үлкен əлеуметтік топқа (сословиеге); 1) əкімдер;
2) қорғаушылар; 3) өндірушілер етіп бөлді. Ол əкімдерге фəлсафашыларды
жатқызды. Қорғаушыларға əкімдердің ниеттерін іске асыратындарды, мемлекет
қорғайтындарды жатқызды. Өндірушілерге егіншілер мен қолөнерлер,
мемлекеті материалдық жағынан қамтамасыз ететін адамдарды жатқызды.
Платон оларды тым бай немесе өте кедейлікке бөлгісі келмеді. Себебі, мұндай
қоғамда ортақ мүдде орнамайды. Сондықтан орта деңгейді ұнатты. Платон
жеке меншікке қарсы болды. Жеке меншік адамдар арасында жанжал туғызады.
Сондықтан барлығына бірдей ортақ болғанын жөн көрді.
Платон мемлекеттік құрылысты 5 түрге бөлді: аристократия, тимократия,
олигархия, демократия жəне тирания. Бұлардың ішінде ең жақсысына
аристократиялық мемлекетті жатқызды. Онда ақыл-естілік, парасаттылық
билейді, оның принціптері – адамгершілік, абырой, ар-намыс деп санады.
Ертедегі гректердің саяси ойларын одан əрі дамытқан фəлсафашы, ұлы
ойшыл Аристотель (б.з.б. 384-322ж.ж.) болды. Ол он жеті жасында Платон
академиясын іздеп келіп оқуға түседі. Оны үздік бітіріп 20 жыл бойы сонда
ұстаздық етті. Платон дүние салғаннан кейін біраз елді аралап б.з.б. 342-340
жылдарында Македония Патшасы ІІ Филиптің шақыруымен оның баласы,
болашақ император Ескендірді (Александр Македонскийді) оқытып,
тəрбиелейді. Кейін Афинаға оралып өзмектебін ашты. Осында ол сясат пəнін
алғаш рет енгізіп, сол пəннен өзі сабақ берді.
Саясаттануға қатысты «Саясат», «Афиналық полития», «Этика»,
«Риторика» деген еңбектері бар.
Аристотель саясатқа кең мағына берді. Оған этиканы да, экономиканы да
енгізді. Саясатты адам мен мемелекеттің жоғарғы игілігі, оның мақсаты-
адамды, мемлекетті жақсы тұрмысқа, молшылыққа, бақытқа жеткізу деп білді.
Сөйте тұра, ол құлиеленушілікті қолдады, құлдар мен ерікті кедейлерге саяси
құқық бергісі келмеді.
Ұлы ойшыл саяси басқаруда адам емес заң басқарғанын дұрыс көрді.
Себебі, əкім қаншалықты жақсы болғанымен ол сезімге, ашуға берілмей
қоймады, ал заң болса парасаттылығын жоғалтпайды.
Аристотель Платон айтқан қоғамдық меншікке қарсы шығып, жеке
меншікті қолдады. Сонымен қатар, адамдардың байып шектен шығып кетуін
қолдамады. Себебі, мұндайда қоғамның тұрақтылығы бұзылады дей келіп, орта
деңгейді дұрыс көрді.

19
Саяси ойдың дамуына айтарлықтай із қалдырған Ежелгі Рим болды. Онда
əсіресе атақты ойшыл, мемлекет қайраткері Марк Туллий Цицерон (б.з.б. 106-
43 жж.) өмір сүрді. Оның «мемлекет туралы», «заңдар туралы», «міндеттер
туралы» көпке əйгілі еңбектері орын тапты.
Цицерон мемлекеттің пайда болуының негізгі себебі – адамның бірігіп
өмір сүруі жəне жеке меншікті қорғау мақсатында туындайды деді. Қоғамға
жəне жеке меншікке қол сұғуға болмайды.
Цицерон мемлекеттің құрылым түрі оны басқарушының «мінезі мен
еркіне» байланысты болады деп түсіндірді. Басқарушының санына қарай ол
мемлекет басқаруды патшалық билік, аристократия (оптиматтардың билігі)
жəне демократия (халық билігі) етіп үш түрге бөлді. Бұлардың əрқайсысының
кемшілігі мен жақсы жақтары да бар.
Цицерон мүліктік тендік идеясына қарсы болды, қоғамдық – саяси
қатынастарда əлеуметтік жіктелу мен теңсіздікті əділеттілік деп санады.

жүктеу/скачать 0.62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: