Диплом жүмысы тақырыбы: «Бастауыш сыныпта есім сөздерді оқыту»
(3-С), үста, (з-25), (с-2)
жүктеу/скачать 1.89 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- (е-1). (Е-Ш)
- (Е-А), кырык, (е-1), (а-20). (С-Ү)
- (с-3), (а-8). (С-Д), хош
- (ш-742), (м-870). (Ш-Ү)
- (ү-І), (е-1). (М-А), бір
- (3-С-Е), ку, (о-6), (з-8), (е-54).
- (3-Е-О-Ш), ау, (з-7), (е-11), (о-7), (ш-13).
| (3-С), үста, (з-25), (с-2).
(3-К), ара, (з-86), (к-205). (3-Ү), сап, (з-596), (ү-50). (3-А), жүздік, (з-ЗО), (а-57). (3-Л), топ, (з-102), (л-1). (3-М), ана, (з-123), (м-18). (3-Ш), катар, (з-ІО), (ш-11). (3-0), кап, (з-107), (о-2). (Е-М), сол, (е-70), (м-317). (Е-Ү), аса, (е-17), (ү-55). (Е-С), алыс, (е-16), (с-59). (Е-К), арт, (е-50), (к-49). (Е-Д), аз, (ә-120), (е-1). (Е-Ш), ал, (е-1256), (ш-747). (Е-А), кырык, (е-1), (а-20). (С-Ү), жаңа, (с-187), (ү-16). (С-Л), жалаң, (с-1), (л-1). (С-А), жарым, (с-3), (а-8). (С-Д), хош, (с-1), (д-1). (Ш-М), мен, (ш-742), (м-870). (Ш-Ү), кейін, (ш-335), (ү-95), (Е-О)іліө, (е-3), (о-і). (Ү-О), кош, (ү-5), (о~12). (О-Ш), па, (о-і), (ш-19). (Ш-К), соң, (ш-299), (к-72). (Ү-Е), колт-қүлт, (ү-І), (е-1). (М-А), бір, (м-20), (а-2024). (О-З-Е), ой, (о-ІЗ), (з-52), (е-27). (3-С-Е), ку, (о-6), (з-8), (е-54). 60 (3-Ү-Л), кілт, (з-6), (ү-4), (л-3). (3-Е-Ү), таң, (з~39), (е-9), (ү-13). (3-Е-О-Ш), ау, (з-7), (е-11), (о-7), (ш-13). Сондыктан да окушылардың меңгеретін сөздері мен сөздердің көп мағыналылыгының арасындагы сандық арақатынасты аныктаудың маңызы ерекше. Себебі - сөздің көп магыналылығы көбейген сайын, мәтіндегі осы көп мағыналы сездердің саны да азая түседі [62,103]. Ал бастауыш сынып окушысы белгілі бір сөздің формасымен бірге оның мазмүнын, яғни түрлі мағыналарын қоса меңгеретінін ескерсек, омонимдердің сөздік қорды толықтырудағы маңызы айқындала түседі. Жоғарыдағы 25 кестеден көрінгендей, лексика-грамматикалық омонимдердің ішінде ең жиі кездесетіндері ЗЕ (31,04 %), ЕШ (17,61%), ЗС (5,5%), ШМ (7,38%), МА (6,07%), ЕД (5,23%) және ЗҮ (29,5%) түрлері. Ал ең аз кездесетін түрлеріне СД (0,008%), ЕО (0,01%), СА (0,002%) жәнс ҮЛ (0,02%) секідді омонимдер жатады. Бүдан шығатын қорытынды - БСО мәтіндеріндегі лексика-грамматикалық омонимдердің көптеп кездесуі окушылардың сөздік қорын, үғым-түсініктерін кеңейтш, бір создің әр түрлі магынада жүмсалу ерскшсліктерін тереңірек окып-үйренугс мүмкіндік береді. 25-кесте — 50 ж. БСО мәтіндеріндегі лексика-грамматикалық омонимдердің сандық арақатынасы
62 ^ Ц Бастауыш сынып окулыктарының лексикалық минимумы БСО мәтіндерінің жмілік сөздіктсрінс сүйенс отырып, тіл заңдылықгарын түсіндіру барысындағы тағы бір ерекше маңызды нәрсе - оқулық мәтіидерінс шығармалары енген әр түрлі авторлардың тілі мен окушы тілі арасындағы сөздік қорға байланысты туындайтын сәйкессіздік - окулық қүрастырушылар тарапынан әлі де назарға алынбай келеді. Мәтіндерге лексикалық бірліктерді іріктеуде баланың таным көюкиегін кеңітетін жаңа мәнге ие сөздердің молынан қамтылуы ескеріле бермейді. Мүнда оқулыктарда сирек кездесетін сөздермен бірге, жиі қолданыста болғанымен, оқушы тілінде белсенді түрде қолданылмайтын немесе бейтаныс сөздерге де көңіл аудару керек. Осы мақсатпен зерттеу жүргізілген 50 ж. БСО мәтіндеріндегі оқушылар тілінде белсенді түрде қолданылмайтын, жиі және сирек қолданыстағы сөздер Шымкент қаласындағы №50, 64, 26 және №47 қазақ мектептеріне, сонымен біргс Қазығүрт ауданының Қ.Сәтбаев атындағы орта мектепке эксперимент жүргізу барысында аныкталды. Мүнда оқушыларға алдымсн орбір сезді жеке дара қалпында мағынасын түсіндіру талап етілді. Бүдан ксйін мағынасы түсінуге қиындық кслтіретін сөздер түрлендіріліп, бірнеше вариантта берілді. Мысалы, ақ етістіғін түсіндіру үшін бүл сөздщ ағып, аққан, агыз сиякды формалары да камтылды. Ал соңында олардың әрбірін өздері тіркесетін сөздермен бірге бере отырып, окушылар үғымына жақындау үлгіде шығуына назар аудардық. Мысалы, айқар етістігінің магынасы оқушыға түсінікті болуы үшін бүл сөз айқара аш түрінде, ал кылаула етістігі кылаулап жауды тіркесімен берілді. Жүргізілген бақылау барысында окушылар толық түсінетін, жартылай білетін және мағынасы беймәлім, яғни олардың создік қорында жок лексикалық бірліктер жеке-жеке топтастырылды. Ондағы статистикалық мәліметтер бойынша 50 ж. БСО мәтіндеріндегі лексикалық бірліктердің әрбір сыныпқа қатысты оқушылар тіліндегі қолданымы анықталды. Атап айтқанда, окулықтар бойынша 1 сыныптағы 3126 сөздің оқушыларға 2264-і тамыс, 862-і бейтаныс, 2 сыныптағы 6513 сөздің 4930-ы таныс. 1583-і бейтаныс, 3 сыныптағы 9344 сөздің 6803-і таныс, 2541-і бейтаныс сөздер екендігі дәлелденді. Бүлардың ішіндс оқулықтарда жиі қолданылғанмен, оқушыларға бейтаныс, сонымен бірге оқулыктарда сирек қолданылатын танымдык. мацызы жоғары сөздері іріктеліп, бастауыш сынын оқушыларының тілін байытып, сөздік қорын кеңейту мақсатында мннпмум. сөздік қүрастырылды. Сонымен біргс 50 ж. . БСО мотіндеріндегі •3- лексикалық бірліктердің әрбір сынып сайын қайталана қолданылуы және әрбір сынып сайын алдыңгы сыныптарда кездеспейтін жаңа сөздердің снуі сарапталып, олардың окушы сөздік қорын арттырудағы мүмкіндіктеріне талдау жасалынды(26-кесте). 26-кесте — 50 ж. БСО мәтіндерінің сыныптан сыныпқа көшу барысындағы лексикалық езгерістері
50 ж. БСО мәтіндерін 70 ж. БСО жонс БӘ мотіндерінің лексикасымен салыстыру арқылы олардагы лексикалық қордың ара салмағы ашылды. Нәтижесінде 50 ж. БСО мәтіндеріндегі 4042 сөз 70 ж. БСО мәтіндерінде жоқ болса, 70 ж. БСО мәтіндеріндегі 5030 соз 50 ж. БСО мәтіндерінде кездеспеііпш жоне 4155 сөз БӘ мәтіндерінде қамтылмағандыгы аныкталды. Алынған нәтижелер салыстырылушы мэтіндердің арасындагы лексикалық ерекшеліктерді анықтауга мүмкіндік берді. Ч 2 ТҮИІН 1. 50 және 1970-2000 жылдардағы БСО мен БӘ мәтіндері әр түрлі қолданыстағы сөздер мен сөз формаларыиың түрліше шамасын көрсетеді. Тандама көлемі өскен сайын, сөзбсн кдмтылу коэффициенті үлғая түссді. Сонымсн біргс, таңдама көлемі өсуіне кдрай, сирек қолданылатын сездер саны азая түседі. Сирек қолданыстағы сөздердің мөлшері жазушы немесе ақынның тіл байлығының немесе өзіндік ерекшелігінің бір қиыры болып табылады. Бүл орайда біз қарастырған БСО мәтіндерінде ғылыми-әдістемелік және тәрбиелік мақсаттарға көбірек көңіл белініп, алынған мәтіндердің тілге байлығы мен сөздік қоры, оның грамматикалық қүрылымы көбіне ескерілмейді. Болашаідга оқулық күрастыруда бүл проблема қарастырылуы тиіс. 2. а) Әр жылдардағы (1950-2000 ж.ж.) оқулық мәтіндері мен БӘ сөздердің жиі қайталану себебі, бүл мәтіндердің жанры шектеулі, сонымсн бірге гылым мсн техника және модениет жетістіктерін насихаттап отыратын ақпарат қүралдарына қарағанда лексикасы жүгандау болыгі келеді. Сондықтан да болашакта жаңа буын оқулықтарын қүрастыруда статистикалық нәтижелер де ескерілгені жен. ә) Мәтіндерді квантитативті-типологиялық сипаттағы салыстыру тек бір ғана жағдайда, салыстырылып отырған тілдер үшін бүл шамалар озара бірдей көлемдегі, жанрлық- стилистикалық түрлері бойынша үқсас тандамалар жагдайында ғана орындалуы мүмкін. Сондықган агглютинативті қүрылымдағы бір тілдің ішіндегі сөз формаларының орташа қайталануындағы айырмашылыісгар тандамалар көлеміне және синтеттіліктің артуына байланысты екендігі анықталды. Сонымен қатар типологиялық сипаттағы айырмашылықтар тілдің морфологиялық қүрылымына да байланысты: тілдс лсгүрлым аналитикалық қүрылым элементтері көбейген сайын, соғүрлым сөздердің орташа қайталануы да өсе түссді. Бүл ерекшслік өзге қүрылымдағы тілдермен біз қарастырған мәтіндерді салыстыру барысында дәлелденді. Ал енді мәтіндердің сөзбсн қамтылуындағы айырмашылык тілдердің типтік белгілсрінс карай емес, мәтіннің стилі мен такырыптық айырмашылыктарына байланысты. Окулық мәтіндерін ор түрлі салага катысты лексикамен салыстыру барысындағы алынған деректер бүған дәлел. б) Барлық тілдер бойынша алынған мәтіндсрдің жиілік сөздіктері түрлі аумақтар бойынша сезбен қамтылудың шамамен алғанда бірдей дәрежедегі осу қарқынын көрсстеді. Бүл — бастауыш сынып окулықтары мен өзге қүрылымдагы тілдердің жиілік қүрылымына тән ортақ зандылықты көрсетеді 3. Эсту-Ципф-Мандельброт заңының парамстрлерін салыстыру 50-70 жылдардағы окулық мәтіндері мен балалар әдебиетінің статистикалық қүрылымындагы салыстырмалы үқсастыктарды аныктауға мүмкіндік береді. Бүл тақырыптагы зерттеулер бастауыш сыныптарга ана тілін оқытуды жетілдіруде ерекше маңызга ие. 4. Балалар тілінің дамуы мен қалыптасуын зерттеу балалар психологиясы мен психолингвистиканың проблемаларын шешуде ғана емес, сонымен қатар тілдің табиғаты жөніндегі аса маңызды теориялық мәселелерді талдау, зерттеу барысында да ерекше маңызды. Әсіресе бүл зерттеулер . балалар тілі онтогенезін, сол арқылы тілдің лексикалық, грамматикалық категорияларының филогенезін, оның фонологиялық жүйесін және мәтін тудыру механизмдерін танып-білуде аса маңызды роль атқарады. 5. Ауызша тілді меңгерудің жүйесіз түрінсн мектепте морфология мен лексиканы үйретудің жүйелі тәсілдеріне кошу үшін мектеп оқулык^арыңдағы мәтіндердің сездік қүрамына мүмкіндігінше тілімізде жиі қолданылатын жаца мәнге ие сөздерді сүрыптап ала білудің айрықша маңызы бар. 6. Оқулықтар тілін квантитативтік әдіспен зерттеу олардың лексика-грамматикалық ерекшеліктерін ашуда, сонымен қатар бастауыш білім беру кезінде балаларға берілуге тиісті материалдың сандық және сапалык ерекшеліктерін анык.тай отырып, алынған зерттеу нәтижелерін көркем әдебиет пен публицистикалық жанрдағы мәтін үлгілерімен салыстыру арқылы бала тілінің сездік қорын молайтуда аса маңызды роль атқарады. Дублет сөздерді оқып-үйрену — ең бірінші кезекте оның көп варианттарының біреуін әдеби тілге үлп ретінде үсыну және нақтылаумен байланысты туындаган озекті мәселенің бірі, ал дублет сөздердің статистикалык сипаттамасы зсрттеу жүргізілген мәтіндерде кездесетін дублеттердің варианттарының бірін обьективті түрде бөліп алып. создік қорга үсынута мүмкіндік береді. Лингвистикалық терминдердің жасалуы негізінен, қазақтың байырғы сөздері арқылы іске асырылады. БСО мәтіндеріндсгі лингвистикалык терминдерді реттсстіру үшін бастауыш мектепке арналған оқулықтар қүрастыру барысында дүрыс деп есептелетін терминдерді озгеріссіз қалдыру ксрек, ал аударылған тілдсгі терминнің эквивалентін тандау ксзіндс оның таралу, қолданылу деңгейін ескерген дүрыс. Бүл ретте статистикалық зерттеудің қажеттіліғі даусыз. 9. Тіліміздегі кірме сөздердің дүрыс жазылуыи реттсу үшін ,*!* үндестік заңын сақтап жазу керек. Бүл реттестіруді білім нсгізін қалыптастырушы бастауыш сынып.оқулықтарынан бастаған жөн. 10. БСО тілі мсн окушы тілінің арасындагы қатынас — тілдік теорияның аса маңызды мәселесі. Оқулықтарда жиі кездескенімен, бала тілінде белсенді қолданылмайтын, керісінше, оқулықгарда сирек кездессе де оқушылардың белсенді сөздік қорында бар сөздердің ара салмагы статистикалық зерттеулер мен жүргізілген эксперименттер нәтижесінде анықталды. Оқушының сөз байлығын арттыратын магыналық қүндылыгы жогары сөздердің минимумы әзірленді. жүктеу/скачать 1.89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||