Дипломдық жұмыстың өзектілігі
Дипломдық жұмыстың практикалық құндылығы
жүктеу/скачать 260.77 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дипломдық жұмыстың құрылымы
- 1. Ерте жастағы балаларға ағылшын тілін меңгертуді ұйымдастырудың формаларының мәні, мазмұны және түрлері
- Alphabet Quiz
| Дипломдық жұмыстың практикалық құндылығы: ағылшын тілін оқытуға арналған түрлі оқыту технологиясын қалай қолдануды қарастырылуымен анықталып жазылды, ол шетел тілінде жазу, сөйлеу, қызметін меңгеру сапасын арттыруға мүмкіндік беретіндігі туралы мәліметтер зерттелінді. Авторлар әзірлеген бағдарламалар, аудиоматериалдар және тексеру тесттері бар әдістемелік материалдар мен оқу-әдістемелік кешендер арқылы сабақ барысында жұмыс істеу түрлері көрсетілді.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Диплом жұмыстың кіріспе бөлімінде зерттеу тақырыбының өзектілігі негізделіп, оның мақсаты мен міндеттері және теориялық маңыздылығы, практикалық құндылығы анықталды. 1. Ерте жастағы балаларға ағылшын тілін меңгертуді ұйымдастырудың формаларының мәні, мазмұны және түрлері 1.1. Ағылшын тілін оқытуды ұйымдастыруда оқу-сөздік жағдаяттар қолдану – ерте жасқа дейінгі оқушыларының танымдық әрекетін дамытудың негізгі факторы Жас ұрпақты ағылшын тіліне оқыту – балаларға үлкен білім кеңістігін, балалардың дамуына жан жақты жол ашатын, оқушылардың тілге деген қабілетін көрсетуіне мүмкіншілік беретін, қазіргі заманның басты бөлігі болып табылады. Сондықтан қазіргі уақытта тілге деген негізгі талаптар өте жоғары және сол талаптарға сай мұғалімдерге қойылатын міндеттерде баршылық. Баланың қызығушылығын ерте жастан аша білу де өнер, ал бұл іс-әрекеттің барлығы белгілі формалардан тұратыны анық. Бастауыш мектеп оқушыларына жаңа тіл үйренген қызық, себебі, осы уақытта тілді әр түрлі әдістерді пайдалана отырып үйретсе, бала есінде жақсы сақталады. Сондықтан бала кезінен баланы ағылшын тіліне үйрету қажет. Бұл тіл мектеп жасына дейінгі және кіші мектеп жасындағы балалардың оқуы үшін қолайлы. Балалар көп естігісі келсе, жад көлемі соғұрлым жоғары болады. Егер ерте жастан бастап балаға көңіл бөлмесе, оған толық көлемде дамуына көмектеспесе, оның ақыл-ой қабілеттері, қабылдау, есте сақтау баяу дамиды. [1, 35б.]. Ағылшын тілін ерте жастан оқытудың мәні – оқушылардың ағылшын тілінде қарым-қатынас жасай алу негіздерін меңгеруі болып табылады. Ағылшын тілін ерте жастан оқытуға байланысты жүргізілген әр түрлі эксперимент нәтижелерін ескерсек, оның пайдасы бірнеше рет дәлелденген деп айтуға болады. Кіші мектеп жасындағы балаларды шет тілін жүйелі оқытудың артықшылықтарын қысқаша жинақтай отырып корсетететін болсақ, бұл жастағы шет тілін үйрену барлық балаларға пайдалы екенін атап өтуге болады. Олардың бастапқы қабілетіне қарамастан, біз соңында үздік нәтижеге жететін боламыз. Өйткені ол: баланың психикалық функцияларын дамытуға оң әсер етеді: есте сақтау, көңіл бөлу, ойлау, қиялды қабылдау және т.б; алғашқы рет өтіліп тұрған шет тілдерінің білім сапасын жоғарылатуда үлкен практикалық нәтиже береді. Ол негізгі мектепте оқуын жалғастыру үшін негіз жасайды, сондай-ақ, екінші және үшінші шет тілдерін үйрену үшін мүмкіндіктер ашады, оларға қажеттілік барған сайын айқын болады; бала үшін жаңа тілде қарым-қатынас арқылы жалпыадамзаттық мәдениетке ерте енуі, олар үшін өте құнды болып саналады. Шет тілін оқитын бала оқытылатын тіл елдерінің мәдениетімен салыстырғанда өзінің ұлттық мәдениетінің құбылыстарын жақсы түсінетін болады [2, 126б.]; Оқытудың бірінші сатысында (1-2 сыныптар) мынадай мақсаттар іске асырылады: 1) бастауыш сынып оқушыларының тілдік мүмкіндіктері мен қажеттіліктерін ескере отырып, сөйлеу әрекетінің төрт түрлерінде қарапайым коммуникативтік дағдыларды қалыптастыру; 2) бастауыш сынып оқушыларын шетелдік құрдастардың әлемімен, шетелдік өлең және ертегі фольклорымен таныстыру; 3) жасөспірімдердің мүдделерінде мақсатты тіл елдерінің құқықтары мен әдет-ғұрыптары туралы жергілікті және шет тілдерінде ауызша сөйлесудің ең кең тараған ерекшеліктерін түсіну мақсатында ойындар жағдайында әлеуметтік рөлдерді ойнаудың кең ауқымын кеңейте отырып, балаларды шет тілі арқылы жаңа әлеуметтік тәжірибеге енгізу; 4) интеллектуалды сөйлеу және танымдық қабілеттерін дамыта отырып, кейбір әмбебап лингвистикалық ұғымдарды қалыптастыру [3, 54-57б.]. Шет тілін ерте меңгеру бастапқы мектептегі иелік ету сапасын жақсарту үшін үлкен практикалық нәтиже береді, сондай-ақ екінші шет тілін үйренуге мүмкіндік ашады, оны иелену қажеттілігі барған сайын арта түседі. Білім берудің мақсаты мен міндеттерін шетел тілін оқытудың заманауи технологияларын меңгерген, кіші мектеп жасындағы оқушылардың психологиялық-педагогикалық ерекшеліктерін білетін әдістемелік сауатты мұғалім шешуі тиіс және бұл 2-ші сыныптан бастап оқушыларды тәрбиелеу мен дамыту үрдістерінің заманауи әдістемелер арнасында өтуі өте маңызды. Сөйлеу тілі мен сөздік қоры молая бастаған сайын, бала айналадағы адамдармен, өзі қатарлас балалармен белсенді қарым-қатынас жасайды. Өмірде кездесетін түрлі іс-әрекет жайын білуге құмарта түседі. Өзі түсінген түрлі жайттар туралы әңгімелейтін болады. Шетелдік және отандық ғалымдар мен педагогтардың зерттеулері мен жетістіктері балалардың шет тілін меңгеру мен әлемді тану мүмкіндіктері өте жоғары екенін көрсетті [4, 94б.]. Балаларды шет тіліне оқытуға бағытталған жұмыс негізінен оқыту мақсаттарының кешенді жүзеге асыруының принциптерінен шығады, яғни оқыту үрдісі балалардың сөйлеу (лексика) қабілетін меңгерумен қатар, тілдік біліктеріне (диалогтық және монологтық сөйлеу, тыңдау) бағытталған. Ағылшын тілін ерте жастан оқытуға байланысты зерттеулердің өзектілігі баланың тілдік кедергіні мүмкіндігінше ерте жеңуге және оған шет тіліне деген қызығушылығын арттыруға көмектесу болып табылады, өйткені, егер кейінірек бала шет тілін үйренуді бастаса, сол кезде оқыту процесі қиын болуы мүмкін, бірақ бұны ғалымдар бұл дәлелді әрбір баланың жеке қабілеттері тұрғысынан қарастыру қажет деп ойлайды. Қазіргі кезде алты-жеті жастағы балаларға шет тілін оқыту педагогтардың, филологтар мен ата-аналардың қызығушылығын тудырған әңгімеге айналды. Қоғам орта мектеп оқушыларының тілдік деңгейіне қанағаттанбайды және бұл деңгейді өтеудің бір жолы – дәстүрлі түрде екінші тілді меңгерудің қолайлы кезеңі болып табылатын мектепке дейінгі білім беру немесе орта мектептің 1-сыныпына шет тілін оқыту үдерісінің басталу уақытын ауыстыру болып табылады [5, 60-63б]. Шет тілдерін ерте кезеңде оқытудың мазмұны: 1) тілдік материал: лексикалық және грамматикалық ; 2) оқылатын тілді практикалық меңгеруін сипаттайтын коммуникативтік дағдылар; 3) оқытылатын тіл елдерінің кейбір ұлттық-мәдени ерекшеліктері туралы мәліметтер; Оқыту мазмұны келесі талаптарға сәйкес болуы тиіс. Ең алдымен, ол балалардың көңіл-күйіне оң әсер етуі, олардың қиялын, қызығушылығы мен креативтілігін дамытуы, ойын ортасында бір-бірімен қарым-қатынас жасай білуін қалыптастыруы тиіс. Екіншіден, тренингтің мазмұны мен оның тақырыбы (не тыңдау, не істеу керек туралы әңгіме) баланың ана тілінде бере алатын жеке тәжірибесін ескеретін болуы керек. Үшіншіден, шет тілін оқыту мазмұны мектепке дейінгі балалардың іс-әрекетінің түрлі сипаттарын қамтиды: визуалды, музыкалық, еңбек және т.б. сондықтан баланың жеке тұлғасының үйлесімді дамуы үшін жағдай жасау қажет [6, 48-51б.]. Балаларды шет тілін оқыту кезінде әртүрлі елдерде шет тілдерін оқыту қалыптасқан психологиялық-педагогикалық тұжырымдама баланың жақында болған тілді меңгеру теориясына негізделгенін есте сақтау қажет. Осы теорияға сәйкес, бала ересектердің сөйлеуіне еліктеу нәтижесінде тілді мақсатты түрде оқытусыз имитативті жолмен меңгереді. Басқаша айтқанда, ешкім бала үшін сөйлеу ағынын меңгеру бірліктеріне бөлмейді, оларды белгілі бір бірізділікке таратпайды, грамматика ережелерін түсіндірмейді және соған қарамастан, қалыпты дамып келе жатқан бала бес-алты жасқа қарай осы күрделі грамматиканы меңгереді, коммуникативті міндеттерді табысты шеше отырып, өз бетінше сөйлейді, ал жеті-сегізге қарай баланың сөйлеуінде күрделі сөйлемдер, ұзындықтағы мәтіндер қосылады [7, 16б.]. Г.В.Рогова және И.Н.Верещагина ағылшын тілін тереңдетіп оқытатын мектептердің 2-3 сыныптарында ағылшын тілін оқыту мазмұнына «үш компонент» орнатты: 1) тілдік және сөйлеу материалдарын біріктіретін лингвистикалық компонент. 2) оқушыларға коммуникативтік мақсатта оқылатын тілді пайдалануды қамтамасыз ететін қалыптасқан дағдылар мен іскерлікті қамтитын психологиялық компонент. 3) оқыту тәсілдерін меңгерумен байланысты әдіснамалық компонент. Бастауыш мектептің 1-4 сынып оқушыларына арналған шет тілі бойынша оқу бағдарламасына сәйкес оқыту мазмұнына кіреді: 1) тілдік материал (фонетикалық, лексикалық, грамматикалық), оны ресімдеу ережесі және олармен операция жасау дағдылары; 2) қарым-қатынас саласы, тақырыптар мен жағдайлар; 3) қарым-қатынас құралы ретінде шет тілін практикалық меңгеру деңгейін сипаттайтын сөйлеу шеберлігі; 4) оқытылатын тіл елінің ұлттық-мәдени ерекшеліктері мен болмысы туралы білім мен түсінік кешені, әр түрлі салалар мен жағдайларда қарым - қатынас жасау үшін этикеттік-таральдық сөйлеу формаларының минимумы [8, 3-4б.]. Бастауыш мектепте ағылшын тілін үйрену үшін оқу үрдісін ұйымдастыру ерекшеліктері қандай? Біріншіден, шет тілін үйренудің жалпы ерекшеліктерін атап өту қажет. Мұғалім оқытудың ұжымдық формалары тұрғысынан жеке сабақ негізінде сабақтарды өткізуді қамтамасыз етуі керек. Екіншіден, педагог оған зиян келтірмей, дамуға бағытталған білімді меңгерудің осындай тәсілін ұсынуы тиіс. Ал бұл үшін әрбір баланың сабақта басты тұлға болуы, өзін еркін және жайлы сезінуі, сабақ тақырыбын талқылауға белсенді қатысуы маңызды. Өкінішке орай, сыныпта осындай жағдайды жиі байқауға болады: сабақ барысында мұғалім өте белсенді болып, өзі дайындап әкелген көрнекі құралдарын пайдаланады, өз сюжеті бойынша сабақ жүргізеді және оны түсіндіреді, соның ішінде алдын-ала ұйымдастырылған жұмыс формаларын қолданады, бірақ оқушылырдың белсенділіктерінен ешқандай қанағаттану сезімі қалмайды. Бұл қанағаттанбаушылық көбінесе балалардың мұғалім берген тапсырма бойынша мойынсұнғыш орындаушылар рөлінде ойнайтындығымен түсіндіріледі: олар оның нұсқауларын тәртіпті орындайды және жазылған сценарий бойынша әрекет етеді. Сондықтан мұғалім алдын ала жасалған ойындардың мәнін түсіне отырып, өзіне бұл балаларға қиындық тудырмай ма немесе қызығушылық танытпай қалады ма деген сұрақтар қоя отырып әзірлеу керек [9, 36б.]. Әрбір мұғалім балаларды танымдық қызығушылығын және олардың шығармашылық ойлау әрекеттерінің дамуын қамтамасыз ету үшін өз жұмысын қызықты әрі сәтті өткізуге тырысады. Сабақ барысында көптеген оқушылар «неліктен ағылшын тілін үйренеді?» деп сұрайды. Олар үшін қойылып тұрған сұрақ толығымен табиғи және қарапайым болып көрінеді, бірақ сұрақ қойылған адам, яғни мұғалім үшін өте қиын. Балаға қайтарылатын жауапта бала үшін сабақ болуы керек. Сабақта өз іс-әрекетінің мақсатын көрместен, оқушылар әрбір сөйлеу немесе тілдік әрекетке байланысты жаттығуларды не болмаса тапсырмаларды орындау үшін оларда мотивация пайда болғанша шет тілін өзіне қандай да бір нәрсе немесе керек емес дүние ретінде қабылдайды [10, 111б.]. Сабақты қызықты, көңілді және балалар тілдік материалды жақсы және берік меңгеруі үшін оқу іс-әрекетін ұйымдастырудың көптеген тәсілдерін талдай отырып, рөлдік ойындарды, әсіресе оқытудың бастапқы кезеңінде қолдануға болады. Кейбір дәстүрлі емес сабақ әдістерін, сондай-ақ өлеңдер, жұмбақтар, әндер, суреттер, ребустар, кроссвордтарды ерте жастан оқытылатын сыныптарда қолдануға болады. Шығармашылық тапсырмаларды балалар ойын түрінде орындайды, бұл олардың қабілеттерінің қалыптасуына ықпал етеді және қолайлы психологиялық климат жасайды. Балалар ойнай отырып, қиын ұғымдарды оңай игереді және шет тілін үйрену қызықты сабаққа айналады. Дәл осы кезеңде оқушылардың мәдениетаралық қарым-қатынас құралы ретінде шет тілін одан әрі оқыту үшін қажетті тілдік және сөйлеу қабілеттерінің іргетасы қаланады, бұл мектепте шет тілді оқытудың негізгі мақсаты болып табылады [11,14-19б.]. Балалар арасындағы теңдік сезімі, әуестену балаларға ұялшақтықты, қатаңдықты жеңуге, тілдік кедергіні, шаршауды жоюға мүмкіндік береді. Шет тілі сабақтарында қолдануға болатын барлық мұғалімдерге белгілі ойындар өте көп, олар бастауыш оқыту кезеңінде кіші оқушыларға қызықты. Ойын – лексикалық және грамматикалық материалды белсендіру, барлық қызмет түрлерінің дағдылары мен іскерліктерін дамыту құралы болып табылады. Ойын арқылы баланың сөйлеу қасиеті жақсы дамиды, лексикалық және грамматикалық материал белсендіріледі,тыңдау, ауызша сөйлеу дағдылары дамытылады. Сонымен қатар ойын барысында баланың шығармашылық ойлау қабілеті дамиды. Ойын барысында балада шешім қабылдау керек болады: не істеу керек, не айту керек, қалай жеңуге болады деген сұрақтар кездесуі мүмкін. Оқу ойындары шет тілін қызықты және көңілді үйренуге көмектеседі [12, 55б.]. Ойындарды бірнеше түрге бөлуге болады: 1) Әріптермен ойындар. 2) Сөздермен ойындар. 3) Синтаксистік ойындар. 4) Мәтінмен ойындар. 5) Грамматикалық ойындар. 6) Ақындық ойындар. 7) Түзету ойындары. 8) Жұмбақтар. Л. С. Выготский ойынды шығармашылыққа және оның негізіне жол деп санайды. Тілді ойын арқылы оқыту мүмкіндіктерін нақты мектепке дейінгі және ерте жастағы мектепте оқитын балалар толық және жан-жақты пайдалану арқылы дамиды деп атап өткен. Ойын бірлескен қызметті ұйымдастыру құралы ретінде нақты қарым-қатынас жасауға жағдай жасайды. Ойын сөйлеу қызметін ынталандырады, өйткені балалар бірдеңе айту, сұрау, бірдеңені әңгімелесушімен бөлісу қажеттілігі өзекті болады. Ойын жаңа тілге көшудің психологиялық ақталуы болып табылады. Жаңа ойынға нақты қосылудың қызығушылығы мен мүмкіндіктері балалардың тілді үйренудегі шынайы қызығушылығын қамтамасыз етеді. Е.И.Негневицкая балалар қызметінің ерекше түрі ретінде шет тілдерінде ойнауға қойылатын негізгі талаптарды тұжырымдады: 1) балаларға әсер ететін елестететін жағдайдың, елестететін жоспардың болуы(уақыт, кеңістік, елестететін мән-жайлар), сондай-ақ рөлдердің, ойын заттарының болуы; 2) балалардың ойын нәтижесінің міндетін сезінуі (ойын нәтижесінде не болады); 3) балалардың осы нәтижеге қол жеткізуге болатын ережелерді түсінуі; 4) әр баланың ойында нақты әрекетті таңдау мүмкіндігінің болуы, яғни бұл ұжымдық ойын түрінде жеке белсенділікті қамтамасыз етілуі. 5) ойын түрін таңдау педагогикалық және дидактикалық тұрғыдан негізделуі тиіс; 6) мүмкіндігінше көп оқушылар қатыстырылуы қажет; 7) ойын оқушылардың тілдік мүмкіндіктеріне сәйкес болуы тиіс; 8) тілдік ойындар шет тілінде өткізілуі тиіс [13, 98б.]; Оқытудың практикалық, білім беру, тәрбиелік және дамытушылық міндеттерін кешенді шешу тек қана оқушылардың санасына ғана емес, сонымен қатар олардың эмоционалдық жағдайына да енуі мүмкін. Оқушылардың сезімдері мен эмоциясына әсер етудің ең тиімді тәсілдерінің бірі-музыка болып табылады, ол «сана-сезімнің тереңдігіне енетін күшті психологиялық үрей». Музыка, өлең, әндер – сананың тереңдігіне енетін ең күшті психологиялық үрей. Музыка, ән айту, өлеңдерді үйрену шет тілін үйренуде баға жетпес көмек көрсете алады. Шет тілін оқытудағы әндердің әдістемелік артықшылықтары қандай? – бұл тілдік қарым-қатынастың бір түрі, лексикалық қорды кеңейту құралы, өйткені ол жаңа сөздерді қамтиды [14, 166б.]. Музыкалық материалдарды пайдалану сабақ уақытын үнемдеу кезінде бір уақытта бірнеше қабылдау арнасына сүйене отырып, жаңа лексикалық немесе грамматикалық бірліктерді енгізуге мүмкіндік береді. Музыкамен сүйемелденетін музыка мен әндер аудиториямен толықтай танылады және егер әндер қозғалыстармен бірге жүрсе, онда кинестика арқылы оңай есте қалады. Егер әнге сюжет бойынша суреттерді таңдасаңыз, онда бұл әнді есте сақтау арқылы визуалдарда да проблема болмайды, баланың тактильді жадысын қолдану үшін саусақты ойындар қолдануға болады. Соңғы уақытта біздің елімізде кіші мектеп оқушыларының сөйлеу құзыреттілігін қалыптастыруда әндер мен музыкалық фразаларды зерттеуге ерекше мән беріледі. Кіші мектеп жасындағы балаларға арналған рифмалық сөйлеу одан үлкен балаларға қарағанда үйреншікті және табиғи болып табылады, өйткені оларға ақпаратты рифмацияланған түрде есте сақтау оңай болып келеді. . Кіші мектеп жасындағы оқушылардың бұл психологиялық ерекшелігі ағылшын тілін оқытуда белсенді қолданылуы тиіс. Қазіргі таңда ағылшын тілінде, сондай-ақ ағылшын әріптерін, сөздерді, грамматикалық ұғымдарды үйрену үшін аралас орыс-ағылшын нұсқасында өлеңдер мен рифмалар бар құралдар шығарылады және кеңінен қолданылады [15, 14б.]. Саусақ ойындары туралы да айту керек. Ал саусақтар қалаған нәрселерді бейнелеуі мүмкін: кереуетте би билейтін аю, саңырауқұлақтар, қоянға жүгіру. Мидың сөйлеу орталықтарының белсенділігі, олардың даму қабілеті қол саусақтарының қызметіне тартылуына байланысты. Саусақтардың қозғалысы баланың кез келген басқа қозғалыстарына қарағанда сөйлеу орталықтарына әлдеқайда көп әсер етеді: жүгіру, секіру және т.б. әдеттегі іс-әрекет барысында көбінесе үлкен, көрсеткіш және орташа саусақтар қолданылады. Соңғы екі-атаусыз және мизинец – әдетте іссіз қалады,ал олардың сөйлеу орталықтарын белсендірудегі рөлі қалғандардан кем емес. Қолданылған ойындарда әрбір қолдың барлық бес саусағын қозғалысқа тартуға тырысу керек. Кез келген ән-ойында саусақтарды пайдалануға болады, тек қиялды қосу керек. Оқушылардың жасы мен оқыту деңгейін ескере отырып, әрбір сабаққа ән материалы мен музыкалық репертуарды мұқият таңдау қажет. Сонымен қатар, әннің көмегімен жаңа лексикалық материалмен танысу жұмысы балалардың әндерді тыңдау мен орындауға деген ықыласы мен қызығушылығын жоғалтпауы үшін сабақта көп уақыт алмауы тиіс [16, 30-33б.]. Әнге дайындық жеке сөздер мен барлық ән мәтінін түсіну үшін оқушылардың білімін белсендіруді қамтиды. Бұл ассоциограммамен жұмыс және әнде көтерілген мәселені талқылау болуы мүмкін. Ән тыңдалғаннан және орындалғаннан кейін аударма нақтыланады, содан кейін лексикалық материал, сөзжасам бойынша жаттығулар жүргізіледі. Әндер сөйлемдер ұзын да, қысқа да, ырғақ пен әуен қарапайым болуы үшін зерделенген лексиканың қайталануын қамтамасыз ететіндей етіп таңдалуы тиіс. Әнмен жұмыс істеу кезінде әндерде қазіргі шет тілі қолданылатыны сияқты жағымды факторды да атап өту қажет. Осылайша, шет тілін оқитын балалар шет ел құрдастарының сөздерінде жиі кездесетін лексика мен грамматикалық құрылымдармен танысады. Бірақ әндерді іріктеу кезінде келесі талаптарды ескеру қажет: 1) тілдік қол жетімділік, яғни негізінен таныс және бейтаныс тілдік материалдың шағын (3-4%) пайызының болуы; 2) шағын көлемі (4 куплеттен артық емес); 3) мазмұндылығы; 4) оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкестігі [17, 90б.]. Осылайша, ағылшын тілі сабақтарында әндерді пайдалану лингвистикалық құзыреттілікті, шығармашылық қабілеттілікті дамытуға ықпал етіп қана қоймай, белсенді тұлғаны қалыптастырады, сонымен қатар сабаққа эмоциялық колорит енгізеді және оқушылардың шет тілді мәдениетке енуіне көмектеседі. Рөлдік ойын – шетел тілін үйренудегі ынталандырудың тиімді құралы. Оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын және олардың оқуға деген ынталарын арттыру үшін тиімді әдіс рөлдік ойын болып табылады. Ағылшын тілі сабақтарында рөлдік ойынның түрлері әр түрлі болып келеді. Оқытудың бастапқы кезеңінде-бұл ертегі мазмұнындағы сюжеттік рөлдік ойын, орта мектеп жасына – тұрмыстық мазмұндағы сюжеттік рөлдік ойын, жоғары және орта кезеңде танымдық мазмұндағы имитациялық рөлдік ойын және жоғары кезеңде имитациялық іскерлік ойын. Сюжеттік рөлдік ойындарда фотоальбомдар, кітаптар, журналдар, тұрмыстық мақсаттағы заттар , киім жиынтығы бар қуыршақтар қолданылады [18, 70-71б.]. Рөлдік ойын – бұл бір мезгілде сөйлеу, ойын және оқу іс-әрекеті. Оқушылардың көзқарасы бойынша, рөлдік ойын - бұл әркім өз рөлінің сипаты мен сөйлеу этикетіне сәйкес болуға тырыса отырып, берілген рөлде сөйлеуі. Мұғалім тұрғысынан рөлдік ойын – бұл материалды бекітуге, сөйлеу іс-әрекетінің дағдылары мен біліктерін үйретуге, диалогтік қарым-қатынасқа үйретуге, білік пен дағдылардың қалыптасуын жасырын бақылау жасауға, материалды меңгеру деңгейін талдауға көмектесетін белсенді, пәрменді әдіс. Рөлдік ойындарды пайдаланудың артықшылығы – бұл оны ойнауға қуаныш сыйлайды. Оқушылар өздерінен не талап етілетінін түсіне бастағаннан кейін, өздерінің қиял-ғажайыптарына риза болады. Және олар бұл қызметті ұнататындықтан, оқу материалы әлдеқайда тиімдірек болады. Рөлдік ойындарды өткізу мұғалімнен жеткілікті жоғары кәсіби дағдыларды талап етеді. Ойын барысында мұғалім араласпауы, түзетпеуі және сынамауы тиіс, өйткені ойын барысында өзара әрекеттесу процесі бұзылуы мүмкін. Барлық қателер мен кемшіліктерді арнайы жаттығуларды пайдалана отырып, ойыннан кейін түзету керек, бірақ мұғалімнің мүмкін болатын қателіктерді алдын ала болжауы және оларды рөлдік ойынға дейін пысықтау қажет. Нәтижесінде, ойын кезінде оқушылардың өзара іс-қимыл сапасы мұғалім бұл ойынды қалай дайындағанына байланысты болады [19, 220б.]. Тіл арқылы қалыптасатын танымдық сананы арттыруда қолданылатын әдістемеде, көрнекілікке үлгі көрсету, проблемалық ізденістер туғызу, нақты өмір деректеріне жүгінуі, нетижесінде оқушыны өздігінен әрекеттеуге ықпал етеді. Тілді меңгермейінше танымдық түсінікті дамыту, білімдік деңгейді көтеру мүмкін емес. Оқушының танымдық түсінігің жетілуі тілді меңгеруіне байланысты, ал оның нәтижелі болуы оқытудағы таңдалған әдісіне тәуелді сөздіктер шет тілін үйренушілерге арналған бай ақпарат көзі болып табылады. Олар жаңа сөздердің мағынасын, олардың грамматикалық ерекшеліктері мен оларды қолдану ерекшеліктерін терең түсінуге, сондай-ақ оқушылардың сөздік қорын кеңейтуге және олардың тілін байытуға көмектеседі. Сөздікті ағылшын тілі сабағында қолдануның мақсаты, біріншіден, сөздікпен жұмыс істей білу - ағылшын тілі сабақтарында қолданылатын тиімді қызмет түрі, оны оқу кезінде де, жазбаша жұмыстарды орындау кезінде де қолдануға болады, екіншіден, оқушыларды сөздікпен жұмыс жасаудың кейбір аспектілерімен таныстыруға бағытталған тапсырмалар түрінде кейбір практикалық идеяларды ұсынуға болады. Шет тілін оқыту әдістемесі саласындағы соңғы әзірлемелер оқушыларды әртүрлі тілдік дағдыларды дамытуға арналған тапсырмаларды орындау үшін қажетті стратегиялармен қамтамыз етуге баса назар аударады. Мұндай стратегиялардың қатарына, әдетте, мұғалім немесе басқа да оқушылардың сөздің мәнін түсіндіру; мәтінде кездесетін жаңа сөздердің мағынасын табу; және де, ең маңыздысы, сөздікті пайдалану кіреді. Контекст негізінде бейтаныс элементтің мәнін болжай білу маңызды стратегия болып табылады, бірақ шын мәнінде «бейтаныс сөздер – қайталау, инкапсуляция, советтік немесе қайталама терминдер түрінде кездессе оларды шамамен болжай алу мүмкін емес». Сонымен қатар, оқушы мұғалімнің немесе басқа оқушының көмегіне жүгіне алмайды. Сондықтан сөздікті қолдана білу оқушылардың тәуелсіз, дербес оқушы ретінде қалыптасуында маңызды рөл атқарады, олар өзінің жеке шешімдеріне, күш-жігеріне және оқыту стиліне байланысты оқу процесіне жауапты [20, 131б.]. Сөздікті пайдалануға әртүрлі қатынастар да пайда болуы мүмкін.Оқушылар шет тілі сабағында қалай және қандай сөздікті пайдалану керектігін білуі тиіс. Оқушылар пайдаланатын төрт негізгі сөздіктер бар. Олар: 1) Стандартты монолингвистикалық сөздіктер. Олар негізінен осы тілді тасымалдаушыларға бағытталған. 2) Оқуға арналған монолингвистикалық сөздіктер. Оқушының ана тіліне қарамастан, барлық шетел тілін үйренушілер үшін шығарылады. 3) Билингвистикалық сөздіктер-шет тіліндегі сөздерді және олардың ана тіліне аудармасын немесе керісінше қамтиды. 4) Жартылай билингвистикалық сөздiктер – бiрқалыпты сөздiктiң және бiртектi сөздiктiң оқу ерекшелiктерiн бiрiктiредi; Оқушылардың сөйлеу тілінің лексикалық жағын оқытуға көп көңіл бөлу қажет екендігі белгілі, өйткені лексика сөйлеу әрекетінің маңызды компоненті болып табылады. Оқушылар қарым-қатынас пен өзара іс-қимылды жүзеге асыру үшін құрылыс материалдарын меңгеруі тиіс [21, 53б.]. Сөздік қорының жеткіліксіздігі оқушылардың сенімсіздік сезімін тудырады және шет тілінде сөйлеуді қаламайды. Сондықтан сабақта негізгі міндеттердің бірі оқушылардың сөздік қорын кеңейту болып табылады. Шетел лексикасын оқыту әдістемесіне мұғалімдер мен әдіскерлердің назарын аударатын маңызды себептер бар: 1) оқушылардың сөйлеу іскерлігін дамытуда сөздікті білудің рөлі; 2) сөздікті меңгеру процесінің еңбек сыйымдылығы; 3) проблеманың өз күрделілігі, себебі тілдің лексикалық құрамы әртүрлі және түрлі көріністі білдіреді, ал лексикалық бірліктер – әртүрлі жоспарлы және көп өлшемді құбылыстар, оларды меңгерудің маңызды қасиеттері мен ерекшеліктерін анықтау және оқыту әдістемесінің пайдасына аудару қиын. Шет тілін практикалық меңгеру міндеті сөйлеу дағдыларын оқыту әдістемесін жетілдіру жолдарын іздестіруді, сондай-ақ тілдік материалды ұйымдастыруға үлкен көңіл бөлуді талап етеді. Әдістемелік әдебиетте оқушылардың сөздік қорын кеңейтумен байланысты бірқатар мәселелер жарияланады [22, 77б.]. Сөздікті жинақтау бойынша жұмыс барлық оқу процесіне сәйкес келеді. Әрбір екінші сабақта сөздің жаңа қырымен танысу және оны меңгеру бойынша жұмыс жүргізіледі. Сөздікпен меңгеруді қамтамасыз ету-әрбір мұғалімнің басты міндеті. Оқушылардың сөздік қорын үнемі кеңейтуге деген қызығушылығын ояту керек. Сондай-ақ, жеке сөздіктің көлемін кезең-кезеңімен анықтауға, сөздікті толтыруда өзінің алға жылжуын көруге мүмкіндік беретін арнайы тестілерді әзірлеу маңызды. Әрине, мұғалімдер мен оқушылардың көздерінде сөздікті меңгерудің ең сенімді дәлелі ауызша және оқу кезінде қарым-қатынас жасауға қатысу қабілеті болып табылады. Енді сөзді, семантикалық өрісті және сөздікпен жұмысты қарастырайық. Оқылған лексиканы үнемі өзектендіруді қамтамасыз ету және оның барынша ротациясы семантикалық өрісті ұлғайтуды қамтамасыз ететін соңғы фактор болып табылады. Шынында да, белсенді сөздікті жаңа лексиканы механикалық түрде енгізу арқылы емес, жаңа контекстерде зерттелген шығармашылық қолдану арқылы көбейту әлдеқайда оңай. Тармақталған және тұрақты семантикалық өрісті қалыптастыру сөйлеу образын да, оның мотивациясын да арттырады,себебі бұл жағдайда оқушыға не айтуға болады. Белсенді сөздік-бұл адам ауызша сөйлесуде үнемі пайдаланатын лексика. Егер сөз ұзақ қолданылмаса, онда ол пассивті сөздікке ауысады, яғни оқу және тыңдау кезінде танымал болуы мүмкін, бірақ сөйлеуде қолданылмайды. Оқушының сөздігін қалыптастыру олардың нақты лексикалық бірлікті тақырыптық және семантикалық топтарда басқа лексималармен, синонимдермен және антонимдермен, лексикалық бірліктің мәнін нақты анықтаумен, осы мағынаның салыстырмалы лексемалардың ұқсас немесе қарама-қарсы мәндерімен арақатынасымен арақатынас ережелерін меңгеруін, нақты сөзжасам және үйлесім ережелерін меңгеруін, сондай-ақ осының салдарынан сөйлеу мәтінінде лексикалық бірлікті таңдау және қолдану ережесін, оның грамматикалық және стилистикалық құрылымын, мәтінде мағыналық қабылдауды меңгеруін көздейді. [23, 205б.] Лексикалық дағдылардың барлық компоненттері лексикалық бірліктерді енгізгенде, сондай-ақ сөздікпен, мәтінмен, лексикалық жаттығулармен жұмыс істеу процесінде тиісті дағдыларды қалыптастырғанда, шет тілді сөйлеуде лексиканы белсендіргенде ескерілуі тиіс. Семантизация – сөздің мәнін ашу процесі. Әдістемеде семантизация құралдарының белгілі себебі бар: бір тілді, онда сөздің мағынасын ашу оқытылатын шетел тілінде жүргізіледі және аударма үшін қолданылады. Біріншісі – контекст, дефиниция, синонимдер, антонимдер; екіншісі-ана тіліне аудару және шет және ана тілінде сөз мәнінің көлемінде алшақтық болған жағдайда, ана тілінде түсіндіру. Семантизацияның барлық осы құралдары сөз бейнесін оның пәндік мәнімен бірге қабылдауға ықпал ететін көрнекілікті пайдаланумен сүйемелденуі мүмкін, бұл ретте ана тіліне аударма алынып тасталуы мүмкін. Бұдан басқа, көрнекілік меңгерудің ассоциативті базасын күшейтеді, өйткені олар белгілейтін сөздер мен заттар (құбылыстар, оқиғалар) оның сезімдік сипаттамаларының толымдылығында бейнеленген шындықтың кесіндісі аясында қабылданады. Сөз құрастырушы материалдармен жұмыс жасаса, егер оны тиісті түрде ұйымдастырса (мысалы, ойын түрінде), оқушыларды тіл мүмкіндіктерін зерттеуге ынталандырады. Ойында бірнеше рет қайталау кезінде шаршау мен жалығуды алып тастайды, сол уақытта оқушылар сөйлеуден немесе дұрыс емес әрекет жасаудан қорықпайды [25, 24-27б.]. Лексиканы оқыту барысында тілдік болжамдағы тапсырмалар оқушылардың назарын аудару үшін жасалуы тиіс. Мысалы: 1) Толық мәтінді оқыңыз және ол туралы анықтаңыз. Бұл сізге бейтаныс сөздердің мәнін анықтауға көмектеседі. 2) Мәтінді оқыңыз. Берілген бейтаныс сөздердің мәнін анықтау сізге сөйлемдегі сөздердің құрамын талдауға және олардың функцияларын анықтауға көмектеседі. 3) Мәтіннен тұрақты тіркестерді алып, оның сөзбе-сөз аудармасын жасаңыз, бұл сізге ана тілінде оған сәйкес сөз тіркестерін табуға көмектеседі. Шет тілін оқыту әдістемесі тарихында осы түрдегі сөздіктерге деген көзқарас басқаша болды. Оқушылар тілдік сөздіктерді таңдағанына қарамастан, мұғалімдердің басым бөлігі, әсіресе, 1960-шы және 1970-шы жылдардың басында, шет тілін оқыту дәстүрі коммуникативті оқытуға аударма әдісінен ауысқан кезде оларды пайдаланғандарды айыптады. Мұғалімдер тарапынан келіспеушіліктер оқушылардың кішкентай билингвистикалық сөздіктерді қолдануымен байланысты болуы мүмкін. Ағылшын тіліндегі бір сөз оқушының ана тілінде бірнеше баламасы болуы мүмкін. Егер оқушылар ағылшын тіліндегі сөздермен және олардың ана тілдерімен тікелей байланыста болса, бұл аудармада елеулі қателіктерге әкелуі мүмкін, мысалы, «Қымбат Мэри» немесе «Бұл сағаттар жақсы жүрмейді» деген сөздерден басталатын сөйлемдер. Сондықтан сол кезде оқушыларға билингвистикалық сөздіктердің орнына тек оқу монолингвистикалық сөздіктеріне жүгіну ұсынылды. Жақсы монолингвистикалық сөздік айтылу, екпіннің орналасуы, грамматика, жазу, ауыспалы мағынада және идиоматикалық мағынада сөздерді пайдалану бойынша басшылық етеді, яғни бұл сөздің толық сипаттамасын қамтиды. Дегенмен, бұл сөздіктердің проблемасы оқытудың бастапқы және орта сатысындағы оқушылардың мұндай егжей-тегжейлі ақпаратты түсіне алмайды. Сондықтан олар үшін жалғыз балама нұсқа-билингвистикалық сөздікті пайдалану [26, 10б.]. Оқушыларға өздерінің оқу-әдістемелік стратегиясы болып табылатын өздерінің лексикамен тиімді жұмыс жасайтын мұғалімдер екі мақсатқа жетуге тырысуы керек: біріншіден, сөздіктегі үлкен ақпараттың оқушыларды шошытып алмауына жол бермеу, керісінше, оларды сөздікті құрудың қажетті принциптерімен таныстыру және екіншіден, сөздікпен жұмысты оқушылардың сынып және үй жұмысының ажырамас бөлігіне айналдыру. Бастауыш сынып оқушылары үшін қажетті бетті, негізгі сөздерді немесе сөздікке жазылған сөз тіркестерін іздеу шаршатуы мүмкін. Олардың күш-жігерін сөздікпен жұмыс істеудің келесі тәсілдерін қолдану арқылы жемісті етуге болады: 1. Organize a quick Alphabet Quiz : а)What are the three letters after D? D........ .( key : D E F G ) b) What are the three letters before J? …...... J ( key: G H I J ) c) Which letter is missing in this sequence : H I J K L N O P ( key: M) d) Which consonants come before and after U? …..U.…. ( key: T U V ) 2. The Word cross. Which of the two words in the cross comes first in the dictionary ?
( key: receipt ) 1) Ask the students to arrange the following words in alphabetical order : web,gentle, bugler, robe, musician, scratch, spider, tickle, lolipop. Оқу-сөздік жағдаяттарын пайдалана отырып, біз оқушыларды лексикаға үйретеміз. Яғни, оқушылар сөздікті пайдалана отырып, олар кітаптан белгілі бір сөзді іздеу барысында, көзбен көру арқылы есте сақтай отырып лексиканы меңгереді [27, 61-62б.]. Тілді меңгерудегі ең бастысы – сөздік қор. Лексикалық білімнің басқа салаларындағы бірінші орын иеленуінің себебі – кейбір ғалымдардың сөздерінде оқушылардың арасында грамматикалық қателер болса да олардың арасында қарым-қатынас болуы мүмкін. Лексиканы үйрету кезінде әр түрлі әдістер мен тәсілдер қолданылады. Нақты маңызы бар сөздер суреттермен, объектілермен, модельдермен ұғынылуы тиіс. Абстрактілі мәні бар сөзді түсіндіру үшін аударма қолдану және оны тілдің анықтығы бойынша түсіндіру қажет. Ерте мектеп жасындағы бала шетел тілінің сөздері мен сөз тіркестерін оңай есте сақтайды және оларды тікелей заттармен, әрекеттермен және т.б. байланыстырады. Сол себептен кез келген мұғалім бала қандай жағдайда немесе ненің көмегімен жаңа сөздерді есіне сақтай алады деген сұрақтармға жауап таба алуы керек. Шет тілі лексикасын оқытудың рөлі грамматиканың рөлі сияқты маңызды. Өйткені, сөздік қоры оның номиналдық функциясына байланысты ой объектісіне тікелей беріледі. Шетел тілін оқытудың мақсаты ауызша және жазбаша қарым-қатынас түрлерін дамыту болып табылады. Семантикалық дәлдік, байлық, адекваттылық және оны пайдаланудың орындылығы тұрғысынан шет тілді лексиканы меңгеру осы мақсатты іске асырудың ажырамас алғышарты болып табылады. Сөйлеудің лексикалық жағына оқыту көрнекілікке сүйеніп құрылады: ойыншықтар, суреттер, іс-әрекет бейнесі, қаңылтыр, мимика. Іріктелген лексика және сөйлеу үлгілері балалардың қажеттіліктерінің мүдделерін және осы жасқа тән тілдің өмірлік маңызды функцияларын көрсетеді: баланың қажеттіліктерін қанағаттандыру, ересек және басқа балалармен қарым-қатынас жасау және қарым-қатынас жасау, тұлғалық мүдделерді іске асыру, білім алу, қиял, қарым-қатынас жасау. Кейбір лексикалық бірліктерді жақсы меңгеру үшін (мысалы, доп, ит, машина) мен балаларға түрлі-түсті көрнекі құралдарға сүйеніп дыбыстық рифмовкалар беремін. Бұл рифмовкаларды жаттай отырып, балалар лексикалық бірліктерді жақсы меңгереді,белгілі бір сөйлеу дағдыларын алады. Бұл олар үшін «тірек сигналдары» болып табылады. Шет тілін үйрету барысында сөздіктер мен анықтамалардың көмегімен балаларға ағылшын тілінің лексикасын үйретеміз. Лексикалық білім, сөйлеу қызметінің барлық түрлерінің негіздерін табысты меңгеруді қамтамасыз етеді. Лексиканы үйреткенде түрлі деңгейдің болуы маңызды. Егер іс-әрекеттер оңай болса, оқушының қызығушылығы төмендеп кетеді. Егер тапсырмалар тым қиын болып кетсе, бала әбігерге түсіп, мазасы кетеді, мотивация жоғалып, күйзеліс болады. Сонымен қатар тағы маңызды нәрсе ол – оқушының қызығушылығы, басқа нәрселерді өз бетінше үйренуге деген ұмтылыс. Әр бала өзін жалпы топ ішінде бақылауда болудан көрі, жеке тұлға ретінде қорғаулы әрі аялы сезінгілері келеді. Сондықтан да мұғалім үлкен не кіші демей, әр балаға көңіл бөліп, жүрегіне жол таба білуі керек [28, 90б]. Отандық және шетелдік әдістемелік әдебиетте қазіргі уақытта негізгі проблемалардың бірі лексика бойынша жұмыс болып табылады.Сөздік қорының жеткіліксіздігі оқушылардың сенімсіздік сезімін тудырады және оллар шет тілінде сөйлеуді қаламайды. Осылайша, сабақта негізгі міндеттердің бірі оқушылардың сөздік қорын кеңейту болып табылады. Сөздікті жинақтау бойынша жұмыс барлық оқу процесіне сәйкес келеді. Әрбір екінші сабақта сөздің жаңа қырымен танысу және оны меңгеру бойынша жұмыс жүргізіледі. Сөздікпен меңгеруді қамтамасыз ету – әрбір мұғалімнің басты міндеті. Оқушылардың сөздік қорын үнемі кеңейтуге деген қызығушылығын ояту керек. Сондай-ақ, жеке сөздіктің көлемін кезең-кезеңімен анықтауға, сөздікті толтыруда өзінің алға жылжуын көруге мүмкіндік беретін арнайы тестілерді әзірлеу маңызды. Лексиканы оқытудың мақсаты сөйлеу әрекетінің лексикалық дағдыларын қалыптастыру болып табылатыны белгілі. Лексиканы меңгеру процесі бірнеше кезеңнен тұрады: 1) кіріспе мен түсіндіруді қамтитын танысу; 2) лексикалық бірліктерді пайдалануда жаттығу (алғашқы бекіту); 3) лексикалық бірліктерді қолдану (сөздерді сөйлеу қызметіне қосу); Әрине, егер компьютер мен сөздік мүмкіндіктерін лексиканы оқытудың барлық аталған кезеңдерінде пайдаланған жағдайда барынша тиімділікке қол жеткізуге болады. Лексикалық материалды оқытудың негізгі мақсаты оқушылардың лексикалық дағдыларын экспрессивті және рецептивті сөйлеу әрекетінің маңызды компоненті ретінде қалыптастыру болып табылады. Шет тілін оқыту әдістемесінде, атап айтқанда оның лексикалық жағында, оқушылардың оқу қызметін ұйымдастыруда қызықты және тиімді оқыту әдісі ретінде оқытудың ойын әдісін қолдану ұсынылады. Бұл әдіс әрбір белгілі бір жас үшін белгілі бір бейімделумен оқытудың кез келген сатысында қолданылуы мүмкін [29, 150б.]. Бұл әдісті қолдану қарым-қатынастың қолайлы психологиялық ахуалын жасауға мүмкіндік береді және оқушыларға шет тілінде қарым-қатынастың нақты құралын көруге көмектеседі. Ойын шетел тілін оқытуда, әсіресе оқытудың кіші сатысында жиі қолданылатын тәсілдердің бірі болып табылады. Ойынның көмегімен балалардың қызығушылығы мен белсенділігін тудыратын табиғи коммуникативтік ойын құрылады, ал ойынға үнемі қатысып отырған жарыс элементі, жеңіске деген ынтасы оқушылардың назарын жұмылдырады, олардың естеліктерін жаттықтырады. Мұның бәрі оқылатын лексикалық материалды терең меңгеруге ықпал етеді. Ойындар әр түрлі мақсаттарда қолданылады: жаңа лексикалық материалды енгізгенде, оны оқушылар жадына бекіту және олардың ауызша сөйлеуін дамыту үшін. Сонымен қатар балалардың лексикасын дамыту үшінде әр түрлі тәсілдер бар. Соның бірі – лексикалық ойындар.Олар келесі мақсаттарды көздейді: 1) оқушыларды жаңа сөздермен және олардың үйлесімімен таныстыру; 2) оқушыларды табиғи жағдайға жақын жағдайларда лексиканы қолдануға үйрету; 3) оқушылардың сөйлеу қызметін жандандыру; 4) сөйлеу реакциясын дамыту. Лексиканы жақсы есте сақтаудың қызықты жолын Ф. Ф. Миролюбов ұсынады. Оқушыларға келесі сабақта қажет болатын бірнеше «құпия сөз» хабарланады. Оқушылар оларды сабақта қолдану үшін үйде үйренуі керек. Оқушылар құпия ойындарды жақсы көреді, сондықтан лексиканы үйрену олар үшін қызықты іске айналады. Мысалы, 1) жоғалған әріптерден сөз құрастырыңыз. Оларды жазыңыз жүктеу/скачать 260.77 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|