Дипломдық ЖҰмыс білім беру бағдарламасы немесе мамандығы: Орындаған: Қабиденов Ә. Д жетекші: Туркенова С. С
I. Сән терминдерін аударудағы лексикалық қиындықтар
жүктеу/скачать 112.9 Kb.
|
| I. Сән терминдерін аударудағы лексикалық қиындықтар
1.1 Сән туралы жалпы түсінік. Ең көп таралған сән терминдерін анықтау Сәнді терминдерді аудару көбінесе басқа тілге жеткізу қиын болуы мүмкін түсініксіз және түсініксіз ұғымдардың болуына байланысты қиынға соғады. Сәнді терминдерді аударуда басқа тілде дәл баламасының жоқтығынан лексикалық қиындықтар туындайды. Сән терминдері көбінесе стильге, трендке, материалға немесе киімнің белгілі бір элементіне арналған модификациялар немесе жаңа белгілер болып табылады. Сондықтан аударма кезінде сәнді терминнің мағынасы мен контекстінің барлық нюанстарын жеткізетін лайықты өрнекті табу қиынға соғады. Сәнді терминдерді аударудағы лексикалық қиындықтардың мысалы ретінде «тренд» сөзін келтіруге болады. Ағылшын тілінде бұл сөз белгілі бір уақыт аралығында танымал болған сән трендтеріне немесе трендтерге сілтеме жасау үшін қолданылады. Бұл сөзді қазақ тіліне «жаңа тенденттері» немесе «моданның ұлттық тенденттері» деген терминдер арқылы аударуға болады. Алайда бұл өрнектердің ешқайсысы «тенденция» ұғымына кіретін мағына мен динамизмді толық жеткізе алмайды. Сонымен, сәнді терминдерді аударғанда ең жақын баламасын табу немесе сәнді терминнің мағынасы мен эмоционалдық коннотациясын дәл жеткізетін жаңа өрнек жасау үшін контекст пен нақты мағыналарды ескеру қажет. Сәнді терминдерді аударудағы лексикалық қиындықтардың бір мысалы - «стилетто» термині. Ағылшын тілінде бұл сөз әйелдер аяқ киіміндегі биік және жұқа өкшесін білдіреді. Дегенмен, қазақ тілінде нақты баламасы жоқ, сондықтан аудармада «стилетто» немесе «жіңішке және биік өкшелі аяқ киім» сияқты сипаттамалық терминдер қолданылуы мүмкін. Бұл жағдайда лексикалық қиындық дәл баламаның жоқтығымен және сипаттамаларды сипаттау қажеттілігімен байланысты. Тағы бір мысал «жүгірушілер» немесе «треккилер» деген сәнді термин болуы мүмкін. Олар күнделікті киім үшін жиі қолданылатын спорттық аяқ киімді білдіреді. Басқа тілге аударған кезде, бұл аяқ киім түрлерінің мағынасы мен сипаттамаларын дәл қалай жеткізуге болатындығы қиындық тудырады. Қазақ тілінде «жүгіргіштер» немесе «трекки» сөздері жиі қолданылады, бірақ сипаттамалық терминдерді де қолдануға болады, мысалы, «күнделікті қолдануға арналған спорттық аяқ киім». Лексикалық қиындықтың тағы бір мысалы «сауда» сөзі болуы мүмкін. Ағылшын тілінде бұл сөз негізінен дүкендерде сатып алу дегенді білдіреді. Оны басқа тілге аудару қиын болуы мүмкін, өйткені барлық тілдерде дәл баламасы бола бермейді. Қазақ тілінде «шоппинг» несие сөзі жиі қолданылады, дегенмен «шоппинг» немесе «шопинг» сияқты сипаттама сөз тіркестерін де қолдануға болады. Жалпы, сән терминдерін аудару ең жақын эквивалентті таңдау немесе сән терминінің сипаттамалары мен эмоционалдық коннотацияларын дәл беретін жаңа өрнек жасау үшін мағына мен контекстке мұқият талдауды қажет етеді. Сәнді терминдерді аударған кезде біз жиі мағына мен контекстке байланысты қиындықтарға тап боламыз. Сән терминдерінің басқа тілде жеткізу әрқашан оңай бола бермейтін өзіндік ерекшеліктері мен нюанстары болуы мүмкін. Кейде мағынаны дәл жеткізу үшін жаңа өрнек құру немесе сипаттау терминдерін қолдану қажет. Аударуы қиын сән терминінің тағы бір мысалы «жігіт джинсы». Ағылшын тілінде олар «boyfriend jean» деп аталады және кең джинсы болып табылады, бұл кескінге кездейсоқ және біршама еркектік көрініс береді. Дегенмен, қазақ тілінде нақты баламасы жоқ, сондықтан аударма үшін «босаңсыған» немесе «жігіттің джинсы» сияқты сипаттамалық терминдерді қолдануға болады. Сән терминдерін аударудағы қиындықтардың тағы бір мысалы «киім үлгісі» немесе «көріну» болуы мүмкін. Ағылшын тілінде «outfit» термині әртүрлі киім элементтерінің стилі мен комбинациясын сипаттау үшін қолданылады. Дегенмен, қазақ тілінде «көріну» деген сөздің мағынасы әртүрлі және әрқашан бір ойды жеткізе бермейді, сондықтан аударма үшін контекстке байланысты «бейне», «стиль» немесе «киім жинағы» сөздерін қолдануға болады. Жалпы, сәнді терминдерді аудару барлық нюанстар мен ерекшеліктерді жеткізу үшін мұқият талдауды және ең қолайлы өрнектерді таңдауды талап етеді. Бірақ дәл баламасын табу әрқашан мүмкін бола бермейді, кейде толық мағынаны беру үшін сипаттамалық өрнектерді қолдануға тура келеді. Сәнді терминдерді аударғанда біз бірқатар лексикалық және семантикалық қиындықтарға тап боламыз. Сәннің өзіндік тілі, әр мәдениеттің өзіндік сән терминдері мен ұғымдары бар. Сәнді терминдерді аударғанда басқа тілдегі дәл баламасын табу әрдайым мүмкін емес. Кейде қажетті мағынаны жеткізу үшін алынған сөздерді енгізуге немесе сипаттамалық өрнектерді қолдануға тура келеді. Мысалы, ағылшын тіліндегі «hoodie» термині капюшоны және алдыңғы жағында қалталары бар жемпірден тұратын спорттық киім түрін білдіреді. Қазақ тілінде бұл сөздің дәл аналогы жоқ, сондықтан оны «капюшоны бар спорттық футболка» немесе «кенгуру» деп аударуға болады. Бұл жағдайда «hoodie» терминінің бастапқы мағынасы мен стилін жеткізу кейбір қиындықтарды тудырады. Сондай-ақ, сән терминдері әртүрлі контексте немесе әртүрлі елдерде әртүрлі мағынаға ие болуы мүмкін. Мысалы, қазақ тіліндегі «сылқым» термині әйелдің киімдегі керемет әшекейін немесе сәндік элементін білдірсе, ағылшын тілінде бұл сөз «кокет» деп аударылып, ерке және жасанды әйелді білдіреді. Сәнді терминдерді аудару кезінде олардың мағынасын бұрмалап, шатастыруға жол бермеу үшін мұндай нюанстарды ескеру қажет. Сән үрдістері мен заманауи өмір салтына сәйкестікті ғана емес, сонымен қатар сәнді термин аударылатын тіл мен мәдениеттің ерекшеліктерін де ескеру өте маңызды. Кейде терминдер ұқсас болуы мүмкін, бірақ олардың мағыналары мен коннотациялары бойынша сәл өзгеше болуы мүмкін. Сондықтан сәнді терминдерді тиімді аудару үшін осы аспектілердің барлығын ескеріп, осы саладағы білім мен тәжірибеге жүгіну керек. Қорытындылай келе, сән терминдерін аудару – тілді білумен қатар сән мен оның үрдістерін түсінуді талап ететін күрделі міндет. Әрбір терминге байланысты мағына мен стильді дәл жеткізу үшін икемділік пен шығармашылықты қажет етеді. Көркем шығармада суретші сипаттайтын әлеуметтік, өндірістік, ғылыми және басқа да әрекеттер фактілері туралы ең жалпы түсінік беретін терминдер қолданылады. Бұл терминдер логикалық, дәйекті дәлелдердің нәтижесі емес. Олар мұнда тек құбылыстың сипаттамасы ретінде әрекет етеді және қажетті түсті жасау құралдарының бірі ретінде қызмет етеді. Олай болса, ғылыми прозада терминдер ғылыми ұғымдарды білдірудің ең көп тараған құралы болып, ғылыми-танымдық қызмет атқарса, көркем прозада ерекше стильдік қызмет атқарады. Кейде көркем шығармалардағы терминдер кейіпкерлердің сөйлеу мінездемесінің құралы ретінде де қолданылады. Бұл жағдайда ғылыми-техникалық терминдер шығармадағы кейіпкерлердің ортасын, жағдайын, қызығушылықтарын жанама сипаттаудың әдеттегі әдістері ретінде әрекет етеді. Мәтінді түсіну үшін оқырманға бұл терминдердің мазмұнын нақты білудің де қажеті жоқ екені маңызды. Кей жағдайда кейіпкерлердің тікелей сөйлеуіндегі арнайы терминология сөйлеу портретін емес, сатиралық әсерді тудырады. Мысалы: "What a fool Rawdon Crawley has been," Clump replied, "to go and marry a governess! There was something about the girl, too." "Green eyes, fair skin, pretty figure, famous frontal development," Squills remarked. (W. M. Thackeray. Vanity Fair.) медициналық термині мұнда даму сөзімен тіркесіп, эвфемистік және сатиралық коннотациялы перифрастикалық тіркесті құрайды. Frontal генетика саласындағы ғылыми терминдердің дәл осындай қолданылуын Галсуорсидің «Меншік иесі» романынан да кездестіреміз, мұнда жас Джолион Форсайт тұқымдасын жануарлар әлемімен салыстыра отырып, терминдерді кеңейтілген метафорада қолданады. Терминдерді стильдік қолданудың негізгі шарты – терминологиялық мағынаны нақты анықтау. Басқаша айтқанда, терминнің стильдік қолданылуының алғы шарты оның бір, бір ғана терминологиялық қатармен толық корреляциясы болып табылады. Белгілі болғандай, терминнің қалыптасуында және оның ары қарайғы тағдырында екі процесс әрекет етеді: а) кең таралған сөздіктен, латын және грек морфемаларынан, сөздерден жаңа терминнің қалыптасу процесі және б) біртіндеп детерминизациялау, яғни. процесті белгілеудің өзінен-ақ көрініп тұрғандай – терминологиялық мағынаның бірте-бірте жоғалуы, туынды мағыналар шоғырының жинақталуы, оның семантикалық құрылымының беріктігінің босауы. Ағылшын тілінің даму тарихында, белгілі болғандай, теңіз терминдері өте оңай анықталған. Бұл құбылыс ағылшын халқының өзіндік тарихымен, олардың аралдық мемлекет ретіндегі орнымен және ағылшын халқының өмірінде кеме қатынасы мен навигацияның жалпы алғанда алатын орнымен байланысты. Кейбір терминдердің детерминизацияланғаны сонша, олар ағылшын тілінің жалпы фразеологиялық қорына енген. [18; 25] Мұндай детерминизацияланған сөздер мен сөз тіркестерін қолдану, егер оларда терминологиялық бояу күштеп қалпына келтірілсе ғана стилистикалық әсер ете алады. Кәсібилік, олардың жиі қолданылатын эквиваленттерінен айырмашылығы, адам қызметінің белгілі бір түрінде қолданылатын тығыз байланысты ұғымдарды ажыратуға қызмет етеді. Осының арқасында кәсіби лексика оқытылған оқырманға арналған арнайы мәтіндерде ойды қысқа және нақты жеткізу үшін өте қажет. Дегенмен, маман емес адам кездессе, тар кәсіби атаулардың ақпараттық мәні жоғалады. Сондықтан кәсіпқойлық, айталық, көп тиражды сауда газеттерінде орынды, ал қалың оқырманға бағытталған басылымдарда ақталмайды. Көбінесе қысқартылған стилистикалық дыбыстың жеке кәсіби шеберлігі жиі қолданылатын сөздіктің бір бөлігіне айналады: беру, боран, айналым. Көркем әдебиетте кәсіби шеберліктерді жазушылар белгілі бір стильдік міндеті бар: кез келген өндіріспен байланысты адамдардың өмірін сипаттау кезінде характерологиялық құрал ретінде қолданады. Кәсіби сленг лексикасы экспрессивті коннотациясы қысқартылған және бір мамандық иелерінің ауызша сөйлеуінде ғана қолданылады. Кәсіби жаргон сөздер, әдетте, ауызекі коннотациялардан айырылған және нақты терминологиялық мағынаға ие бейтарап синонимдерге ие. Арнайы әдебиеттердің функционалдық тілін зерттеуге байланысты туындайтын ғалымдар зерттеген мәселелердің барлық жиынтығының ішінде тілдің ең нақты деңгейі ретінде лексиканы зерттеуге үлкен көңіл бөлінгені орынды [8; 118]. Бұл қызығушылық кездейсоқ емес. Дәл қазір ең қарқынды эволюция сатысында тұрған арнайы мәтіндердің лексикалық құрамы. Бұл осы мәтіндердің сөздік құрамының терминологиялық және жалпы ғылыми қабаттарына да қатысты. Осыған байланысты лексикалық бірліктердің контексте нақты қызметін зерттеуге бағытталған зерттеулердің маңызы ерекше. Терминологияның жүйелік сипаты әрқашан оның маңызды сипаттамаларының бірі болып саналды. Терминологияның жүйелілігі екі жақты негізге ие екендігі бірнеше рет атап өтілді: бір жағынан, ол ғылымның өзіндегі ұғымдардың жүйелілігінен туындайтын концептуалды, логикалық жүйелілік, екінші жағынан, тілдік жүйелілік, осы ұғымдарды білдіретін тілдік бірліктердің жүйелілігі. Тілдік белгінің әлеуметтік рөлі мен коммуникативті қызметіне ерекше көңіл бөлетін қазіргі ғалымдар терминологияны оның қызмет етуінің табиғи жағдайында, кәсіби қарым-қатынастың нақты жағдайында нақты зерттеуді маңызды деп санайды. Қазіргі терминологияда терминдердің қызмет ету саласының басымдылығы сөзсіз мойындалады. Осыған орай терминологиялық жүйені анықтау мәселесіне оған кіретін терминдердің мәтіндік қауымдастығының қосымша критерийін енгізу арқылы келгеніміз орынды сияқты. Сонымен қатар, терминнің ақпараттық қызметі және оның коммуникативті қызметі терминдік жүйені белгілі бір ғылыми саладағы терминдердің жиынтығын зерттеуден бөлек, арнайы мәтінді ұйымдастырудың негізі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. микро- және макроконтекст, тілдегі қызмет ету ерекшеліктерінен. Қазіргі әлемде сән маңызды рөл атқарады, сондықтан ағылшын тілінде киім мен стиль туралы өз ойыңызды дұрыс жеткізе білу өте маңызды. Саяхат немесе бизнес үшін ағылшын тілін үйренгіңіз келсе, сәйкес сөздік қорын үйрену міндетті болып табылады. Dress to impress- Әсер қалдыру үшін киініңіз Make a fashion statement - Сәнді стильге өтініш беріңіз Fashionista- Сәнгер Mix and match – Біріктіру It’s a fashion do - Бұл сәнді It’s a fashion don’t - Бұл сәнді емес Trendsetter- Трендтің негізін салушы Classic-Классикалык Vintage- Винтаж Retro – Ретро Chic – Шик Elegant- Талғампаз Sophisticated – Күрделі Edgy – Батыл Glamorous – Керемет Formal – Ресми Smart casual – Ресми-кездейсоқ Business attire – Іскерлік киім Black tie – Смокинг Cocktail dress – Коктейль көйлегі Accessory – Аксессуар Statement piece – Екпінді элемент Fashionable – Сәнді Термин атаулыға қойылатын басты талаптардың бірі. Терминнің синонимдер қатары болмау керек, бірізді қалыптасуы тиіс. Алайда, ағылшын тілінің өзінде терминдердің бірізділік таба алмай тұрған жайы бар, бұл мәселе, әсіресе, тілдің стандарттарына байланысты орын алып отыр. Ағылшын тілінің америкалық және британдық нұсқаларындағы ерекшеліктің үлкен бөлігін лексикалық айырмашылық құрайды. Сол себепті бұл құбылыс терминдерден де көрініс табады. Мамандарымыздың айтуынша, қазақ тіліндегі терминдердің 70-80 пайызы орыс тілі арқылы келген, орыс тілінің заңына бағынған жат жұрттық сөздер. Терминолог ғалым Г.О.Винокур «Терминдер өздігінен пайда болмайды, олар қоғам мұқтаждығына орай саналы түрде қолдан жасалады» -дейді [2; 24]. Сондай-ақ Р.А. Будагов та термин дегенді саналы түрде қадағалап, қолдан жасап сұрыптап отырмаса, ғалымдар бірін-бірі түсінуден қалады деп көрсетеді [3; 43]. Демек, біздіңше бұған дейін орысша қабылданып келген шет тілі сөздерінің аударуға келетіндерін қазақшаға аударып, ал аударуға келмейтіндерінің орнына мүмкіндігіне қарай қолдан сөз жасап алғанымыз және жасанды екен деп олардан қашпағанымыз дұрыс. Ондай сөздердің тілімізде бірізді қолданылуы нәтижесінде жасандылығы ұмытылып, үйреншікті терминдерімізге айналары анық. Терминология мəселесіне байланысты академик Ə.Қайдаров былай дейді: «Қазақ тілі терминологиясы əртүрлі жағдайларға байланысты бүгінде дағдарысқа ұшырап отыр: оның ғылыми принциптері жаңа үрдіске бағыт-бағдар беріп, алда жүріп отырудың орнына артта қалып, термин практикасы аяқ асты болып бара жатыр. Осының нəтижесінде əркімнің өз білгенінше термин жасауы немесе оны ауыстыру, алмастыруы тəрізді бейберекет «бұқаралық» əрекетке (анархия) жол беріле бастады». 20 ғасырдың басында А.Байтұрсынұлы орыс тіліндегі терминдердің ерекшеліктерін зерттеп, қазақ тілінің дереккөздерін ұтымды пайдалана отырып, терминдер жасады. Бұл терминдердің қазақ тілінің бірқатар терминологиялық сөздіктеріне мықтап еніп, әлі күнге дейін өзгеріссіз қолданылуы олардың сәтті жасалғанын көрсетеді. [1; 13]. Расында, оны сол кездегі Алаш зиялылары жасаған. Терминдерді қолдану – олар ұғымдар мен заттардың арақатынасын терең түсінгендіктен, заттарға немесе құбылыстарға терминологиялық атау беру үшін ұғымдармен жұмыс істей бастады. Мысалы, Ж.Аймауытли психологиялық терминдер мен өсімдік шаруашылығының атауларын, Е.Омарұлы – геометрия терминдерін, С.Қожанұлы – математикалық терминдерді, Ә.Қонқашпаұлы – географиялық терминдерді, М.Жұмабайұлы – географиялық терминдерді жазды. Бүгінгі таңдағы өзекті мәселелердің бірі ұлттық терминологияның қалыптасуы болып табылады. Соңғы жылдары қазақ зиялыларының еңбектері, олардың терминология тәжірибесі зерттеушілердің назарын аудара бастағаны қуантады. Өйткені, қазақ тілінің ғылым тіліне айналуына терминдердің өз ана тілімізде қалыптасуы маңызды болмақ. Ғылым тіліне келетін болсақ, ол дамып, жаңаратыны белгілі. Сондықтан қазақ терминологиясын ана тілімізде қалыптастырып, толықтыру қажет. Қазір терминологтар осы бағытта елеулі қызметтер атқаруда. Десекте, тілімізге кейінгі он жылдықта тек орыс тілінен ғана емес, шетел тілдерінен толассыз сөздер қолданысқа енуде. Жалпы тілдегі терминология саласы қоғамдағы жаңалықтармен үнемі тікелей байланысты болғандықтан, бұл үнемі жаңарып отырады әрі зерттеуді қажет етеді. Айталық, қазіргі қазақ терминологиясында ғасыр басындағы жағдаймен салыстырғанда айырмашылықтар көп, қазіргі кезеңде біздің тілімізде ұлттық терминологиямен қабаттаса ағылшын тілінен енген сөздер де басымдылық ала бастады. Бүгінде халықтың көпшілігі әлеуметтік желілерді қолданады. Жастар тіліне жаргон, сленг сөздер ретінде ағылшын сөздері өте жиі қолданысқа енуде [2]. Осы желілер арқылы шетел сөздері де тілімізге енуде: Instagram, account, megabait, challenge, snapchat, facebook, blog деген сөздер легін тізе беруге болады. Тағы бір қынжылтатын мәселе бұл сөздер тіпті ағылшын тілінде дыбысталғанымен қоса, латын графикасына негізделе жазылып та жүр. Бұл сөздердің қазақша баламасы бола тұра баспасөз беттерінде қазақшасынан гөрі ағылшыншасы жиі қолданылады, айталық, «account» сөзін «парақша», «Internet» сөзі «ғаламтор» деп аударылса да, өзге тілдегі нұсқасын жиі қолданады. Сайт, файл, e-mail сөздері де актив қолданыста. Ел басқару ісі мен саясатқа байланысты кірме сөздер де белсенді қолданысқа ие, мысалы, премьер-министр, вице-премьер, спикер, президент т.б. Жаһандану дәуірінде ағылшын тілінен алынған сөздердің ағыны өз тіліміздің жойылуына әкелуі мүмкін. Сондықтан зат атауларын неғұрлым қазақ тіліндегі баламасын қолданып, қазақ тілі заңдылығына орай өзгерте қолдаған дұрыс болар еді. Негізінен жаңа сөздердің пайда болуы біздің сөздік қорымызды байытады, дегенмен, кірме сөздердің көптігі тілімізді шұбарлап, бірегей табиғи қалпына нұсқан келтіріп, әдеби сұлулықты, тіліміздің тазалығын жояды. Сленгті және стандартты емес грамматикалық құрылымдарды аудару қиын болуы мүмкін, өйткені мұндай сөз тіркестерінің жиі нақты мағыналары мен мәдени коннотациялары болады. Мұнда жаргон және стандартты емес грамматикалық құрылымдарды жеткізу үшін қолдануға болатын бірнеше тәсілдер берілген: 1. Аударылатын тілдегі аналогтарды іздеу: Кейде тілде сленгтік өрнектің немесе стандартты емес грамматикалық құрылымның қолайлы аналогын табуға болады. Мысалы, түпнұсқада «тұмсығы бар болса да, құс емес» деген стандартты емес тіркес қолданылса, қазақ тіліндегі ұқсас тіркесті немесе ұқсас тіркесті табуға болады. 2. Мағынаны түсіндіру: Кейбір жағдайларда мәтіндегі немесе түсіндірмедегі жаргон тіркесінің немесе әдеттен тыс грамматикалық құрылыстың мағынасын түсіндіру пайдалы болуы мүмкін. Бұл аудиторияға түпнұсқа мәтіндегі тіл мен мәдениетті жақсы түсінуге көмектеседі. 3. Жаңа грамматикалық конструкция жасау: Аударылатын тілде тікелей аналогы болмаған жағдайда түпнұсқаның мағынасы мен стилін сақтайтын жаңа грамматикалық конструкция жасауға болады. Бұл тілді жақсы түсінуді және оның грамматикалық құрылымымен жұмыс істей білуді талап етеді. 4. Мәтінмәнді пайдалану: Көбінесе контекст жаргон тіркестерінің және стандартты емес грамматикалық құрылымдардың мағынасын жақсы түсінуге көмектеседі. Аудару кезінде дұрыс үн мен стильді жеткізу үшін кейіпкерлердің немесе сөйлеушінің қарым-қатынасының контексті мен ерекшеліктерін ескеру маңызды. Тағы бір маңызды аспект - түпнұсқаның дыбысы мен стилін сақтау. Сленгтік өрнектерді және стандартты емес конструкцияларды аудару кезінде мәтіннің регистрін, реңкін және жалпы атмосферасын ескеру маңызды. Мысалы, егер түпнұсқада ауызекі және бейресми жаргон қолданылса, аудармада осы стиль мен түпнұсқаны беру маңызды. Бұл мәтіннің түпнұсқалығы мен бірегейлігін сақтауға көмектеседі. Сонымен қатар, жаргон және стандартты емес өрнектерді жеткізу кезінде мақсатты аудиторияны есте сақтау маңызды. Кейбір сленгтік өрнектер немесе стандартты емес конструкциялар белгілі бір мағынаға немесе коннотацияға ие болуы мүмкін, бұл тіл немесе мәдениетті білмейтін адамдар үшін жеткілікті түсініксіз болуы мүмкін. Сондықтан аударма жасағанда тілдік аспектілерді ғана емес, мәдени ерекшеліктерді де ескеру қажет. Сондай-ақ, сленгтік өрнектер мен стандартты емес конструкцияларды жеткізудің ең жақсы тәсілдерін табу үшін аудармашы шығармашылық және икемді болуы керек екенін есте ұстаған жөн. Кейде мәтіннің өзіндік рухын сақтау үшін дәстүрлі емес әдістерді қолдануға, тілмен ойнауға және тәжірибе жасауға тура келеді. Сәнді терминдерді аудару олардың ерекшелігі мен өзгермелілігіне байланысты бірқатар грамматикалық қиындықтарды тудыруы мүмкін. Сән индустриясы соңғы трендтерді немесе стильдерді көрсету үшін жиі жаңа сөздерді, терминдерді және сөз тіркестерін пайдаланады. Аудармашылар жиі кездесетін сөздермен жұмыс істеу кезінде кездесетін кейбір грамматикалық қиындықтар: 1. Өзгермейтін сөздер: Кейбір сәнді терминдерді басқа тілдерден алуға болады және жынысы мен саны өзгермейді. Аудару кезінде өзіне тән стильді сақтау үшін осы қасиетті сақтау маңызды. 2. Нақты эквиваленттің болмауы: Сән терминдері көбінесе басқа тілде дәл баламасы болмауы мүмкін жаңа тенденцияны немесе тұжырымдаманы көрсетеді. Мұндай жағдайларда аудармашы бейімделген немесе түсіндірме аударманы ойлап табуы керек. 3. Өрнектердің өзгермелілігі: Сәнді терминдер мен жаргондар контекстке немесе маусымға байланысты жиі өзгертуге және өзгертуге ұшырайды. Аудармашы қазіргі тенденциялардан хабардар болуы және аудармаларды таңдауда икемді болуы керек. 4. Мәдени коннотациялар: Кейбір сән терминдері мәдени бірлестіктермен бірге болуы мүмкін немесе белгілі бір қауымдастық ішінде белгілі бір мағынаға ие болуы мүмкін. Аудару кезінде осы контекстік және мәдени нюанстарды ескеру маңызды. 5. Стилистикалық ерекшеліктер: Сәндік сленг мәнерлі, бейресми немесе тіпті арандатушылық болуы мүмкін. Аудармашы түпнұсқаның атмосферасын, эмоционалдық реңкін сақтау үшін осындай стильдік ерекшеліктерді жеткізе білуі керек. Сәнді терминдермен жұмыс істеу кезінде жоғарыда аталған аспектілердің барлығын ескеру және аударма стратегиясын таңдауда икемді болу маңызды. Сән терминдерін басқа тілге аударғанда айқындықты, дәлдікті және стильді сақтау маңызды. Сәнді терминдерді аудару олардың ерекшелігі мен өзгермелілігіне байланысты бірқатар грамматикалық қиындықтарды тудыруы мүмкін. Сән индустриясы соңғы трендтерді немесе стильдерді көрсету үшін жиі жаңа сөздерді, терминдерді және сөз тіркестерін пайдаланады. Аудармашылар жиі кездесетін сөздермен жұмыс істеу кезінде кездесетін кейбір грамматикалық қиындықтар: 1. Өзгермейтін сөздер: Кейбір сәнді терминдерді басқа тілдерден алуға болады және жынысы мен саны өзгермейді. Аудару кезінде өзіне тән стильді сақтау үшін осы қасиетті сақтау маңызды. 2. Нақты эквиваленттің болмауы: Сән терминдері көбінесе басқа тілде дәл баламасы болмауы мүмкін жаңа тенденцияны немесе тұжырымдаманы көрсетеді. Мұндай жағдайларда аудармашы бейімделген немесе түсіндірме аударманы ойлап табуы керек. 3. Өрнектердің өзгермелілігі: Сәнді терминдер мен жаргондар контекстке немесе маусымға байланысты жиі өзгертуге және өзгертуге ұшырайды. Аудармашы қазіргі тенденциялардан хабардар болуы және аудармаларды таңдауда икемді болуы керек. 4. Мәдени коннотациялар: Кейбір сән терминдері мәдени бірлестіктермен бірге болуы мүмкін немесе белгілі бір қауымдастық ішінде белгілі бір мағынаға ие болуы мүмкін. Аудару кезінде осы контекстік және мәдени нюанстарды ескеру маңызды. 5. Стилистикалық ерекшеліктер: Сәндік сленг мәнерлі, бейресми немесе тіпті арандатушылық болуы мүмкін. Аудармашы түпнұсқаның атмосферасын, эмоционалдық реңкін сақтау үшін осындай стильдік ерекшеліктерді жеткізе білуі керек. Сәнді терминдермен жұмыс істеу кезінде жоғарыда аталған аспектілердің барлығын ескеру және аударма стратегиясын таңдауда икемді болу маңызды.. 1.2 Қазақ тілі мен ағылшын тілінің грамматикалық құрылымдарын салыстыру Қазақ және ағылшын тілдерінің грамматикалық құрылымдарын сәнді терминдер аясында салыстырудың өзіндік ерекшеліктері бар. Екі тілде де грамматика мен синтаксистің әртүрлі жүйелері бар, бұл сәнді терминдердің аудармасында көрінеді. Бірнеше мысалды қарастырайық: 1. Зат есім: Ағылшын тілінде зат есімдердің жекеше үшін бір түрі, ал көпше үшін басқа түрі бар (мысалы, «dress» - «dresses»). Қазақ тілінде зат есімнің жекеше және көпше түрі әртүрлі болуы мүмкін (мысалы, «көйлек» - «көйлектер»). 2. Сын есім: Ағылшын тілінде сын есімдердің үш формасы бар: оң, салыстырмалы және үстемдік (мысалы, «beautiful» - «more beautiful» - «the most beautiful» ). Қазақ тілінде сын есімдер септеліп, септігі мен санына қарай әр түрлі аяқталуы мүмкін (мысалы, «әдемі» - «сұлу» - «ең әдемі»). 3. Етістік: Ағылшын тілінде етістіктер әртүрлі шақ пен тұлғалар үшін әртүрлі формаларға ие, сонымен қатар көмекші етістіктердің қолданылуын талап етеді (мысалы, «I wear» - «He wears» - «I have wear»). Қазақ тілінде етістіктердің әр түрлі шақ пен тұлғаға қатысты формалары мен жалғаулары әртүрлі болғанымен, қазақ тілінің грамматикалық заңдылықтарына сәйкес өзгеріп отырады (мысалы, «мен киемін» - «ол киеді» - «біз киіміз»). Ағылшын тілінен қазақ тіліне аударғанда сән терминдерінің жалпы семантикалық ерекшеліктерін қарастырсақ, бірнеше маңызды аспектілерді бөліп көрсетуге болады. 1. Заманауи және стиль: Сән терминдері көбінесе ағылшын тілінде заманауи және стильді білдіреді. Қазақ тіліне аударғанда осы қуат пен сәнді дыбысты сақтау маңызды. Сергектік пен стильді жеткізу үшін қазіргі қазақ сөздерін қолдануға немесе тілге жаңа терминдерді енгізуге болады. 2. Түпнұсқалық және мәдени бейімделу: Сәнді терминдерді аударуда Қазақстанның мәдени ерекшеліктері мен контекстін де ескеру қажет. Қазақ сән индустриясына оңай енетін, жергілікті көрерменге түсінікті сөздер мен сөз тіркестерін таңдау маңызды. 3. Сәйкестік және дәлдік: Сән терминдерін аударғанда мағына мен ойды жеткізудегі жүйелілік пен дәлдікке назар аудару керек. Белгілі бір сән терминінің эстетикасын, қызметін немесе ерекшелігін жеткізу үшін дұрыс сөздерді таңдау маңызды. 4. Функционалдылық: Сән терминдерінің функционалдық аспектілерін қарастыру да маңызды. Кейбір терминдер арнайы киімдерге, материалдарға, стильдерге немесе әдістерге қатысты болуы мүмкін. Аудару кезінде осы функционалдық аспектілерді сақтап, адекватты қазақша баламасын табу маңызды. Сән терминдерін ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару мысалдары: - Fashion: сән - Trend: жаңалық - Style: стиль - Designer: дизайнер - Couture: кутюр - Catwalk: подиум - Accessory: аксессуар - Boutique: бутик - Collection: жинақ - Fashionista: сәнші Сән терминдерін ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару сәннің тың және стильді үнін қазақ тілінде жеткізе білуді талап ететін қызықты тапсырма болуы мүмкін. Сәнді терминдерді аударудың тағы бірнеше мысалдары: - Fashion show: мода көрсету - Street style: көше стилі - High fashion: жоғары мода - Avant-garde: авангард - Glamour: блеск - Designer label: дизайнер белгісі - Fashion blogger: мода блогері - Sustainable fashion: тұрақты сән - Red carpet: кызыл кілем Сән терминдерін аудару олардың семантикасын ғана емес, стилін, эстетикасын және қазіргі сән үрдістерін ескеруді талап етеді. Грамматикалық дұрыс және табиғи дыбыстық аудармалар жасау үшін екі тілдің грамматикалық құрылымдарының нюанстарын ескеру де маңызды. Қазіргі уақытта іскерлік қарым-қатынастардың интеграциялану және жаһандану процестері жаңа күшпен жүріп жатыр, халықаралық ынтымақтастықтың дамуы әртүрлі кәсіби секторлардағы коммуникация көлемінің ұлғаюымен қатар жүреді. Осындай салалардың бірі сән индустриясы болып табылады, оның көп өлшемді байланысы оған сырттан қызығушылықты анықтайды. Ғалымдар сән индустриясын әртүрлі гуманитарлық ғылыми салаларға - мәдениеттану, философия, тарих, психология, әлеуметтану және лингвистикаға сәйкес қарастырады. Дегенмен, сән туралы зерттеулер бүгінгі күнге дейін жоқ отандық тіл мамандары лайықты деңгейде зерттемеген. Бұл бағыттағы шетелдік зерттеулер 60-жылдардан басталады. ХХ ғасыр француз структурализміне сәйкес, отандық зерттеушілердің сән индустриясын зерттеуі тек 20–21 ғасырлардың өтпелі кезеңінде, - елдің саяси және әлеуметтік-экономикалық жүйелерін түбегейлі қайта құрылымдау сатысында ғана басталады. Оның әлемдік қауымдастыққа интеграциялану кезеңі. Дәл осы кезеңде елде сәйкесінше экономиканы, саясатты және мәдени өмірді батыстық үлгілермен салыстыру белсенді жүргізіліп, батыстық үлгі бойынша дамып келе жатқан жаңа, посткеңестік дискурс қалыптасты. Терминдердің объективті шындықты ғылыми тану процесіндегі маңызды рөлі олардың ғылыми классификациясын құруға мүмкіндік береді. Сонымен, білімді есепке алу үшін қолданылатын терминдер, таным құралы ретінде қолданылатын терминдер және оқу терминдері ажыратылады. Мысалы, «таным құралы» терминін бастапқы енгізілген деп атаған жөн. Ақырында, мәтіндерде терминдердің қолданылу жиілігін талдау нәтижесінде жоғары жиілікті және төмен жиілікті терминдерді ажырататын классификацияны қолдануға болады. Терминдердің жиілігі туралы ақпаратты біздің елімізде шығарылатын көптеген жиілікті терминологиялық сөздіктерден алуға болады. Терминдер классификациясының берілген тізбесі термин сияқты көп қырлы құбылыс логикалық, лингвистикалық, ғылыми және басқа да принциптер бойынша әртүрлі классификацияларға кіреді деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Бұл классификациялар толығымен қазіргі қоғамның ғылыми, экономикалық, саяси, басқарушылық және басқа да қызмет салаларындағы терминдердің рөлі мен орнын сипаттайды. Бірақ терминдер әрқашан мәтіннің бөлігі болып табылады. Айта кету керек, мүлдем жаңа терминдер, әдетте, «ойлап табылмайды». Ғылым мен техниканың бүкіл даму тарихында терминдердің мұндай қалыптасуының бірнеше жағдайын ғана келтіруге болады. Тура және терминологиялық мағыналары бір-біріне сәйкес келетін терминдер ұғымдар арасындағы объективті байланыстарды дұрыс бағыттайды және атап көрсетеді. Бұл терминдер ұғымдардың мәнін көрсетуге қабілетті. Сөздік және терминологиялық мағыналары бір-біріне сәйкес келмейтін терминдер семантикалық бейтарап лексикаға жатады. Бірақ түптеп келгенде, тура және терминологиялық мағыналары бір-біріне қайшы келетін терминдерді мүлде қанағаттанарлықсыз деп есептеу керек, өйткені олар ұғымдар арасындағы бастапқы байланыстарды бұрмалайды және мағыналық айқындылыққа ие болмайды. Терминологиялық жүйелерді анықтау мен талдаудың әртүрлі тәсілдері бар. С.В.Гриневтен кейін терминдік жүйе деп «осы терминдермен шақырылған ұғымдар арасындағы қатынастарды көрсететін, олардың арасында тұрақты қатынастары бар терминдердің реттелген жиынтығын» түсінеміз [10; 22]. Ұзақ уақыт бойы терминологиялық жүйелер кез келген нақты сөздік ортадан, сөйлеу жағдаятынан, айтылу жанрынан – бір сөзбен, кез келген мәтіннен оқшауланып зерттелді. Ал тәжірибеде мұндай тәсілді қолдану терминологиялық өрістің шекарасын анықтау мәселесін туындатады, әртүрлі мағынадағы әртүрлі тар ғылыми салаларда қызмет ететін терминдердің көп мағыналылығымен шиеленісе түседі. Терминдердің лингвистикалық классификациялары терминдердің белгілі бір тілдің сөздері немесе сөз тіркестері ретіндегі белгілеріне негізделеді. Мазмұндық (семантикалық) құрылымына қарай жіктеу бір мағыналы терминдерді (айналдыру хирургиясы, хромосома) және полисемантикалық терминдерді, яғни бір термин жүйесі (медицина – 1) медицина, терапия аясында екі немесе одан да көп мағынаға ие болатын терминдерді ажыратуға мүмкіндік береді; 2. дәрі-дәрмек, дәрі-дәрмек; 3. есірткі; улы зат). Терминдердің формалды құрылымына қарай жіктелуі өте егжей-тегжейлі. Ең алдымен термин-сөздер ерекшеленеді. Олар, өз кезегінде, тамыр (су), туынды (релакс, қауіпсіз), кешенді (биотерапия) болып бөлінеді. Әрі қарай терминдер мен сөз тіркестері бөлектеледі. Мұнда ең көп таралған құрылымдар зат есімнің сын есіммен, зат есімнің жанама жағдайда зат есіммен (медициналық қызмет), қосымша ретіндегі зат есімнің басқа зат есіммен тіркесімі (медико-құқықтық). Сондай-ақ кейде 3-5 сөзден көп тұратын толық мағыналы терминдер де бар (медико – актуарий ғылым – медициналық және сақтандыру статистикасы, медико-терапиялық реактор – емдік мақсаттағы реактор). Терминдердің формальды құрылымындағы сипатты құбылыстар – бір сөзді терминдердің қысқаруы (мед – медицинадан) және көп сөзді терминдердің аббревиатурасы (аббревиатурасы). Қысқартулардың көптеген түрлері бар: алфавиттік (F.D.B. - бірінші дәрежелі күйік), дыбыстық (CPR - CPR). Мотивация/мотивация бойынша жіктеу мағынасы құрылымы бойынша түсіндірілмейтін немесе түсіндірілмейтін терминдердің бар екенін көрсетеді. Бұл жерде біз толық мотивацияланған (дәрігер адам), ішінара мотивацияланған (Parkinson's disease ) терминдерін ажыратамыз. Сөйлем мүшелеріне жататын терминдер тұрғысынан алғанда термин-зат есім, сын есім, етістік, етістіктер ажыратылады. Мысалы, лингвистикалық терминдердің ішінде зат есім (дауыс, түр), сын есім (мотивациясыз, парасинтетикалық, үйлестіруші) бар. Есептеулер көрсеткендей, терминдер – белгілер атауларына қарағанда пайыздық мәндегі объектілер атаулары әлдеқайда көп. Ал белгілерді терминдермен белгілеу көбінесе объективті түрде көрінеді. Терминдердің авторлығы бойынша жіктелуі терминдерге социологиялық көзқарасты көрсетеді. Осыған байланысты ұжымдық және жеке терминдер белгілі. Сонымен, тікұшақ терминін Леонардо да Винчи, индустрия терминін Н.М.Карамзин, әлеуметтану терминін О.Конт жасаған. Қолдану аясы бойынша әмбебап (көптеген сабақтас салалар үшін), бірегей (бір сала үшін) және концептуалды-авторлық терминдер ажыратылады; мысалы, лингвистикалық терминдер барлық тілдерге тән құбылыстарды (фонетика), бір немесе бірнеше тілге (эргативтілік) немесе тек бір тәсілге (глоссематика – Л. Хельмслевтің термині) белгілей алады. Терминдердің объективті шындықты ғылыми тану процесіндегі маңызды рөлі олардың ғылыми классификациясын құруға мүмкіндік береді. Сонымен, білімді есепке алу үшін қолданылатын терминдер, таным құралы ретінде қолданылатын терминдер және оқу терминдері ажыратылады. Мысалы, «таным құралы» терминін бастапқы енгізілген деп атаған жөн. Ақырында, мәтіндерде терминдердің қолданылу жиілігін талдау нәтижесінде жоғары жиілікті және төмен жиілікті терминдерді ажырататын классификацияны қолдануға болады. Терминдердің жиілігі туралы ақпаратты біздің елімізде шығарылатын көптеген жиілікті терминологиялық сөздіктерден алуға болады. Терминдер классификациясының берілген тізбесі термин сияқты көп қырлы құбылыс логикалық, лингвистикалық, ғылыми және басқа да принциптер бойынша әртүрлі классификацияларға кіреді деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Бұл классификациялар толығымен қазіргі қоғамның ғылыми, экономикалық, саяси, басқарушылық және басқа да қызмет салаларындағы терминдердің рөлі мен орнын сипаттайды. Бірақ терминдер әрқашан мәтіннің бөлігі болып табылады. Ғылым мен техниканың бір саласында жұмыс істейтін, бір мамандық иелері қолданатын терминологиялық және кәсіби лексиканы қолдану әлеуметтік жағынан шектелген. Әрбір білім саласының өзіндік терминологиялық жүйесі бар. Терминологиялық лексиканың бір бөлігі ретінде қолдану аясы мен тағайындалған объектінің сипаттамалары бойынша ерекшеленетін бірнеше «қабаттарды» бөлуге болады. Біріншіден, бұл әр түрлі білім салаларында қолданылатын және жалпы ғылыми сөйлеу стиліне жататын жалпы ғылыми терминдер: эксперимент, адекватты, эквивалентті, болжау, жорамал, прогресс, реакция және т.б.. Бұл терминдер жалпы ұғымды құрайды. әртүрлі ғылымдардың концептуалды қоры және пайдалану жиілігі ең жоғары. Терминологиялық лексика басқаларға ұқсамайды. Сондықтан ғылым тілінде терминдер өте қажет: олар ойды қысқаша және өте дәл тұжырымдауға мүмкіндік береді. Алайда, ғылыми еңбектердің терминтану дәрежесі бірдей емес. Терминдерді қолдану жиілігі презентация сипатына және мәтіннің адресациясына байланысты. Қазіргі қоғам алынған мәліметтерді сипаттау формасын талап етеді, бұл адамзаттың ең үлкен жаңалықтарын барлығына қолжетімді етеді. Алайда, көбінесе монографиялық зерттеулердің тілі терминдерге шамадан тыс жүктелгені сонша, ол тіпті маман үшін де қолжетімсіз болып қалады. Сондықтан қолданылатын терминологиялардың ғылыммен жеткілікті түрде меңгерілуі маңызды, жаңадан енгізілген терминдерге түсініктеме беру қажет. Осылайша, терминдік мағынасы бар көптеген сөздер ешқандай шектеусіз кең қолданысқа ие болды: трактор, радио, теледидар, оттегі. Тағы бір топ қос қасиетке ие сөздерден тұрады: олар термин ретінде де, жалпы сөз ретінде де қызмет ете алады. Бірінші жағдайда бұл лексикалық бірліктерге ерекше дәлдік пен айқындық беріп, ерекше мағыналық реңктері тән. Олай болса, кең қолданыста «айналадан жоғары көтерілген елеулі биіктік» деген мағынаны білдіретін және бірқатар астарлы мағынаны білдіретін тау сөзі өз түсіндірмесінде нақты биіктік өлшемдерін қамтымайды. Әрбір тілдің терминологиялық жүйесі екі топтан тұрады: 1) теориялық терминдер немесе ғылыми ұғымдар топтастырылған өзекті терминдер; 2) ғылыми терминдермен тікелей байланысы жоқ заттардың, заттардың атауларын білдіретін номенклатуралық терминдер немесе номенклатуралар. Сәндіқ терминдер табиғаты жағынан екінші топтағы терминдерге жақын. Өз кезегінде сәндік терминдер номенклатуралық терминдерден ерекшеленеді. Олардың арасындағы айырмашылық негізінен олардың экспрессивті және эмоционалды қолданылуында байқалады: теориялық және номенклатуралық сипаттағы терминдер стилистикалық жағынан қатаң бейтарап. Сәндік терминдер экспрессивті және эмоционалды коннотациялармен сипатталады. Сәнді сөз тіркестерін аударған кезде олардың эстетикасы мен стилін жеткізу үшін тек мағынасы мен эмоционалдық коннотациясын ғана емес, сонымен қатар сөйлемдер мен сөз тіркестерінің құрылымын да сақтау өте маңызды. Сән индустриясы жиі біркелкі және органикалық ретінде қабылданатын бірегей дизайндар мен сөз тіркестерін пайдаланады. Сондықтан аударма кезінде сөздердің тіркесіміне, сөйлемдегі сөздердің орын тәртібіне және сөз тіркесінің жалпы интонациясына ерекше мән беру керек. Сәнді сөз тіркестерін аудару кезінде сөйлемдер мен сөз тіркестерінің құрылымын сақтаудың бір жолы аударма тіліндегі қатарлас конструкцияларды немесе ұқсас синтаксистік тіркестерді қолдану болып табылады. Бұл сөз тіркесінің көркем дыбысын сақтай отырып, оның ырғағы мен тепе-теңдігін сақтауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ аударма кезінде мақсатты аудиторияның нақты тілі мен мәдениетін ескеру маңызды. Кейбір тілдердің өзіндік өрнектері мен синтаксистік ерекшеліктері болуы мүмкін, олар аудиторияның талғамы мен талғамына сәйкес сәнді терминдерді аудару кезінде ескерілуі керек. Аударманың мәнмәтініне және мақсатына байланысты сөйлемдер мен сөз тіркестерінің құрылымын бейімдеу туралы да ұмытпаңыз. Кейде басымдық сөйлем құрылымын сөзбе-сөз сақтаудың орнына мағына мен эмоцияны жеткізу болуы мүмкін. Ең бастысы - құрылымды сақтау мен бастапқы мәтіннің жалпы әсерін жеткізу арасындағы теңгерімді табу. Сәнді өрнектерді аудару кезінде келесі тармақтарға назар аудару ұсынылады: 1. Сөйлем мен сөз тіркесінің құрылымының бастапқы мәтін стиліне сәйкестігі. Түпнұсқада қысқа, қызықты мәлімдемелер болса, аудармада осы тәсілді сақтауға тырысу керек. 2. Ырғақ пен интонацияның берілуі. Сәнді өрнектерде жиі өзіндік ырғақ пен әуен болады. Аударма кезінде сөз тіркесінің мағынасын ғана емес, жалпы әсерін де жеткізу үшін осы ырғақты сақтау маңызды. 3. Аударылатын тілде ұқсас құрылымдардың қолданылуы. Аударған кезде сөйлемнің бастапқы құрылымын сақтау үшін аударма тіліндегі құрылымы жағынан ұқсас тіркестерге немесе сөз тіркестеріне сілтеме жасауға болады. 4. Мақсатты аудиторияға бейімделу. Ең қолайлы құрылымдар мен сөз тіркестерін таңдау үшін аударма жасалатын аудиторияның нақты тілі мен мәдениетін ескеріңіз. Сөздерді аударған кезде олардың қолданылатын контекстіне де назар аударған жөн. Сәнді өрнектер контекстке байланысты әртүрлі мағыналық реңктерге ие болуы мүмкін, сондықтан аударма кезінде осы аспектіні ескеру маңызды. Сонымен қатар, сәнді көшірмемен жұмыс істегенде, ол саусағыңызды соңғы сән трендтері мен трендтерінің импульсінде ұстауға көмектеседі. Бұл сәнді өрнектердің мағынасын дәлірек және стильді жеткізуге және мақсатты аудиториямен бір толқын ұзындығында болуға көмектеседі. Сондай-ақ, сәнді өрнектер жиі ұсынатын немесе қауымдастықтар ойнауы мүмкін екенін есте сақтаңыз. Аудару кезінде сөздік мағынасын ғана емес, эстетикалық құндылығын да жеткізу үшін өрнектердің осы ойнақы сипатын сақтауға тырысыңыз. Қазақ тілінің жаңа сәнді терминдері мен терминологиясын бейімдеу маңызды міндет болып табылады, өйткені сән үнемі өзгеріп отырады және аударма тілінде әрқашан тікелей аналогы бола бермейтін жаңа сөз тіркестері пайда болады. Сән терминдерін қазақ тіліне аударғанда мән-мағынаны, образды дәл, табиғи жеткізу үшін өрнектердің стилін, эстетикасын, өзектілігін сақтау маңызды. Сәнді терминдерді қазақ тіліне сәтті бейімдеу үшін келесі аспектілерді қарастырған жөн: 1. Жаңа өнімдерден хабардар болу: Қазақ тіліндегі мағынасын дәл көрсету үшін соңғы сән үрдістері мен терминдерінен хабардар болу маңызды. 2. Сәйкес аналогтарды қолдану: Кейде терминді қазақ тіліндегі мағынасы жақын, контекстке сәйкес келетін сөздерді немесе сөз тіркестерін пайдаланып түрлендіру қажет. 3. Стиль мен эстетиканы сақтау: Сән терминдерін бейімдеу кезінде сәннің мағынасын ғана емес, атмосферасын да жеткізу үшін олардың стилін, шығармашылығын және ерекшеліктерін сақтау маңызды. 4. Ана тілінде сөйлейтіндерге кеңес беру: Белгілі бір терминнің бейімделуіне күмәндансаңыз, тексеру және кеңес алу үшін қазақ тілінде сөйлейтіндерге хабарласқан дұрыс. 1.3 Сән терминдерін аударудағы грамматикалық қиындықтар Сәнді терминдерді аудару кезінде белгілі бір грамматикалық қиындықтар туындауы мүмкін, әсіресе ағылшын және қазақ тілдерінің грамматикалық құрылымдарының әртүрлі болуына байланысты. Мысалы: 1. Сөйлем бөліктерін өзгерту: Кейбір пазл сөздердің ағылшын тілінде зат есім түрлері бар, ал қазақ тілінде олар етістік немесе сын есім ретінде аударманы қажет етуі мүмкін. Мысалы, «мода» (мода) дегенді қазақша «сәнді» деп аударуға болады. 2. Рейстерді өзгерту: Қазақ тілінде кейстер жүйесі бай. Меншік немесе меншік белгісін талап ететін сән терминдерін аудару кезінде мағынаны беру үшін дұрыс регистрді таңдау қажет. Мысалы, «designer's bag» қазақша «дизайнердің сомкесі» деп аударуға болады. 3. Шетелдік сөздер мен сөз тіркестері: Сән терминдерінде «haute couture» (француз тілінде жоғары сән) немесе «street style» (ағылшын тілінде қалалық сән) сияқты шет тіліндегі сөздер немесе сөз тіркестері жиі кездеседі. Мұндай терминдерді аударғанда шетелдік төл сөзді немесе оның орыс тіліндегі баламасын қолдану керек пе деген сұрақ туындайды. 4. Ағылшын тіліндегі "the" артикльді қолдану: Ағылшын тілінде көптеген зат есімдердің алдында орыс тілінде артикль қолданылмаса да, "the" артикль тұрады. Мысалы, «the little black dress» (кішкентай қара көйлек). Мұндай сөз тіркестерін аударған кезде аудармада «the» мақаласын қалдыру 5. Етістіктердің, зат есімдердің және сын есімдердің аудармасы: Сән терминдерінің құрамында орыс тілінде дәл баламасы жоқ етістіктер, зат есімдер немесе сын есімдер болуы мүмкін. Мысалы, «to accessorize» (аксессуарлармен жабдықталған) немесе «edgy» (экстравагантты, батыл). Мұндай терминдерді аударғанда ең дәл мағынаны тауып, сәйкес грамматикалық форманы таңдау керек. 6. Стандартты емес грамматиканы қолдану: Сән терминдері кейде оларға стильдік өрнек беру үшін стандартты емес грамматиканы пайдаланады. Мысалы, «chic» стильді және талғампаз затты немесе сыртқы көріністі білдіру үшін формасын өзгертпестен сын есім ретінде қолданылуы мүмкін. Мұндай терминдерді аударған кезде аудармада стандартты емес грамматиканы сақтау немесе дәстүрлі формаларды қолдану туралы шешім қабылдау керек Жалпы, сәнді терминдерді аударғанда аударманың қолданылу контексі мен мақсатын ескеру қажет. 7. Сленг пен арготизмдерді пайдалану: Сәнді терминдер әдетте ресми сөйлеуде қолданылмайтын сленгтерді немесе арготизмдерді қамтуы мүмкін. Мысалы, "on fleek" (мінсіз, мінсіз) өрнегі кең таралған жаргондық өрнек. Мұндай терминдерді аудару кезінде контекстті ескеріп, сәйкес сөздік баламасын таңдау керек. 8. Стилистиканы және эмоционалдық коннотацияларды жеткізу: Сәнді терминдердің көбінесе аударма кезінде жеткізуді қажет ететін өзіндік стилистикалық және эмоционалдық коннотациялары болады. Мысалы, «fierce» (мықты, күшті, мейірімсіз) термині күш пен сенімді білдіреді. Аудармашы сәнді терминнің әсері мен қарқындылығын жеткізу үшін сәйкес сөздер мен өрнек құралдарын таңдауы керек 9. Мақсатты аудиторияны есепке алу: Сәнді терминдерді аударғанда, мақсатты аудитория мен олардың ерекшеліктерін ескеру маңызды. Мысалы, жастар үшін неғұрлым жанды және есте қаларлық аудармалар қолданылуы мүмкін, ал консервативті аудитория үшін көбірек ресми және әмбебап терминдер қолданылуы мүмкін. Ең бастысы, сән терминдерінің аудармасы дәл, түсінікті және сән индустриясының контекстіне және сипаттамаларына сәйкес болуы керек. 10. «To wear» (кию, кию) етістігінің қолданылу жиілігі: Сәнді терминдерде «кию» етістігі әдетте көсемшесіз қолданылады, мысалы, «to wear a dress» (to wear a dress). Аудару кезінде осы ерекшелікті ескеріп, мағынаны қажетсіз предлогсыз жеткізу үшін сәйкес конструкцияларды қолдану маңызды. 11.Артикльдерді қолдану: Ағылшын тілінде заттар мен ұғымдарды сипаттауда артикльдер (анықталған және белгісіз) маңызды рөл атқарады. Сән тұрғысынан, әсіресе киім элементтерін сипаттағанда, аударма кезінде дұрыс мақаланы таңдау қиын болуы мүмкін. Мысалы, көйлек үлгісін сипаттағанда, келесі сөздің бастапқы дыбысына байланысты «а» немесе «an» артикль қолданылуы мүмкін. Аудармашы мәтінмән мен дыбыс тіркесімін ескере отырып, дұрыс мақаланы анықтауы керек. 12. Шақ формаларының келісімі: Сәнді терминдерде етістіктің контекст пен мағынаға байланысты өзгеретін шақ формалары жиі қолданылады. Мысалы, «pastel colors» қазіргі, өткен немесе болашақ шақта болуы мүмкін түстер палитрасын сипаттайды. Аудармашы сөздің мағынасы мен мақсатын жеткізу үшін тиісті шақ формасын таңдауы керек. 13. Идиомалар мен өрнектерді жеткізу: Сән терминдері сөзбе-сөз аударуға болмайтын идиомалар мен өрнектерді қамтуы мүмкін. Мысалы, «to rock an outfit» сөз тіркесі аударма тіліндегі сәйкес аналогты немесе өрнекті пайдаланып жеткізуді қажет ететін идиоматикалық өрнек. Сленг пен арготизмдерді қолдану: Сәнді терминдер көбінесе сленг пен арготизмдерді қамтиды, оларды аудару қиын болуы мүмкін. Сленгтік тіркестер көбінесе стандартты емес мағыналарға немесе әдеттен тыс грамматикалық құрылымдарға ие. Аудармашы аудармашы тілдегі мағынасын дұрыс жеткізу үшін тиісті сленгтер мен арготизмдерді жақсы білуі керек. Қысқартулар мен қысқартуларды пайдалану: Сәнді терминдер көбінесе басқа тілде түсініксіз болуы мүмкін қысқартулар мен аббревиатураларды қамтиды. Аудармашы олардың мағынасын түсінуі керек және қажет болған жағдайда олардың шифрын ашуы немесе аударма тіліндегі сәйкес баламасын табуы керек. Стильдік реңкті сақтау: Сән терминдерінің аударма кезінде сақталуы қажет белгілі бір стилистикалық реңктері болуы мүмкін. Мысалы, кейбір терминдер қолданылу мәнмәтініне қарай ресми немесе ауызекі болуы мүмкін. Аудармашы осы стильдік реңкті ескеріп, оны аударма тілінде жеткізу үшін сәйкес өрнектерді немесе сөздерді таңдауы керек. Етістік пен оның формаларын дұрыс білдіру: Сәнді терминдермен айтқанда, етістіктер көбінесе іс-әрекет пен қимылды сипаттауда маңызды рөл атқарады. Аудару кезінде түпнұсқа терминнің мағынасы мен стилін жеткізу үшін етістіктерді және олардың формаларын дұрыс таңдау керек. Мысалы, егер сән термині жігерлі қозғалысты немесе би стилін сипаттайтын болса, аудармашы сол энергияны немесе қозғалыс стилін беретін сәйкес етістікті таңдауы керек. Мәдени коннотацияларды сақтау: Сән терминдері көбінесе белгілі бір мәдени сәйкестікті көрсетуге ықпал етеді. Аудармашының осы жағын ескеріп, мүмкіндігінше бастапқы терминнің мәдени коннотациясын сақтауы маңызды. Кейбір сән терминдері белгілі бір жергілікті дәстүрлермен немесе әдет-ғұрыптармен тығыз байланысты болуы мүмкін және аудармашы терминнің шынайылығын сақтау үшін аудармашы тілде осы байланысты жеткізе білуі керек. Метафоралар мен символизмді қолдану: Сән терминдерінде көбінесе олардың мағынасын арттыратын метафоралар мен символизм болады. Аудармашы осы метафоралық және символдық аспектілерді ашып, терминнің мағынасын басқа тілде жеткізу үшін сәйкес өрнектерді немесе бейнелерді таба білуі керек. Бұл терминнің түпнұсқа эстетикасын сақтайтын ең қолайлы аударманы табу үшін шығармашылық пен икемділікті қажет етуі мүмкін. Өзгерістерге және жаңа терминдерге бейімделу: Сән үнемі дамып отырады және жаңа терминдердің пайда болуымен бірге жүреді. Аудармашы жаңа сәнді терминдерді бейімдеу және аударуға дайын болу үшін жаңа сән үрдістері мен терминологиядан хабардар болуы керек. Бұл соңғы трендтерден хабардар болу үшін сән журналдарын, блогтарды және басқа көздерді үнемі жаңартып отыруды және зерттеуді қажет етеді. Сәнді терминдерді аудару – нәзік әрі жауапты іс. Аудармашы тілді терең меңгеріп қана қоймай, сән және оның тілін де түсінуі керек. Грамматикалық күрделіліктер, жаргондар, аббревиатуралар - мұның бәрі сән терминдерін тиімді аудару және олардың мағынасы мен стилін басқа тілде жеткізу үшін игерілуі керек бірегей сән тілін құрайды. Сән терминдерін аудару тіл мен сәнді терең түсінуді талап ететін шығармашылық және интеллектуалды процесс. Аудармашы екі тілде де сауатты болуы керек және сән трендтері мен стилистикасын білуі керек. Сонда ғана ол сән терминдерінің мағынасын, эстетикасын өзге тілге тиімді жеткізе алады. Мәтіндерді ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару кезінде ағылшын тілінің көп мағыналылығына байланысты сөздерді таңдауда көптеген мәселелер туындайды. Мағынаны дұрыс таңдауда контекст маңызды рөл атқарады. Контекстік мағыналар сөздің сөйлеуде қолданылу барысында қоршаған ортаға байланысты туындап, тар, кең және экстралингвистикалық контексттің әсерінен жүзеге асады. Мәтінмән деп әдетте сол немесе басқа тілдік бірлік қолданылатын тілдік орта түсініледі. Сонымен, сөздің контексі дегеніміз – сөз кездесетін сөздердің, грамматикалық формалар мен конструкциялардың жиынтығы. Мәтінмәннің жалпы түсінігі шеңберінде тар контекст (немесе микроконтекст) және кең контекст арасында айырмашылық жасалады. жүктеу/скачать 112.9 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|