Диплом жұмысы корпоративтік бағалы қАҒаздар портфелін басқару
Корпоративті бағалы қағаздар портфелінің құрамы мен құрылымы
жүктеу/скачать 0.91 Mb.
|
| 1.2. Корпоративті бағалы қағаздар портфелінің құрамы мен құрылымы
Корпоративті бағалы қағаздар – эмитенттері акционерлік қоғамдар, кәсіпорындар және меншіктің басқа да ұйымдық – құқықтық формасындағы ұйымдар және сонымен қатар банктер, инвестициялық компаниялар мен қорлар болып табылатын бағалы қағаздар. Корпоративті бағалы қағаздардың әртүрлі түрлері болады: қарыздық, үлестік, негізгі және туынды бағалы қағаздар. Қарыздық бағалы қағаздар ақшалай қаражаттары белгілі бір мерзімге пайдалануға берілетін және алдын ала бекітілген процентпен қарызға алған қаражаттарды пайдалану үшін төленумен қайтарылғанда несиелік қатынастарында қатысады. Қарыз алу қатынастарында құралатын құжаттарын тартудың көрсетілген формаға сәйкес облигацияға және вексель, банктердің депозитті және жинақтаушы сертификаттар сияқты корпоративті бағалы қағаздар қолданылады. Үлестік бағалы қағаздарын сатып алушы кәсіпорынның ортақ иелері, үлестік меншік иеленуші болып табылады. Осындай бағалы қағаздар акционерлік қоғамның нақты меншігінің үлесіне акцияларын ұстаушының құқығын куәландырады. Негізгі бағалы қағаздарға акция облигациялар жатады. Акциялар мен облигациялардан құрылатын инвестициялардың дәстүрлі портфеліне қосымша ретінде туынды бағалы қағаздар: опцион, варанттар, фьючерстік келісім шарттар қызмет етеді. Корпоративті бағалы қағаздар мына жағдайларда шығарылады: - акционерлік қоғамдар құрылғанда және оның құрылтайшылар арасында акцияларды орналастырғанда; - қоғамның жарғылық капиталының көлемінің ұлғаюында; - қарызға алған капиталды облигацияларды шығару арқылы тарту. Дұрыс қызмет ететін қор нарығы екі негізгі нарықтардан тұрады: негізінен кәсіпорындардың және банктердің акцияларын ұсынатын корпоративті бағалы қағаздар нарығынан және мемлекеттік бағалы қағаздар нарығынан тұрады. Осы нарықтар біркелкі болуы керек. Мысалы, Ресейде ерекше жағдай қалыптасты. Мемлекеттік және корпоративті бағалы қағаздардың (нарығын ұлғайтуы мүмкін емес) нарықтарының сыйымдылықтарының қатысы 10/1-ін құрайды, ал шет елдердің көпшілігінде ол ½-ін құрайды. [6] Сондықтан, жеке эмитенттердің әртүрлі бағалы қағаздарына толы отандық нарықтың пайда болуы мен дамуының маңызды инвесторлар мен қор нарығының мамандары үшін маңызы зор. Корпоративті бағалы қағаздар нарығы оларды салалар арасында қайта бөлу және елдің экономикасының көтерілуінің маңызды бағыттарына шоғырлану мақсатымен инвесторлардың бос қаражаттарын дұрыс пайдалану және жұмылдыру үшін ұлғаю мүмкінде қажет. Корпоративтік бастамаларға негізделген компаниялар үшін қаржылық ресурстарды тартудың басты көзі акцияларды шығару болып табылады. Акция – иесінің дивиденд түрінде акционерлік қоғам пайдасының бір бөлігін алуға, басқару ісіне қатысуына және қоғам ликвидацияланғаннан кейін қалған мүліктің бөлігін алуына құқығын бекітетін эмиссиялық бағалы қағаз. Инвестор иелік ететін акциялар саны оның жарғылық капиталға қосқан салымын сипаттап, компания мүлкіндегі үлесін көрсетеді. Акционерлік қоғамда қасиеттері, номиналдық құны, төленетін дивиденд мөлшерлері, акционерлерге берілетін құқық көлемі және басқа да паратметрлері бойынша бір-бірінен өзара жарытылатын акцияның түрлі типтері шығарылады. Инвестор акцияны сатып ала отырып, компанияның ортақ иеленушісі болады және компания жетістіктері мен оның қанағаттандырарлықсыз жұмыс істеуі жағдайында тәуекелділікті бірге бөліседі. Акционерлік қоғамның жарғылық капиталы белгілі бір акциялар санына бөлінген. Акцияларды қолма-қол нысанда шығару кезінде оның беткі жағында осы бағалы қағаздың номиналдық құны көрсетіледі. Кейбір мемлекеттерде номиналдық құнды анықтауда қатаң талаптар қойылмайды. Жарғылық капитал орналастырылған, яғни акционерлер сатып алған акцияларлың номиналық құндары сомасына тең. Акционерлік қоғамда барлық жай акциялардың бірдей номиналды болуы қажет, ал артықшылығы бар акциялар әр түрлі номиналда шығарылуы мүмкін. Мұны секере отырып, жарғылық капиталды келесідей формуламен анықтауға болады: (1) Мұндағы, Но – жай акциялардың номиналы; No – орналастырылған жай акциялардың саны; Hi – і тпті артықшылығ бар акцияның номиналы; Ni – і типті орналастырылған артықшылығы бар акциялардың саны. Акционерлік қоғамдар шығаратын акциялар екіге бөлінеді: жай; артықшылығы бар. Артықшылығы бар акцияларлың басты ерекшелігі – бір мезетте облигацияларға да, акцияға да тән қасиеттерінің болуы. Облигация ұстаушысы сияқты, артықшылығы бар акциялар иесінің жай акцияларға иелік ететін тұлғалармен салыстырғанда бірқатар артықшылықтары болады. Артықшылығ бар акциялар бойынша дивиденд төлеу тәртібі компания жарғысымен анықталады және табысты алуда белгілі бір кепілдік беруді қарастырады. Бұл оны облигацияға ұқсатады. Сондай-ақ, артықшылығы бар акция иелерінің, әдетте, акционерлер жиналысында дауыс беру құқығы жоқ. Мұнда да осы типті акцияның облигацияға ұқсастығы көрінеді. Облигациямен кейбір ұқсастығы болса да, артықшылығы бар акциялардың олардан айырмашылығ бар. Артықшылығ бар акция иесі – компанияның ортақ иеленушісі, ал облигация ұстаушысы – кредитор. АҚ-ның дивиденд төлеу міндеттемесі шарты емес және қоғамның төлем қабілетсіздігі жағдайынд артықшылығы бар акция иелері өз дивидендтерін сот арқылы өндіріп ала алмайды. Облигация иелері өзінің пайыздық төлемдерін алмас, сотқа шағымдагып, компанияның дәрменсіздігі туралы іс қозғауына мүмкіншілігі бар. Сонымен бірге, артықшылығ бар акция – бұл жай акцияларға тән қасиеттері бар үлестік бағалы қағаз. Атап айтқанда, жай акционерлер сияқты артықышлығы бар акция иелерінің жарғылық капиталда үлесі болады, акционерлердің жалпы жиналысына қатысуы құқығыны ие, ал фирма ликвидацияланғанда өздерінің акцияларына попорционалды түрде мүліктегі үлесін алады. Қор нарығы қалыптасуының бастапқы кезеңдерінде артықшылығ бар акция тіркелген дивидендпен шығарылатын. Қазіргі кезде көп елдердің заңдары артықышлығы бар акциялар бойынша дивиденд мөлшерінің жоғарыда анықталуын талап етеді. Дивиденд түзетілетін, құбылмалы, есептеулі және т.б. бола алады. Сонымен қатар, артықшылығы бар акциялар бойынша дивидендтерді төлеу компанияның қатаң міндеттемесіне жатпайды және акциялардың шығару шартына, эмитенттің қаржылық жағдайына, директорлар кеңесінің шешіміне тәуелді. Бірақ артықшылығ бар акция иелерінің жай акция ұстаушыларымен салыстырғанда дивиденд алуда кепілдігі бар. Оларды қауіпсіздендіру мақсатында көп мемлекеттерде дивидендтік төлемдерді алуда осы акция иелерінің басымдылығын кепілдендіретін арнайы қорғаушы баптар қарастырылған. Компанияларды көбінесе облигацияларға қарағанда артықшылығы бар акцияларды эмиссиялануына итермелейтін негізгі фактор – бұл меншікті және қарыз капиталы арасындағы арақатынастың қолайлы деңгейін ұстап тұруына ұмтылуы болып табылады. Артықшылығы бар акциялар төмендегідей типте шығарылуы мүмкін: куммулятивтік акциялар. Бұл акциялар бойынша дивидендтер ағымдағы жылда қаржылық жағдайдың қиындығы немесе басқа факторлар әсерінен төленбесе, онда олар аррияларға жинақталып, алдағы жылдары төленеді. Әдетте, дивидендтердің жинақталу мерзімі 3 жылдан аспайды. Барлық арриялар жай акция бойынша дивидендтер төленгенге дйеін төленуі қажет. Дивидендтік төлемдер компанияның қарыздық міндеттемесіне жатпайтындықтан бұл акция иелері дивидендтерді мүлдем алмауы әбден мүмкін; куммулятивтік емес акциялар – бұл ағымдағы жылы дивидендтік төлемдер төленбесе, олар жинақталмайтын және иелерінің алдағы уақытта олардың төленуіне үміт артпайтын акциялар. Осылайша, фирма өткен жылдары артықшылығы бар акциялар бойынша дивидендтер төлемегеніне қарамастан, жай акциялар бойынша дивиденд төлеуі мүмкін. Инвесторлардың бұл акция түріне қазығушылығ аз, себебі дивидендтерді төлеу кепілдігі жоқ, ал кәсіпорында ликвидациялау кезінде мүліктік қызықтарды қанағаттаныдру барысында олар соңғы орында тұрады. Осыған байланысты шетел компаниялары куммулятивтік емес артықышлығы бар акцияларға сирек шығарады. Жай акциялар Акционерлік қоғамдардың қаржылық ресурстарын қалыптастыруда жай акциялар үлкен рөль атқарады. Олардың жарғылық капиталда үлесі заңға сәйкес 75%-дан төмен болуы қажет. Артықшылығы бар акциялар иелері алдында жай акция иелері келесдей құқықтары мен артықшылықтарға ие: акционерлер жиналысында дауыс беру арқылы АҚ-ды басқаруға қатысу құқығы; дивиденд алу құқығы. Жылдық дивиденд мөлшерін АҚ-ның директорлар кеңесі анықтайды. салынған капиталды тез арада көбейту мүмкіндігі. Ол екі фактор есбінен өседі дивидендтерді есептеу және акцияның курстық құнының өсуі; қосымша акцияларды сатып алу немесе оларды айтарлықтай оңай сату мүмкіншілігі. Өйткені жай акциялар артықшылығ бар акциялармен салыстырғанда нарық жағдайын көбірек қанағаттандырады. АҚ-ды ликвидациялау барысында кредиторлар мен артықшылығ бар акция иелерінің талаптарын орындағаннан кейін, оның мүлкінің бір бөлігін алу құқығы. Жай акцияны сатып ала отырып инвестор компанияның жарғылық капиталына мерзімсіз салым салады. Меншік құқығының тасушысы ретінде жай акцияның бір ерекшелігі – акционер акционерлік қоғамнан өзі салған соманы қайтарып беруін талап ете алмайды. Сол себепті акционерлерге олардың тапсырысы бойынша капиталдың бір бөлігін қайтарып беруден қорықпай, АҚ өз капиталын еркіне қарай пайдалана алады. Компаниялар жарғылық капиталды қалыптастыру мен өсіру үшін акцияның қызмет ету тетігін кеңінен қолданады. АҚ-ды құру сәтінде құрылтайшылар оларға қажетті жарғылық капитал мөлшерін анықтайды және акциялардың баламалы санын ала отырып, оны өз салымдары есебінен жабады. АҚ құрылған кезде бүкіл жарғылық капитал құрылтайшылар арасында толығымен бөлінуі керек. Қосымша қаржылық ресурстарда қажеттілік туындаса, АҚ қор нарығына бағалы қағаздарды эмиссиялау арқыл шыға алады. Бағалы қағаздар эмиссиясы туралы шешім қабылданғанда компания өзіне қарыз немесе меншікті капиталдардың қайсысыс керек екендігін анықтағаны жөн. Егер АҚ-ға белгілі бір уақытқа капитал қажет болып, кейіннен компания оны пайыздық үстемемен қайтаруға дайын болса, онда ол облигация шығаруды ұйғарады. Ал компания акционерлік қоғамның ликвидациясына дейін инвесторларға алған капиталды қайтармаймын десе, онда ол акция эмиссиясын жүзеге асырады. Акционерлік компанияның қосымша акццияларды олардығ жарияланған шегінде ғана шығаруына құқығы бар. Жаңа эмиссия туралы шешім акционерлер жиналысымен немесе жарғыда көрсетілсе директорлар кеңесімен қабылданады. Қосымша акция эмиссисы өндірісті дамыту, модернизациялау мен кеңейту үшін қажетті ресурстарды тарту мақсатында жасалады. Компанияның ұшыраған шығындарын жабу үшін акцияларды шығаруға рұқсат етілмейді. Қосымша акцияларды сату үшін АҚ эмиссия шарттарын жасап акция шығарылатын қаржы органдарында тіркеуі міндетті. Соңғы кездері қор нарығының инфрақұрылымы дамыған елдерде акционерлердің құқығын шектейтін жай акциялардың түрлері типтері пайда болды. Эмитент бақылау пакетінің сатылып кетпеуіне жол бермеу мақсатында дауыс беру құқығы шектелген жай пкицялардың әр түрін шығарады. Бұл акциялар шектелген деп аталады. Дауыс құқығының бар болуына қарай шектелген жай акциялардың келесі түрлерін атап өтуге болады: дауыс бермейтін акциялар азмелеріне акционерлер жиналысында дауыс беру құқығы мүлдем берілмейді. Дауыс беру тұрғысын алғанда,артықшылығы бар акцияларға теңестірілген, ол дивиденд алу тұрғысынан алса – жай акциялар тәріздес. Бірақ бұл акциялар компанияны басқаруға ұмтылмйтын, алайда салған капиталына тұрақты және жоғары табыс алғысы келетін инвесторлар арасында кең тараған. Барлық жай акциялар бойынша дивиденд бірдей көлемде төленсе, ал дауыс бермейтін акциялардың нарықтық құны дауыс беру құқығы бар жай акциялармен салыстырғада төмен; бағынышты акция осы Қ шығаратын жай акцияларының басқа түрінен гөрі ар дәрежеде дауыс құқығын береді. Мысалы, АҚШ-та компаниялар пайда А және В типті жай акцияларды шығарады. Шығару шартында компания А типті акция акционерлер жиналысында 1 акцияға 1 дауыс, ал В типті акция 10 акцияға 1 дауыс береді деп көрсетуі мүмкін. Дивидендтерді есептеу, басқаруға қатысу сияқты шарттар басқа акциялардікімен бірдей. Шектелген құқығы бар дауыс акция өз иесіне белгілі бір акция саны болғанда ғана дауыс құқығын береді. Мысалы, акционер 200-ден кем емес акциясы болса ғана дауыс бере алады және т.с.с.; Шектелген акциялар инвесторлардың наразылығын тудырады, себебі қарапайым акционерлер үшін жай акциялардың түрлі типтері беретін құқықтары мен өкілеттерінің егжей-тегжейін түсіну қиынға түседі. Осыған байланысты әр түрлі акциялардың ерекшеліктерін түсіндірудегі басты рөл бұқаралық ақпарат құралдарына жүктелген. Акцияларды сатып алу және өтеу. Акционерлік қоғамдар бағалы қағаздар эмитенті ғана болып табылмайды, сондай-ақ қор нарығында өз акцияларын сатып алу операцияларын жүзеге асырады. Компаниялар төмендегідей мақсаттармен өз акцияларын сатып алумен айналысады: жарғылық капиталды төмендету; акционерлер жиналысында дауыс санының азаюы; басқарушы және басқа тұлғалар пайдасына акцияларды қайта бөлу; өз акцияларының котировкасын ұстап тұру; Дүниежүзілік тәжірибеде компаниялардың өз акцияларын сатып алуының 2 негізгі тәсілі бар. Бірінші жағдайда кез келген инвестор сияқты компания ашық нарықта операциялар жүргізеді. Ол өз акционерлеріне хабарламай, жоғарыда аталған мақсаттар басшылыққа ала отырып, акцияларын еркін сатады және сатып алады. Акцияларды сатқысы келетін акционер алдын-ала сатып алушыны білмей, оларды нарықта өткізеді. Бұл сатып алушы ретінде өз акцияларын сатып алатын компания немесе басқа бір тұлға болуы мүмкін. Ашық нарықта операциялар жүргізе отырып, компания өз акцияларымен айтарлықтай еркін монипуляциялауды және олардың котировкасын жалған ұстап тұра алады. Екінші жағдайда өз акцияларын сатып алумен байланысты компанияның қызметі шектеледі. Нормативтік актілер мен компанияның құрылтайшылық құжаттарында орналастырылған акцияларды сатып алу туралы шешімді қабылдау процедурасы, компания сатып алатын акциялардың шекті саны, акционерлердің оларға тиесілі өткізуі бойынша құқықтары белгіленеді. Қоғамның өз акцияларын сатып алу процесінен акционерлерден компанияның акцияларын өтеу процедурасын ажыратқан жөн. Егер акцияларды сатып алу шешімін акционерлік қоғам қабылдаса, онда өтеу туралы шешімді бұған құқығы бар акционерлер шешеді, ал қоғам болса акцияларды өтеуге міндетті. Өтеуді талап ету құқығы дауыс беруші акциялар иелерінде ғана туындайды. Егер олар келесі мәселелер бойынша дауыс беруге қатынаспаса немес қарсы болса өтеуді талап ете алады. акциолнерлік қоғам қайта ұйымдастырылса (қосылу, жұтылу, бөліну және т.б.); активтердің баланстық құнының 50%-нан асатын мүлікпен байланысты ірі мәліме жасалынса; акционерлердің құқықтарын шектейтін жарғыға толықтырулар мен өзгертулер енгізілсе; Егер осы мәселелер бойынша шешім қабылданып, ал акционер қарсы дауыс берсе немесе дауыс беруге қатынаспаса, онда оның акциялары өтеуін талап етуіне мүмкіншілік пайда болады. Ол үшін акционер өтеу ұсынылатын акциялар санын көрсетіп, қоғамға өтініш жіберу керек. АҚ 45 күн ішінде бұл өтініштерді жинап, өтеуді жүзеге асырады. Мұндай мақсаттарға акционерлік қоғам таза активтерінің 10%-дан астамын жібере алмайды. Егер өтеуге тиісті акция құны қоғамның таза активтерінің 10%-нан асып кетсе, онда акциялар нарықтық бағамен өтеледі. Облигация – өз иесінің қаражаттарды салғанын куәландыратын және эмитенттің инвесторға белгілі бір мерзімде осы бағалы қағаз құнымен оған тіркелген пайызды қайтару міндеттемесін растайтын қарыздық бағалыт қағаз. Облигацияның фундаменталды қасиеттері: инвестор мен эмитент арасындағы қарыздық қатынас. Облигацияны сатып алушы тұлға компанияның ортақ иеленушісі емес, оның кредиторы болып табылады, облигация айналысының ақырғы мерзімінің болуы. Мерзімі өткен соң облигация өтеледі, яғни номиналдық құны бойынша эмттент сатып алады; табыс алуда акция алдында облигацияның басымдылығы. Облигациялар бойынша пайыз төлеу акциялар бойынша дивиденд төлеуден бұрын жүзеге асырылады. Сенімді бағалы қағаздарды алуды және көретін инвесторлар акцияларға қарағанда облигацияларды артық көреді. Бірақ тәуекелдігі аз бағалы қағаз ретінде облигацияның акциямен салыстырғанда табыстылығы төмен. Фирмалар облигацияларды қарыз капиталы керек болғанда эмиссиялайды. Банктік несиелерден гөрі облигациялық қарыздар ұзағырақ мерзімге несиелік ресурстарды тартуды қамтамасыз етеді. Индустриалды дамыған елдерде облигацияларды, әдетте, 10-15 жылға шығарады. Облигацияларды эмиссиялай отырып, компания өзінің жарғылық капиталын өсірмейтінін қайта ескерген жөн. Облигацияны сатып алушы инвестор акционер болып табылмайды, сәйкесінше кәсіпорынды басқаруға қатыспайды. Фирмалар әр түрлі облигациялар шығарады. Кәсіпорынның облигацияларды мүлікпен қамтамасыз етуіне қарай олар кепілденген және кепілденбеген болып бөлінеді. Кепілденген облигациялар. Кепілденген облигациялар фирманың физикалық активтері және бағалы қағаздарымен қамтамасыз етіледі. Тарихи кепілденген облигациялар кепілдендіргіш заңды құжат ретінде фирманың өз қарызына жер, ғимарат пен басқа да мүлікті салғанын растайды және қарыз алушы өз міндеттемелерін орындай алмаған жағдайда, кредиторға салынған мүлікті алуға құқық береді. Өндіріс масштабтарының кеңеюіне орай ірі компаниялардың инвестициялық капиталға деген қажеттіліктері жекеленген тұлғалардың қаржылық мүмкіншіліктерінен аса түсті. Сол себепті фирмалар ірі, сондай-ақ ұсақ инвесторлар сатып алатын кепілденген облигацияларды шығаруға көшті. Кепілденген облигациялар шығару технологиясы келесідей көрініс табады. Фирма, әдетте, траст-компанияларда сақталатын барлық салынған мүлікке бір кепілдендіргіш шығарады. Осы компания салынған мүліктің бүкіл сомасын жеке және заңды тұлғалар сатып алатын облигациялардың белгілі бір санына бөледі. Трост-компания кредиторлар мүддесінің кепілі болып табылады. Барлық облигационерлердің сенімді тұлғасы ретінде трест-компанияның міндетіне фирмалық қаржылық жағдайына, қызметінің бағыттарына, капитал мен айналым қаражаттырының жайына және басқа да параметрлерге бақылау жасау кіреді. Бұл инвесторларды қорғау және кредиторлар алдында қарыз алушының міндеттемелерін орындауды қамтамасыз ету мақсатында қажетті шараларды қолдану үшін қажет. Фирма траст-компанияның қызметі үшін ақы төлейді, осыған байланысты қарыздың құны өседі. Фирма мен траст-компанияның арасындағы қарым-қатынас қарыз шарты, жақтардың міндеттері және т.б. бекітілген келісімшартпен реттеледі. Келісімшартталаптарын фирма бұзған кезде барлық ационерлер атынан жұмыс жасайтын трост-компания фирмадан бұл (том) шарттарды орындауын талап етуге немесе шаралар қолдануға міндетті. Егер фирма одан талап етілген шарттарды орындай алмас, онда траст-коспания барлық шығарылған облигацияларды өтеуді талап етуге құқылы. Кепілденген облициялар алғаш кепілденген, ортақ кепілденген және бағалы қағаздарды кепілге салған облигациялар болып бөлінеді. Алғаш кепілденген облигациялар фирма мүлкінің бірінші кепіліне шығарылады және нақыт физикалық активтермен қамтамасыз етіледі. Кепілдендіргіште кепілге берітлетін мүлік жете сипатталып, оның бағасы анықталады. Кепілге берілетін мүліктің құнын анықтау үшін жылжымайтын мүлік бойынша кәсіпқой баға беруші шақырылады. Оның берген қорытындысы кепілдің құнын анықтауға негіз болып табылады. Кепілге берілетін активтердің құны облигационерлер қауіпсіздігін қамтамасыз ететін, кепілзат иесінде белгілі бір резерв болуы үшін, облигациялық шығарылым құнына асуы керек. Фирма өз міндеттемелерін орындаған кезде кепілзат иесі осы мүліктерге иелік етуге құқылы. Оларды сатып, шфыққан ақшаға ол облигацияларды өтейді. Егер мүлікті сатудан түскен түсімдер барлық облигацияларды өтеуге жеткіліксіз болса, онда әрбір ұстаушыдан жалпы қарыз көлеміндегі түсімдер сомасына облигацияның бөлігі ғана сатып алынады. Сатып алынатын облигациялар бойынша олардың иелері қарапайым кредиторлар сияқты құқықтарды алады. Инвесторлар тұрғысынан қарағанда бұл ең жақсы және аса сенімді бағалы қағаздар, өйткені олармен байланысты претензиялар бірініші ретте қанағаттандырылады. Бірдей активтермен бірнеше облигация эмиссияларын кепілдікпен қамтамасыз етуге болады. Егер мүлік бұдан бұрын салынған және облигациялардың келесі эмиссиясына кепіл ретінде екінші рет пайдаланылса, онда мұндай облигацияларды ортақ кепілденген облигациялар деп атайды. Олар алғаш кепілдендірілген облигациялардан кейін екінші орында тұрады. Бағалы қағаздарды кепілге салған облигациялар мүлікпен емес, акция және басқа да бағалы қағаздармен қамтамасыз етіледі. Қарызды төлемеген жағдайда бұл бағалы қағаздар облигациялар иелеріне өтеді. Кепілденбеген облигациялар. Кепілденбеген облигациялар – ешбір кепілмен қамтамасыз етілмеген фирманың тікелей қарыздық міндеттемесі. Кепілденбеген облигациялар иелерінің претензиялары басқа кредиторлардың талаптарымен қатар қанағаттандырылады. Мұндай облигациялардың нақыт қамтамасыз етілуінің негізінде компанияның жалпы төлем қабілеттілігі жатыр. Әдетте кепілденбеген облигацияларды жоғары рейтингі және жақсы несиелік тарихы бар, ірі, әрі танымал компаниялар шығарады. Бұл компаниялардың атының өзі ақша қаражаттарды қайтарудың кепілі болып табылады. Бұл облигациялар нақты активтермен қамтамасыз етілмесе де, инвесторлар белгілі бір дәрежеде облигация шығарлымының шарттарымен қорғалған. Мысалы, фирманың мүлкін басқа кредиторлар кепіліне беруге тыйым салынады. Осының нәтижесінде салған қаражаттарын қайтаруды қамсыздандыру ретінде, инвесторларда фирманың барлық активтері бар. Сонымен бірге облигация эмиссиясының проспектісінде инвесторларға салымдарының қауіпсіздігіне кепілдік беретін басқа да қорғаушы баптар болуы мүмкін. Мысалы: эмитенттің белгілі бір дәрежеде меншікті және қарыз капиталының арақатынасын ұстап тұру міндеттемесі; алдыңғы қарыздарды өтелмегенше жаңа облигациялық қарыздарды жасамау; облигацияларды өтеу үшін арнайы қорға үнемі аударымдарды жүзеге асыру және т.б.. Төмендетілген статусы кепілдендірілмеген облигациялар – өздерінің құқықтары бойынша басқа қарыздық міндеттемелерден төмен фирманың қарыз міндеттемесі, яғни олармен байлнысты талаптар басқа да кредиторлармен салыстырғанда соңынан, бірақ артықшылығы бар және жай акция иелеренің құқықтарын қанағаттандырудан бұрын жүзеге асырылады. Осы себепті бұл облигациялар инвесторлар үшін тартылуы және тәуекелді компенсациялау мақсатында басқа қарыздық құралдарға қарағанда аса жоғары табысты болуы қажет. Купондық және дисконттық облигациялар. Табысты алу тәсіліне байланысты облигациялар купондық және дисконттық болады. Әдетте, облигацияларды шығыра отырып, эмиттен номиналдық құнына пайызбен табыс мөлшерлемесін бекітеді. Облигацияларды эмиссиялау барысында, оларға қосымша табыстылық пайызы мен табысты төлеу күні көрсетілген купондар берілу тарихи қалыптасқан. Облигация иесі табысты алу үшін облигациямен қоса купонды ұсынатын. Облигационерлерге оған тиесілі табыс төленетін, ал купон қиып тасталынатын. Міне осыдан «купондары қырқу» термині шыққан. Дисконттық облигацияларды кейде нөлдік купоны бар облигация деп атайды, яғни олар бойынша пайыз төленбейді, ал облигация исі номиналынан төмен бағада дисконтпен облигация сатылғаны есебінен табыс табылады. Облигацияларды фирма номитналдық құнымен өтейді, нәтижесінде облигационер сәйкес табыс алады. Мысалы, номиналдық құны 1000 теңге облигация бастапқы орналастыруда номиналынан 70% бағамен, яғни 700 теңгеге сатылсын делік. Бұл облигациялық қарызды өтеген кезде сатып алушы 300 теңге табыс алады. Қазіргі кезде дисконттық облигациялар қор нарығында кеңінен тараған. Купондық облигациялар тіркелген пайыздық мөлшерлемемен шығарылуы мүмкін. Ол бойынша табыс облигация айналысының бүкіл мерзімі аралығында әрдайым төленіп отырады. Тіркелген пайыз мөлшерлемесін баға және пайыз мөлшерлемесінің ауытқуы шамалы, яғни тұрақты экономика жағдайында бекіту мүмкін. Пайыз мөлшерлемесі – жоғары және тез өзгеруі кезінде тіркелген номиналдық табыстылықты бектіу эмитен үшін қауіпті. Пйыз мөлшерлемесі эмиссия кезіндегі тіркелген мөлшерлемемен инвесторларға табыс төлеуіне тура келеді. Сондықтан, пайыздық тәуекелден қашу үшін, эмитенттер облигацияларды құбылмалы пайыздық мөлшерлемесімен шығарады. Облигациялардың бұл типі АҚШ-та 8-ші жылдардың басында, пайыз мөлшерлемелері жоғары әрі өзгермелі болған кезде тараған еді. Табысты облигациялар Облигациялардың ерекше бір түрі – табысты облигациялар. Фирма өзінде пайда болғанда ғана бұл облигациялар бойынша иелеріне пайыздық табысты төлеуге міндетті. Егер пайда болмаса, онда табс та төленбейді. Табысты облигациялар жай және куммулятивті бола алады. Өткен жылдардағы жай облигациялар бойынша төленбеген табысты компания алдағы периодтарды айтарлықтай мол пайда болса да төлеуге міндетті емес. Әдетте, төленбеген табыстың жинақталған периоды 3 жылдан аспауы керек. Куммулятивтік табысты облигацияларды шығару шартында пайыздық табыс төленбегенге дейін жай және артықшылығ бар акциялар бойынша дивидендтер төленбейтіндігі қарастырылуы тиіс. Табысты облигациялар компанияны ликвидациялау барысында акция мен төменгі статусы облигациялардан гөрі жоғары мәртебеге ие. Облигациялар ұсынбалы және атаулы бола алады. Ұсынбалы акциялар бойынша барлық ұстаушылардың арнайы есебі жүргізілмейді, ал олар бойынша пайыздарды төлеу купонды өтеу сияқты рәсімделеді. (облигация бланкісінен купонды қию). Атаулы облигациялар бойынша оның реквизитерінде иесінің болуы міндеті. Бұл жағдайда эмитент немесе сенімді агент ұстаушылардың реестрін жүргізеді және облигационерлер жасайтын барлық операцияларды тіркейді. Облигациялар нақты бағалы қағаздың бланкісі түрінде қолма-қол нысанда және шоттағы жазба түрінде қолма-қолсыз нысанда шығарылуы мүмкін. Ұсынбалы облигациялар тек қолма-қол нысанда шығарылады. Облигациялардың қолма-қолсыз нсыаны бірқатар артықшылықтары бар: біріншіден, облигация бланктерін басу және сақтаумен байланысты шығындарды азайту; екіншіден, облигацияларды жалған жасау және ұрлау мүмкіндігін жоққа шығару. Облигацияларды өтеу. Ұзақ мерзімге тіркелген пайыздық мөлшерлемемен облигацияларды шығара отырып, эмитент болашақта пайыз мөлшерлемесінің төмендеуімен байланысты пайыздық тәуекелді көтереді. Ысыраптан өзін сақтандыру үшін компания өз облигацияларын мерзімнен бұрын өтейді. Мерзімнен бұрын өтеу құқығы кәсіпорынның облигацияларды ресми бекітілген күннен бұрын өтеуді жүзеге асыруын білдіреді. Мұндай операцияларды жүргізу үшін облигацияларды шығару шартында мерзімінен бұрын өтеу құқығы келісілуі тиіс. Бұл компанияға пайыз мөлшерлемесі деңгейінің өзгеруіне қарай қаржылық саясаты жүргізуде артықышылық береді. Егегер пайыз мөлшерлемелері төмендесе, онда компания жоғары пайызды төлемес үшін мерзімнен бұрын өтеу құқығын пайдаланыды. Өтелетін бағалы қағаздың орнына фирма купондық мөлшерлемесі төмен жаңа облигациялар шығара алады. Облигациялық қарыздың бөлігін мерзімнен бұрын өтеудің тағы бір ерекшелігі облигация айналысының мерзімі аяқталған кезде фирмаға облигационерлердің төлемдеріне керек ақша қаражаттарды бір уақытта табу қажеттігі туындамады. Фирма үшін бұл плюс болып табылса, инвестор үшін минусқа айналады. Мерзімнен бұрын өтеу барысында инвестор облигацияны сатып алған кездегі аламын деген табысын бүкіл сомасын алмайды. Инвесторлардың мүдделерін қорғау үшін шығарылым шарттарында компания мерзімнен бұрын өтеу құқығын пайдалана алмайтын мерзім алдын ала келісіледі. Әдетте, бұл мерзімді 5-10 жыл шегінде белгілейді. Осы уақыт аралығында инвестор облигацияны мерзімнен бұрын қайтарлып алудан қорғалады және облигация шығарған кездегі бекітілген купондық табысты алады. Облигацияны эмиссиялау проспектісінде мерзімнен бұрын өтеу құқығын қарастыра отырып, компания кейін облигациялар өтелетін бағаны алдын-ала бектіеді. Өтелетін облигацияның бағасы 3 элементтен тұрады: облигацияның номиналдық құны, купондық табыс және мерзімнен бұрын өтеу мүмкіншілігі үшін сыйақы. Мысалы, номиналдық құны 1000 доллар облигацияның 12М купондық мөлшерлемесі болсын. Айналыс мерзімінің аяқталуына 10 жыл қалсын делік. Компания өтелетін облигация үшін 1130 доллар көлемінде бағаны белгілеуі мүмкін, оның ішіне кіреді: 1000 доллар – облигацияның номиналдық құны, 120 доллар – купондық табыс, 10 доллар – мерзімнен бұрын өтеу үшін инвесторға сыйақы. Тәжірибе жүзінде облигацияларды уақытысында өтеу бір уақытта төлемдерді жүзеге асыру мақсатында купондық табыс төлеміне қосылады. Өтеу мерзімі азайған сайын мерзімнен бұрын өтеу құқығы үшін сыйақы да қысқарады. Келтірілген мысалда ол жыл сайын келіп отыруы мүмкін. Екінші жылы облигация 1129 доллармен, үшінші жылы – 1128 доллар және т.с.с., сөйтіп соңғы жылы 1120 долларды құрағанға шейін азая береді. Егер облигациялар төмен купондық мөлшерлемемен шығарылса және пайыз мөлшерлемелерінің өсуі күтілсе, онда шығарылым барысында мерзімнен бұрын өтеу құқығын қарастыру қажет емес. Инвестор облигацияларды мерзімнен бұрын өтеумен байланысты тәуекелге барғаны үшін компания жоғары купондық мөлшерлемені белгілеу арқылы бұл тәуекелді компенсациялағаны дұрыс. Егер алдағы уақыттарда пайыз мөлшерлемелері төмендеп, компания мерзімінен бұрын өтеу құқығын пайдаланса, онда инвестор бұрынғыдан гөрі аз пайызбен инвестициялауға мәжбүр болатын ақша қаражаттарын алады.Ал егер облигациялар мерзімінен бұрын өтеу құқығынсыз шығырылса, онда бүкіл айналыс периоды аралығында инвестор болашақта пайыз мөлшерлемелері төмендегеннің өзінде тұрақты табыс алатын болады.Сондықтан өзіне өтеу құқығын белгілеу мақсатында компания бұл артықшылық үшін төлеу қажет.Осы артықшылықтың бағасы жай облигация мен өтеу құқығы бар облигация бойынша купондық мөлшерлемелердің айырмасы арқылы анықталады. Егер болашақта пайыз мөлшерлемелерінің өсуі күтілсе, онда фирма үшін облигацияларды мерзімінен бұрын өтеу маңызды емес.Өйткені эмитент шығарылым кезіндегі тіркелген пайызды төлеу міндетті және өз облигацияларын ол өтемейді. Мерзімінен бұрын өтеу құқығының бағасы пайыз мөлшерлемелерінің өзгеру динамикасының күтімімен анықталады. Егер мөлшерлемелер көпке азайса,онда өтеу құқығының құны өседі. Пайыз мөлшерлемелері шамалы төмендесе, онда мерзімінен бұрын өтеу артықшылығының бағасы да көп болады. Корпоративті бағалы қағаздардың бір түрі акция болып табылады. Акция – үлесті немесе меншікті куәландыратын бағалы қағаз. Ол иемденушісіне компания капиталының, мүлкінің, кірісінің бір бөлігіне заң жүзінде меншік құқық береді. Компания қанша уақыт жұмыс істеп тұрса, акция да сонша уақыт қолданылады. Акцияны шығару мына жағдайда болады: меншікті акцияландырғанда, яғни акционерлік қоғам құрып, оның жарғылық капиталын қалыптастырғанда; бар компанияны акционерлік қоғам ретінде қайта құрғанда; жарғылық капиталды қосымша молайтқанда. Акция белгілі бір жағдайда акционерлік қоғамның өз капиталын бағалы қағаздардың бірден-бір түрі. Акция бірнеше түрге жіктеледі. Бір жағынан, бір акционерден басқа біреуге беру тәсілі бойынша: атаулы және иесі ұсынушы (ұсынбалы) болып екіге бөлінсе, екінші жағынан, корпорацияны басқаруға қатынасу құқығы бойынша: жай және артықшылықты акция деп те екіге бөлінеді. Корпорация тек өзінің жарғысында бекітілген акцияларды ғана шығара алады. Атаулы акция - иесі міндетті түрінде корпорацияны реестірінде тіркелуі тиіс акция. Акционерлер кітабында қанша және қай уақытта алғандығы туралы жазылған акция иесі ғана акционер деп есептеледі. Ұсынушыға (ұсынбалы) арналған акция – иесінің аты-жөні корпорация кітабында тіркелмеген акция. Кітапта ұсынушыға арнап шығарылған акцияның жалпы саны ғана көрсетіледі. Ал басқару жағынан корпорацияларға қолында атаулы акциясы бар акционерлер қолайды. Себебі ол акционерлік капиталдың қозғалысын және бағалы қағаздардың кейбір акционерлердің қолында шоғырлануын, олардың бұл мемлекеттен кеткенін реттеп және бақылап отыруға мүмкіндік береді. Корпорацияны басқаруға қатынасу құқығы бойынша жай және артықшылықты акциялар болып бөлінеді. Жай акцияларды иеленушілердің корпорацияның тапқан пайдасының мөлшеріне байланысты дивидендтер алу құқы, жиналыстарда дауыс беру арқылы корпорацияны басқаруға қатысу құқығы және корпорация жабылып қалған жағдайда несие берушілермен есеп айрысқаннан кейін мүліктің бір бөлігін алу құқығы бар. Әрбір акция өз иесіне бір дауыс үлесін береді. Сонымен бірге жай акция дивиденд алуға кепілдік бермейді. Себебі дивиденд корпорацияның шаруашылық нәтижесіне байланысты. Дивиденд корпорациясының таза пайдасының бір бөлігі, басқаша айтқанда, дивиденд төлеу пайданың салық төлегеннен қалған қалдығын бөлуге негізделген. Көптеген корпорациялар жай акция бойынша номинал құнын бекітеді. Ол акцияның титулында көрсетіліп, хабарлама сипатында болады. Ол бір акцияға шаққандағы жарғылық капиталдың мөлшерін көрсетеді. Номинал құны акцияның нарықтық бағасының одан әрі қозғалысына ешқандай әсер етпейді. Ол акцияны тек алғашқы орналастырғанда ғана маңызды роль атқарады, номинал – акцияның эмиссиялық бағасы. Корпорация жай акцияның номиналын көрсетпей де шығаруға құқығы бар. Онда ол нарықтық бағамен сатылады. Бұл жағдайда акцияның сертификатында компанияның капиталы бірнеше үлеске бөлінгені көрсетіледі. Корпорация жабылғанда бұл акциялар акционерлерге активтің белгілі-бір бөлігін алуға кепілдік береді. Артықшылықты акциялар – меншік туралы ерекше сертификат. Олар корпорация пайдасының деңгейіне қарамастан белгіленген мөлшерде неғұрлым нақты дивиденд төленуін қамтамасыз етеді. Артықшылықты акциялар иемденушісін қорғау үшін акцияның осы түрі бойынша дивидендтер беруден бұрын төленеді. Сондықтан бұл акциялардан гөрі жай акция иемдену қауіптілеу. Артықшылықты акциялар номинал құны көрсетілген және көрсетілмеген болып екіге бөлінеді. Бірінші жағдайда дивиденд акцияның номиналына байланысты процент түрінде есептеледі. Ал номиналсыз артықшылықты акциялар сирек кездеседі, оларда дивидендтің нақты ақшалы мөлшері көрсетіледі. Акция номиналының оның нарықтық бағасына әсері жоқ.[7] Жай акция бойынша төленетін дивидендтер сияқты артықшылықты акция бойынша да дивидендтер таза пайдадан төленеді. Артықшылықты акция, әдетте атаулы бағалы қағаз: корпорация бұл акцияның бірнеше сериясын шығару мүмкін. Әрбір сериясының әртүрлі көлемдегі артықшылығы бар. Олар әр сериялы акцияның сертификатында көрсетіледі. Нарықтық экономикасы дамыған елдерде артықшылықты акциялар саны әлбетте барлық акциялардың 10 % - нен аспайды. Демек, корпорация қаржысында олардың үлесі өте төмен. Дегенменде, артықшылықты акциялардың корпорация ісін басқаруда маңызы орасан зор. Олар акционерлік қоғамның жиналысында дауыс беретін жай акция иемденушілердің санын өзгертпей-ақ қосымша капитал тартуға мүмкіндік береді. Қорыта айтқанда, жай акциялар бойынша дивиденд төлеу корпорацияның нәтижелі қызмет істеуіне байланысты болса, ал артықшылықты акциялар бойынша корпарацияның шаруашылық қызметі нәтижелі болмағанына қарамастан алдын-ала жоспарланған кіріс бойынша нақты мөлшерде дивиденд төленеді. Әрине нақты төленген дивиденд жылдық жұмыс нәтижесіне байланысты түскен кіріс мөлшерін өсіруі де мүмкін және керісінше, бөлінген пайданың мөлшерін кемітуі де мүмкін. Облигация деп - эмитенттің белгілі бір шартты орындауға, яғни алған ақша сомасын қайтаруда және белгіленген сыйақыны төлеуді міндеттенген жазбаша қарыз құжатын айтады. Ол корпорацияның активіне қарсы қойылады. Облигация арқылы тартылған капитал акционерлік капитал деп есептелмейді. Облигация шығару – қосымша капитал тартудың бір нысаны. Эмитенттің жалпы шығыны облигацияны шығаруға және оларды орналыстыруға жұмсаған жылдық шығынға тең болады. Облигация мерзімдік қарыз міндеттемесі болғандықтан оның кепілі болып эмитенттің жалпы кепілдігі саналады. Ол кепілдік – эмитенттің банкротқа ұшырап, өз міндеттемесін орындай алмаған кезде – корпорация мүлігінің бір бөлігін иемденуге облигация ұстаушының құқығы бар. Облигация да акция сияқты корпорацияны инвестициялаудың ең маңызды көзі. Дегенмен бұл екі бағалы қағаздардың бір – бірінен түбегейлі өзгешеліктері бар. Ол өзгешеліктердің маңыздылары мыналар: Облигация иемденушісі корпорацияға несие беруші болып табылады; Облигация иемденушісіне сыйақы төленеді; Басқа несие беруші сияқты, облигация иесінің дауыс беру құқы жоқ; Облигация бойынша сыйақы корпорацияның шығынына жатады. Облигация қамтамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген болып екіге бөлінеді. Қамтамасыз етілген облигация корпорацияның негізгі активтерін талап етуге құқық беріп және сонымен бірге оның негізгі меншігінің облигацияға салынғанын көрсетеді. Егер корпорация тағайындалған мерзімде өз облигациясын өтей алмаса, онда оны ұстаушылар кепілдікті өз пайдасына сатуға құқы бар. Қамтамасыз етуге қозғалмалы, қозғалмайтын мүліктер және басқа бағалы қағаздар салынады. Қамтамасыз етілмеген облигациялар – жалпы кепілдігі бар, басқаша айтқанда, эмитенттің жақсы атағымен шығарылған қарыз міндеттемесі. Оны болашақтағы шаруашылық ісінен түсетін табысқа үміттеніп шығарады. Корпорация банкротқа ұшыраған жағдайда ол облигацияларды арнаулы түрде өтейді. Облигацияның ағымдағы табыстылығы - жылдық түсімнің облигацияны сатып алуға кеткен шығынға қатынасымен сипатталады. Облигацияның ағымдық табыстылығы келесідей формуламен сипатталады: Д С ағым = ---------- * 100 % (2) Кр Сағым - облигацияның ағымдағы табыстылығы, %; Д - жылда төленетін сома ; Кр - сатып алынған кездегі облигацияның курстық құны. Облигацияның толық немесе соңғы табыстылығы - осы облигацияны сатып алуға кеткен шығын бірлігіне келетін облигацияның толық табыстылығын сипаттайды. Облигацияның толық немесе соңғы табыстылығын келесі формуламен анықтайды: С ағым = Ссоң х Дбір х Р (3) Кр Ссоң - облигацияның соңғы табыстылығы, %; Дбір - жиынтық проценттік табыс; Р - облигация бойынша дисконттық көлемділігі; Кр - сатып алу кезіндегі облигацияның курстық құны; П - инвестордың облигацияны иемдену мерзімі. Облигацияның нарықтық бағасы, бір жағынан, заемды шығару жағдайында, екінші жағынан, нарықтағы әруақытта әр түрлі болып қалыптасатын жағдайға байланысты анықталады.[6] Қорыта айтқанда, корпорация өз жұмысын акция шығарумен де, сонымен қатар облигация шығарумен де қаржыландырады. Дегенмен, акциядан гөрі облигация шығару корпорацияға қауіпті. Себебі облигациядан пайда түспесе де, жыл сайын корпорация облигацияға төлем төлеу міндетті. Ал акция бойынша белгіленген соманы төлеуге міндетті емес. Егер компанияның дивиденд төлеуге ақшасы болмаса, ол акционердің жеке сәтсіздігі. Сонымен бірге облигация шығару корпорацияға қауіпті болғанымен, ол өте арзан. Ұзақ мерзімде төленген дивиденд сомасы жыл сайын төленген сыйақы сомасынан әлдеқайда көп болады деп ұйғарылады. Инвесторлар көз қарасы бойынша акция шығару қауіптірек, демек облигация – тиімді. Сондықтан тәуекелмен қосымша шығын шығарып алған акциялар жоғары пайда түсіруіне көзі жетпесе оларды сатып алмайды. Сонымен, егер компания бағалы қағаздардың екі түрін де қатар шығарса, онда акционерлерге төлейтін төлем, облигация иелеріне төлейтін төлемнен жоғары болады деген болжамға байланысты. Бағалы қағаздардың өте көп басқа түрлері болады. Оларды әртүрлі эмитенттер шығарады. Корпорацияның жарғысына қарсы келмесе онда оның «екінші қатардағы», немесе айналымдағы бағалы қағаздарға қосымша тағы да бағалы қағаздар шығаруға, капитал табуға мүмкіндігі бар. Оларды «құқықты бағалы қағаздар» деп те атайды. Оларға жазылу құқығын опцион, варрант деген сөздар айқындайды. Жазылу құқығы – қысқа мерзімді бағалы қағаз. Әлбетте, ол бір айдан аспайды. Егер корпорацияның акциясы қор биржасында айналымда болса, онда құқық сертификаттары да сол биржада бағалануы мүмкін. Оларға басқа баға қойылады. Опцион – шартқа енгізілген мерзімдік талапты көрсететін бағалы қағаз. Ол бойынша екі жақтың біріне белгілі бір уақыттың ішінде келісілген ақыға бағалы қағаздардың біраз мөлшерін сатуға немесе сатып алуға құқық беріледі, ал екінші жақ, қажет болғанда, шартта белгіленген ақыға бағалы қағаздарды сатуға және сатып алуға міндеттенеді. Әдетте, опцион компанияның өзінің жоғары лауазымды қызметкерлеріне тұрақты бағамен жай акция сатып алу құқын беретін бағалы қағаз. Опцион – заңды түрде бекітілген заңды құжат. Опционның екі түрі кездеседі: сатып алушы опционы және сатушы опционы. Біріншісі – сатып алу шарты, онда опционның өзі сатып алынады. Екіншісі – сату шарты, ол бағалы қағазбен бірге сатылады. Айта кететін жәйт, алғашқыда опциондық шарт тек қор нарығындағы акцияға қатысты болса, қазіргі кезде ондай шарт кез – келген тауарға жасалады. Бағалы қағаздардың тағы бір түрі – варрант. Варрант ерекше бағалы қағаз. Ол корпорацияның айналымдағы бағалы қағаздарына сатушының сатып алушыға меншік құқын беретін міндеттемесі. Варрант иемденушісі қолындағы варрантты белгілі-бір уақыт аралығында тұрақты бағамен онда белгіленген жай акциялар санына айырбастауға құқы бар. Варрант - ұзақ мерзімді бағалы қағаз. Әдетте оны корпорация облигациялармен және артықшылықты акциялармен қоса шығарады. Бұл, бір жағынан, бағалы қағаздарды алғашқы орналастырғанда тартымды етсе, екінші жағынан корпорацияның эмиссиялық шығындарын азайтады. Варранттың опционнан айырмашылығы – егер опционды эмитент те және бағалы қағаздар портфелін иемденуші де шығарса, ал варрантты тек қарыз міндеттемесінің эмитенті ғана шығарады. Варрант корпорацияның басқа бағалы қағаздармен қоса шығарылғаннан кейін, олардан бөлініп, өз алдына айналымға түседі. Ол туралы компанияның жарғысында көрсетілген болуы керек. Варрант бөлінгеннен кейін бағалы қағаздардың сатылу бағасы варрант бағасына кемиді. Екінші нарыққа түскесін варрант өзінің нарықтық курсына ие болады. Варранттың жаңа бағалы қағазға айырбасталу бағасы варранттың орындалу бағасы деп аталады. [2] Сонымен, корпоративтік бағалы қағаздар портфелі жоғарыда аталып қарастырылған бағалы қағаздардан тұрады. Ал құрылымы олардың пайыздық үлесін білдіреді. жүктеу/скачать 0.91 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|