Диплом жұмысы тақырыбы: «Бастауыш сыныпта сан есімді оқыту әдістемесі»
жүктеу/скачать 386 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2. Оқытудың жүйелік принципі
- Оқытудың көрнекілік принципі бойынша
- Теория мен практиканың байланысы принципі т
- Оқытудың саналылық пен белсенділік принципі
- 6. Жеңілден ауырға қарай, оңайдан қиынға қарай принципі м
- 8. Оқытудың қатысымдық принципі
- Сан есімді өту процесінде жалғаулар мен жұрнақтардың маңызы
1. Оқытудың ғылыми принципі бойынша оқушыларға сан есімді оқытуда берілетін білімдік, танымдық материалдар қазақ лингвистикасының қол жеткізген үхтанымдарына сай болуы керек. Оқулықта берілген материалдар ғылыми стильмен оқушыларға түсінікті етіп жазылуы қажет. Бұл үшін оқушыларға игертілетін білімнің дәлдігі, тақырыптар мен терминдердің анық болуы талап етіледі. Сондықтан бастауыш сыныпта қазақ тілін меңгертуде тілдік материалдар тіл біліміне сүйеніліп сүрыпталды. Бү_л жерде екі талап орындалуы қадағаланды. Біріншісі, сан есімді оқыту арқылы тілдік материалдар білім стандартында белгіленген міндетті деңгейден жоғарылатып берілді, қазақ тілі сабақтары тереңдетіліп оқытылды. Мысалы, бастауыш сынып қазақ тілі оқулығында синонимдер туралы түсінік қалыптастыру барысында синоним сөздердің мағыналық реңктері әр түрлі болатынын, ару, сүлу, ажарлы, көрікті, келбетті, көркем, сүйкімді сөздерінің өзара мағыналас болатынын түсіндіре келе, ару сөзінің мағыналық дәрежесі басқа сөздерге қарағанда жоғары екендігін жан-жақты мысалдар арқылы үғындыру балалардың білімі оқулық көлемінде қалмауына әсер етіп, шәкірттердің пәнге қызығушылықтарын оятады. Екіншісі, бастауыш мектепте қалыптасқан тілдік білімдері жетілдірілдіОсыған орай оқушылардың сөз таптары мен сөйлем туралы теориялық және практикалық дағдылары мен біліктерін еске түсіріліп отырылды. Әрбір сабақта сан есімді өткен кезеңде уақыт өлшеміне байланысты бір-екі мысалдар арқылы қайталанды. Бұл оқушылардың тілдік дағдыларын еске түсіруіне көмектесумен қатар оларды сөздерді дұрыс тіркестіруге, сөйлемді нақты құрауға үйретті. Сондықтан мұғалімдерден оқушылардың игерген білімдерін практикада жиі қолдануына жағдай жасауы талап етілді. Бұл балалардың танымдық, білімдік қабілеттерін жетілдіреді. 2. Оқытудың жүйелік принципі дегеніміз оқушыларға сан есімді оқытуда игертілетін білім, дағды және біліктер өзара ішкі тәртіппен бір-бірімен сабақтаса байланысып, тілдік материалдарды белгілі бір ретпен берілуі. Бұл жалпы білім беретін бастауыш мектептерде оқытылатын қазақ тілінен меңгертілетін тілдік материалдардың бір-бірімен тығыз байланыста, бір жүйеге біріктірілгендігін көрсетеді. Қазақ тілін меңгертуде жүйелік принципі, біріншіден, сан есімді оқыту тапсырмалары қазақ тілі оқулығында берілген тақырыптар мен білім мазмұнына сәйкестілігімен, екіншіден, сан есімді оқыту тапсырмаларды орынды қолдануымен, үшіншіден, оқушылардың сөйлеу тілі, шығармашылдық қабілеттерінің біртіндеп дамуына сай етіп құрастырылуымен анықталады.
Демек қазақ тілі сабағында сан есімді оқыту тапсырмалары оқушылардың тілдік материалдарды саналы түсінуіне және олардың сабаққа белсене қатысуына оң ықпал етеді. 6. Жеңілден ауырға қарай, оңайдан қиынға қарай принципі мұғалім оқыту барысында әрбір оқушының таным мүмкіндіктеріне, материалдарды' игеру қабілеттеріне, ойлау қабілеттерінің даму деңгейіне назар аударуы керек. Сыныптағы барлық оқушылардың жасы шамалас болғанымен, олардың мінез-құлықтары, жалпы психикалық қабілеттерінің дәрежелері бірдей болмайды. мұғалім осыны ескере отырып, оқушылармен жеке жұмыстар жүргізіп, білімі төмен балаларға жеңіл тапсырмалар беріп, кейінірек оны қиындату арқылы деңгейлеп көтеруі керек. Мұндағы мақсат — « ...баланың шамасына қарай, таным белсенділігіне ықпал жасау, оқушының жалпы дамуын тездетуге әсер... » ету Бастауыш сынып сан есімді оқыту тапсырмалары арқылы меңгертуде тапсырмалар алғашқыда жеңілден басталып, бірте-бірте қиындатылды. 8. Оқытудың қатысымдық принципі бойынша бастауыш сынып оқушыларының игерген білімдері практикалық өмірде, тілдік қарым - қатынаста орынды қолдануды үйрёту көзделді. Мұғалім бү_л үстаным бойынша оқушыда, біріншіден, басқа біреудің айтқан сөзін тыңдап, дұрыс үғу, екіншіден, өз ойын бүкпесіз, жасқанбай, анық әрі дәл жеткізе білу, үшішіден, оқулықтағы материалдар мен көркем әдебиеттерді оқып, түсіну, төртіншіден, өзінің ой-пікірін толық жазып жеткізу, бесіншіден, тілдік қарым-қатынаста сөйлеу әдебін сақтау қалыптастыруы қажет. Сөйлесім әрекетінің жоғарыдағы бес түрі өзара сабақтаса байланысып жатыр.Осы үстаным арқылы оқушылардың тіл мәдениеті жетіліп, жеке тұлғалық қабілеттері дамиды. Себебі оқушыны ана тілін жетік білуге, тіл мәдениетінің жоғары болуына дағдыландыру — ертеңгі үрпақты ұлттық сана-сезімде тәрбиелеп тәрбиелеп шығарудың негізгі құрамдас бөлігі. Жоғарыда қарастырылған оқытудың дидактикальщ принциптер бастауыш сыныпта қазақ тілі сабағьщда сан есімді оқыту тапсырмаларды қолданудың педагогикалық негіздері болып табылады. Бастауыш сынып сан есімді оқыту тапсырмалары арқылы меңгертуде психология ғылымының жетістіктеріне сүйенбесе болмайды. Психология ғылымы оқушылардың психикалық қабілеттерін, ой-санасының даму заңдылықтарын, іс-әрекеттерінің обьективті заңдарын және қабылдау, түйсіну, ойлау, байымдау, қиялдау психикалық құбылыстарының даму жолдарын зерттейді. Сондықтан сан есімді оқыту тапсырмалары арқылы қазақ тілін игертудің психологиялық негізіне мұғалімнің сабаққа психологиялық дайындығының болуы, яғни үстаздың сабақты оқушылардың жас ерекшеліктері мен материалдарды меңгеру қабілеттерін ескере отырып, қызықты әрі тартымды өтуі және оқушылардың білімді игеру қабілеттерінің қалыптасу деңгейлері жатады. Психология ғылымында еңбекті оқу және еңбек секілді адам іс-әрекетінің бір Тұрі ретінде таниды. Психолог ғалымдар іс-әрекеттің өзіндік ерекшеліктерін, оның құрамдас бөліктерін, анықтамасын айқындауда түрлі көзқарас білдіреді. Психолог-ғалым Т.Тәжібаев: «Адам психологиясының сипаттамасын беру үшін оның іс-әрекетінің басты-басты белгілерін атап өткен жөн. Осындай айрықша сипаттардың бірі — адамның дүниедегі заттарға, құбылыстарға, еңбек обьектісіне , оның процесіне назар соғуы, зейін қоюы, әр уақыт адам санасының бір затқа, құбылысқа, болмысқа бағыт алып » отыруын іс-әрекет деп таниды [...107]. Ғалымның пікірі іс-әрекеттің анықтамасын жан-жақты ашып көрсеткен пікір. В.В.Давыдов адамның қоршаған өзгертуге арналған практикалық қимылын іс-әрекет деп таниды: « Деятельность — әто практическое преобразование общество человеком обьективного мира». Ғалым іс-әрекетті іштей мынадай бөліктерге жіктейді образ — зат ( предметность) — мағына ( смысль) — іс-әрекет (действия) жіктейді [...10] Бірқатар психолг ғалымдар іс-әрекеттің мынадай құрамдас бөліктерін атап көрсетеді:
Қазақ тілі сабақтарында қолданылған сан есімді оқыту тапсырмалары барысында оқушылардың іс-әрекеті деп — балалардың бүтіндей ақыл-ой, теориялық білімдері мен практикалық дағдылары арқылы алдына қойылған проблеманы шешу барысында қолданылатын әрекеттер тобын айтамыз. Оқыту барысында дұрыс ұйымдастырылған сан есімді оқыту тапсырмалары ғана оқушылардың мақсатқа жету керек деген мотивтерш қанағаттандырып, осы арқылы оның басқа психикалық қабілеттерінің дамуына ықпал етеді. Себебі, оқушылардың мақсатқа жету тілегін ішкі және сыртқы түйсіктер туғызады , ал орындалатын іс-әрекеттер қимыл түйсіктері арқылы реттеліп отырылады. Түйсіктері арқылы оқушылар сыртқы дүниемен әсерленеді, осы әсердің негізінде оған жауап береді. Түйсіктер оқушылардың1 көру, қабылдау, есту, әмоқиялық жай-күйімен тығыз байланысты. Сондықтан, дұрыс үйымдастырылған сан есімді оқыту тапсырмалар оқушылардың бірнеше түйсігіне бір уақытта әсер етіп, тілдік материалдарды саналы қабылдауына, түсінуіне, игеруіне ықпал етеді. Осы арқылы сан есімді оқыту тапсырмалары шәкірттердің « жақын даму аймағымен » байланысқа түседі. Демек сан есімді оқыту тапсырмалары арқылы оқушылардың ауызша тіл дамыту арқылы олардың псикалық қабілеттері проқестерін дамытуға болады. Бұл үшін сан есімді оқыту тапсырмалары қолдану барысында оқушылардың көру түйсіктеріне көрнекі құралдарды пайдалану, есту түйсіктерін дамыту үшін мұғалім жағымды дауыспен, бір сарында сөйлеуі керек. Сабақтың қызықты өтуі оқушылардың әмоқионалдық күйін бей-жай қалдырмайды, әмоқиясы шарықтау шегіне жеткен оқушылар сабаққа белсене қатысып, өтілген материалдарды талдауға жарыса қатысады. Оқушылардың қазақ тілінен тілдік материалдарды меңгертуі алдымен олардың өтілген материалдарды қабылдаудан басталды . Қабылдау- бірнеше түйсіктер арқылы заттар мен құбылыстардың адам миында бейнеленуі.Қабылдау ойлаудың байымдау және ой қорыту актілерімен тікелей байланысты. Оқушы алдымен талдау және жинақтау ойлау операциялары арқылы игерген білімін байымдайды, ал топтастыру, қорыту, жалпылау ой операциялары көмегімен игерген білімнің негізгі ерекшеліктері мен өзіндік белгілері туралы ой қорытады.осы арқылы оқушыларда өтілген тілдік материалдар туралы ү_ғым қалыптасады. Ой — сөйлеу арқылы жарыққа шығады. Тіл арқылы алам баласы өз ой-пікірін басқа біреуге жеткізеді. М.Жұмабаев ойдың жарыққа шығатын екі жолы бар екендігін атап көрсете келе , тіл арқылы адам өз ойын толық жеткізеді дейді: « Жанның жайын жарыққа шығару үшін, жанның сырын сыртқа шығару үшін адамның екі құралы бар — біреуі ым — мимика, біреуі сөз. Мимика дегеніміз жанның сырының дене арқылы сыртқа білінуі ( бас изеу, күлу, жылау сықылды) . Ым сынын әркім үғады. Бірақ ыммен бар нәрсені үқтырып болмайды. Ым — ішкі сезім « тілі». Ым арқылы ойды жарыққа шығару мүмкін емес. Ойдың тілі — сөз. Біз сөз арқылы неше түрлі ойымызды сыртқа ойларын біле аламыз. » Ғалымның пікірі ой мен тіл өзара бірлікте қолданылады. Сондықтан оқушыларға тілдің заңдылықтарын ұғындыру арқылы олардың ойлау л-абілеттерінде дамытуға болады. Оқушылардың ойлау қабілеттерін дамыту үшін сан есімді оқыту тапсырмалары проблемалық сипатта беру қажет. Адамның миы бір проблеманы шешу барысында белсенді жұмыс істейді. Бұл ойлау қабілеттерінің жетілуіне ықпал етеді. Бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілеттерін жетілдіруде әсіресе сан есімді оқыту тапсырмалардың маңызы ерекше. Бірақ, оқыту процесінде сан есімді оқыту тапсырмалардың барлығы оқушылардың ойлау қабілеттерін жерілдіреді деген ой тумау қажет. Мұғалім сан есімді оқыту тапсырмаларды оқушылардың ойлау қабілеттерін дамытатындай етіп түзуі , сондай-ақ сабақта сан есімді оқыту тапсырмаларды орнымен пайдалануы тиіс. Мұнда мынадай мәселелерді:
Демек оқушылардың еркін, танымдық белсенділігін тәрбиелеуде дидактикалық ойындарды қызғылықты өту қажет. Осы арқылы мұғалім оқушылардың зейінін өзіне қаратып, олардың ынта-жігерін бір мәселеге жұмылдырады. Қазақ тілі сабақтарында өтілген тілдік материалдарды оқушылардың саналы меңгеруіне олардың зейіні ерекше роль атқарады. Оқушылардың зейінін ескермей дидактикалық ойындарды арқылы қазақ тілін меңгерту нәтижелі болмайды. Сондықтан мұғалім сабақта дидактикалық ойындарды орынды пайдаланып, олардың зейінін өзіне аударту қажет. 10-12 жасар оқушылар зейіні Тұрақталып, назарын оқуға аударуымен ерекшеленеді. Бұл кезең оқушыларға оқудың қаншалықты мәні бар екендігін үғындырып, сабақта дидактикалық ойындар өзіне аудартудың оңтайлы кезеңі. Қазақ тілі сабағында қолданылатын ойындарды мұғалім күн ілгері іріктеп, арасынан проблемалық сипатта түзілген қызғылықты ойындарды таңдап алуға тиіс. Ойындар қызғылықты болған жағдайда ғана балалар ойын процесінде бүкіл білімін, бар күш жігерін бір арнаға тоғыстырады. Бұл үшін мұғалімдер оқушы зейінін өзіне аударту үшін мынадай талаптарды орындауға тиіс:
Бастауыш сынып қазақ тілі сабағында қолданылатын дидактикалық ойындар оқушылардың пәнге қызығушылықтары мен әмоқиялық күйіне әсер етуімен тікелей байланысты. Сан есімді оқыту тапсырмалары оқушылардың әмоқиялық күйін көтереді, сабаққа белсенді араластырады Сан есімді оқыту тапсырмалардың қарапайым жаттығу, тапсьгрмалардан негізгі айырмащылығы бү_л тапсырмалар оқушылардың әмоқиясына оң әсер етуінде. Күнделікті сабақта үялып, өз ойын айтуға жасқанып жүрген оқушылар тапсырмалар барысында түрленіп, сабаққа белсене қатысады. . Олар өздерінің ойларын, пікірлерін, көзқарастарын таласа отырып дәлелдейді. Мұнда оқушылардың басқа біреуден тобы не өзі қалып кетпеу спорттық түрткісі іске асырылады. Сан есімді оқыту тапсырмаларды мақсатты түрде қолдана отырып, оқушылардың оқуға, ізденуге деген түрткілерін тәрбиелеуге болады . Бұл оқушылардың өз бетінше білім алуына, өзін-өзі тәрбиелеуге, ішкі ынтасы мен талпысын реттеуге мүмкіндік береді. Ес — адамның сыртқы шындық әлеммен әсерленуі негізінде қабылданған ақпараттар мен бейнелерді тұрақтандыратын псикалық проқестердің бірі. Оқушылардың ес қабілеті оларыдң сабаққа, оқуға деген қызығушылықтырымен , зейінімен, өтілген материалды қабылдау мүмкіндіктерімен, тілдің негізгі ұғымдарын бір-бірімен ассоциациялық байланыстыруымен тығыз байланысты. Ассоциациялар ес процесінің негізі болып табылады. Окушылардың
Бастауыш сынып қазақ тілі сабағында қолданылатын дидактикалық ойындар оқушылардың пәйге қызығушылықтары мен әмоциялық күйіне әсер етуімен тікелей байланысты. Сан есімді оқыту тапсырмалары оқушылардың әмоцялық күйін көтереді, сабаққа белсенді араластырады Сан есімді оқыту тапсырмалардың қарапайым жаттығу, тапсьгрмалардан негізгі айырмащылығы бұл тапсырмалар оқушылардың әмоқиясына оң әсер етуінде. Күнделікті сабақта үялып, өз ойын айтуға жасқанып жүрген оқушылар тапсырмалар барысында түеніп, сабаққа белсене қатысады. . Олар өздерінің ойларын, пікірлерін, көзқарастарын таласа отырып дәлелдейді. Мұнда оқушылардың басқа біреуден тобы не өзі қалып кетпеу спорттық түрткі іске асырылады. Сан есімді оқыту тапсырмаларды мақсатты түе қолдана отырып, оқушылардың оқуға, ізденуге деген түрткілер тәрбиелеуге болады . Бұл оқушылардың өз бетінше білім алуына, өзін-өзі тәрбиелеуге, ішкі ынтасы мен талпысын реттеуге мүмкіндік береді. Ес — адамның сыртқы шындық әлеммнен әсерленуі негізінде қабылданған ақпараттар мен бейнелерді тұрақтандыратын процестердіңбірі. Оқушылардың ес қабілеті олардың сабаққа оқуға деген қызығушылықтырымен , зейінімен, өтілген материалды қабылдау мүмкіндіктерімен, тілдің негізгі ұғымдарын бір-бірімен ассоциациялық байланыстыруымен тығыз байланысты. Ассоцицияларес процесінің негізі болып табылады. Оқушылардың елгілі бір қозу аймақтарына , түйсіктері арқылы ойлау проқестеріне мақсатты түрдебірне рет қайта-қайта әсер ету арқылы олардың есін қайта жаңғырту процесіншартты рефлекске айналдыруға болады. Ғылымда ассоциация құбылыстарын шартты рефлекс құбылысымен дәлелдеген — И.П. Павлов. Ғалымның пікірі нше ассоциация ми қабығында екі қозу процесінің қабаттасып келуі арқылы пайда болып, бірнеше рет қайталаудың әсерінен тұрақтанады. Сонымен қатар ассоциация құбылысына мынадай түсініктеме береді.« Уақытша нервтік байланыс жануарлар дүниесінде де біздің өзімізде де байқалатын жан-жақты физиологиялық құбылыс. Сонымен қатар ол әрекеттерден, әсерлерден құралған психикалық кұбылыс болып табылады, оны психологтар ассоциация деп атайды »[... ] Ассоциация құбылысы үшке бөлінеді. 1) іргелестік, 2) ұқсастық,3) қарама-қарсылық Іргелестік- ассоциация бойынша 5- сынып оқушылары сан есімді оқыту тапсырмалары арқылы сөз мағыларының Тұрлері . сөздің тура және ауыспалы мағыналарын қатар түсінеді. Егер оқушы сөздің тура мағынасын тез, дұрыс табатын болса . онда ол сөздің ауыспалы мағынасын да дұрыс табатын болады. Үқсастық ассоциация арқылы балаларға сан есімді оқыту тапсырмалардың ережелері мен мақсаттары бірдей етіп беріледі. Бір сан есімді оқыту тапсырмаларды ойнау арқылы тапсырманы шешкен оқушы осы ойынға үқсас ойындарды оңай шешеді. Бұл олардың тілдік материалдарды саналы игеруіне оң әсер етеді. Қарама - қарсылық ассоциация бойынша оқушыларға сан есімді оқыту тапсырмалардағы танымдық материалдар қарама- қарсы сипатта беріледі. Қарама- қапсы топтың оқушылары осы сөзге антоним сөзді тауып айтулары қажет. Осы ойын арқылы Оқушыларды сөздің өзі айтылғанда оның қарама- қарсы мағынасы автоматты Тұрде есіне түсу біліктері қалыптасады. Адамның есте сақтау қабілеті оның жасына тікелей байланысты. Жасы келген қарт адамдардың есте сақтау қабілеттері төмендейді. Ал, бастауыш сынып оқушыларының есте сақтау қабілеттері өзінің шарықтау шегінде Тұрған кезең болып есептеледі. Сол үшін оқыту процесінде сан есімді оқыту тапсырмаларды мақсатты Тұрде оқушылардың есте сақтау қабілеттерін тәрбиелейтін етіп түзу керек. Бұл жөнінде айтылған М. Жұмабаевтың пікірін үнемі есте үстау қажет: « естің аса күшті болатын кезі 7-15 жас арасы. Сыртқы дүниемен, адамзат Тұрмысымен жаңа таныс болып келе жатқанда адам бір нәрсені білуге, білгенін есте үстауға үмтылады.естің қатысуын керек қылатын осы нағыз қолайлы кез. Бұл жасыңда бала өмірлік даярлайды. Демек, бұл жастағы баланың міндеті ой жүргізіп білімді іске асыру емес, білімді молайта беру, бар нәрсені еске ала беру.» Демек оқушылардың ес қабілетін жетілдіру үшін мұғалім сабақта сан есімді оқыту тапсырмаларды, олардың өзіндік ізденуіне, өзі негізгі заңдылықтар мен ережелерді табуға лайықтап қолданып өтуі тиіс. Мұғалім мұндай сабақтарды алдын-ала балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, жаңа сабаққа сәйкестендіріп жоспарлауы керек. Қиял — адамның сырқы дүнмемен әсерлесуі барысында есінде тұрақталған бейнелердің қайтадан өңделіп, жаңартылып мида жаңа бейне жасалуы. Ойындар психикалық қабілеттерінің ішінде қиялды ерекше дамытады. Қиял адамдарды шығармашылықпен жұмыс істетіп, өмірде болмаған нәрселерді болдырады, жаңа нәрсені болжатады, үнемі адамның ойлау шекарасын кеңйтеді53] Психолог ғалымдар қиялдың жүзеге асуына бірден-бір жолы ретінде қарастырады. Олар сан есімді оқыту тапсырмалары арқылы балалардың қиялы дамиды деген көзқарас ұстанады. Ғалымдардың әрқайсысы қиялды әрТұрлі терминмен ; атайды. Ж. Пиаже — ойындарда таңдалық қызметтің( қиялдың) дамитындын айиса, А.Н.Леонтьев — ойында елестету жағдаятынын ( қиялдың) бар екенін айтады. Д.Б. Әльконин өмірді танып- білу жоспарыны қалыптасады дейді[...]. Бастауыш сынып оқушылары сабақта қолданылған сан есімді оқыту тапсырмалары арқылы басқа рольге еніп, сол кейіпкердің жақсы қасиеттерін өзіне сіңіреді, сол кейіпкердің дауыс ырғағын, сөйлеу мәнерін көшіреді, мінез - қүлқын сипаттайды. Осы арқылы өздерін- өздері тәрбиелейді, жаман кейіпкердің жаман мінездерін әжуалап, ондай мінездерінен бойларын аулақ салуға дағдыланады. Сан есімді оқыту тапсырмалары арқылы оқушылар басқа әлемге енеді, өзіне таныс емес жағдаяттарда « өмір сүреді». Бұл оқушылардың қиялын дамытуда басты роль атқарады. Бастауыш сынып кезеңдегі •балалардың психикасы қүбылмалы келіп, олар ненің жақсы екенін, ненің жақсы екенін айыруға өзіндік талпыныс жасайды. Бұл жаста оқушылардың « Мені » нығайып, қоршаған әлемге өзіңдік көзқарасы қалыптасады. Бүған мынадай жайттар әсер етеді: « оқу процесінлегі «жаңа жағдайлар» да балалардың жеке басы қасиеттеріне әсер ете бастайды: біріншіден бастауыш сыныпта, пәндер белгілі бір ғылым негіздері бойынша білім беруге қарай бағытталады, яғни, білім мазмұны күрделенеді. Бастауыш сыныптың баласы үшін мұғалімнің тапсырмасы міндетті саналып, оқытушының жеке басы ерекше жоғары бағаланса , ар жеткіншек мұғалімге сын көзімен қарайды, оның нүсқауларын өз тілегіне қарай орындауға тырысады. Үшіншіден, бұл кезде бала өзініңжолдастарымен, сыныптағы балалармен қарым- қатынас жасау мәселесін оқудан гөрі маңызды деп есептейді.» Төртіншіден, бұл кезеңдегі оқушылардың пікірлері тұрақсыз болады, яғни оқушылар басқа адамның сөзіне тез ереді. Бесіншіден, мінезі қүбылмалы болады. Бұл жастағы балалар өзінің ойын-пікірін тыңдайтын, сырын айтатын, мінезі сай келетін дос іздейді. Бү_л аталған жайттар бастауыш сыныпта оқитын оқушылардың негізгі психологиялық ерекшеліктері. Мұғалімнің міндеті — осы жастағы оқушыларға гуманизм тұрғысынан қарап, олардың ұстазды, жолдастарын сыйлауға үйрету.
III. Сан есімді өту процесінде жалғаулар мен жұрнақтардың маңызы Алты жастан бастап оқытылатын төртжылдық бастауыш мектептін бағдарламалары мен оқулықтарын жасау барысында педагог-ғалымдар осы мәселенің шешімін дұрыс табуға үмтылуда. Олар бүрыңғы үшжылдық бастауыш мектепте жинақталған бай тәжирбеге сүйене отырып, балалардың психо=физиологиялық қабылдау мүмкіндіктеріне сай кеелтін олардың іс жүзілік дағдыларын дамытуға жағдай жасайтын грамматикалық ұғымдың оқытылуға тиісті көлемін анықтаДы. Жаңартылған бағдарлама бойынша тілдің морфологиялық жүйесі 2- сыныптан бастап оқытыла бастайды. Бұл класта оқушылар сөздердің семантикалық- грамматикалық топтарынан яғни сөз таптырынан алғашқы мағлұматтар ала бастайды. Сөз таптарын терминдік тұрғыдан ажыратпағанымен, 2- сынып оқушылары «Кім? не? кімдер? нелер? сұрақтарына жауап беретін сөздерді», «Бас әріппен жазылатын сөздерді», «Не істеді? қайтті? неғылды? сұрақтарына жауап беретін сөздерді», Қанша? неше? нешінші? сұрақтарына жауап беретін сөздерді», олардың анықтамаларымен бірге оқып үйренуге тиісті. Сонымен қатар әр топтағы сөздердің қайсысына қандай сү_рақ қойылдатынын біліп, оның себебін түсінулері қажет. Сондай-ақ заттың қимылын, сыны, санын білдіретін сөздермен тіркесіп сөйлем қү_рай білу дағдыларын да меңгеруге міндетті. Егер оқушылар бү_л соңғы дағдыны меңгермесе, кеәнгі "«Сөйлем» тарауындағы мағлұматтарды дұрыс игере алмайды. Тағы бір айта кететін мәселе, 2-сыныпқа тілдің морфологиялық жүйесін оқыту барысында оқушылардың сөздік қорын, сөйлеу мен жазу дағдыларын жетілдіруге, емлелік заңдылықтарды «мысалы, заттың атын білдіретін сөздерді жекеше Тұрден көпше Тұрге айландыру кезеңіндегі, не болмаса «Қанша? неше? нешінші? сұрақтарына жауап беретін сөздер» тақырыбын өткен кездегі, т.б.) меңгертуге барынша көңіл бөлу қажеттілігі ескерілген. 3-сыныпта оқушылар ана тіліндегі сөздердің құрамы туралы алғашқы түсінік алады. Дыбыстан сөз құрап, олардан сөйлем жасап, оқу мен жазуды меңгеріп қалған балалар енді әлгі сөздердің дайын күйіндегі сөйлем құрамына ене алмайтыны түсенеді. Сөздердің өзгермейтін бөлігін «түбір» деп, ал сөйлем құрамына енер кезде қосылатын бөліктерін «қосымша» деп атайтынын біледі. «Негізгі түбір», «қосымша сөз» яғни туынды түбір туралы мағлұмат алады. Сөз тудырушы немес сөзбен сөзді байланыстыру шы болу қызметіне сай қосымшалардың жұрақ және жалғау болып бөлінетінін ұғадыҚосымшаларды түбір сөзге дұрыс жалғап жазу емлесін меңгере бастайды. Қорыта айтқанда, оқушылар бұл сыныпта өздері күнде қолданып жүрген сөздер құрамының сөйлеу, жазу кезінде өзгеріп Тұратынын саналы Тұрде оқып үйренуге кіріседі. Сондай-ақ бастауыш класс оқушылары 3-сыныптан бастап тілдегі сөз таптары туралы да (олардың ғылыми терминдік атаулары, т.б.) кең мағлұмат алады. Атап айтқанда, «Зат есім», «Сан есім», «Етістік» сияқты сөз таптарын негізгі және туынды Тұрлерін, болымсыз етістіктерді, есептік жәен реттік сан есімдерді бір-бірінен ажыратып, күнделікті өмірде пайлалана білуге тиіс. Олар мұндай мағлұматтарды осының алдындағы «Сөз құрамы» тарауынан алған білімдеріне сүйене отырып меңгере алады. Бұған қоса «Сөз таптары» тарауын оқыту барысында оқушылар сан есім мен зат есімнің бір-бірінен өзгешелігін, зат есімнің түрлерін, олардың тәуелденуін толық меңгере бастайды. Яғни «Сөз құрамы» тарауында өздері жұрнақ, жалғау деп бөлінген қосымшалардың ары қарай да жіктеле беретінін үғына түседі. Тағы бір айтатын нәрсе: бұл сыныпта оқушы сын есімнің, зат есімнің етістіктің сан есіммен байланысып айтылуы туралы жан-жақты мағлұмат алып, оны іс жүзінде саналы Тұрде қолдана білуі қажет. Егер олар мұндай дағдыны меңгермесе, кейінгі «Сөйлем» тауында оқылатын сөйлем мүшелері, олардың өзара байланысы. |