Доспамбет жыраудың өмірбаяны
жүктеу/скачать 151.72 Kb.
|
Қазақтың әйгілі би-шешендер біріне Доспамбет жырауды (XVI ғасыр) жатқызамыз. Қазақ халқының төл тіршілігі 15 ғасырдың ортасынан басталды. Ерлігімен, қайсарлығымен, ерекше батылдығымен, жалынды поэзиясымен елді бағындырды. , бір филиалы – Доспамбет филиалы. Доспамбет – тарихи тұлға. Атақты ноғай биі Мамай заманында, яғни 16 ғасырдың ортасында бұлғар ноғайларының басы, ел басы, Азов теңізінің түбіндегі батыр болған. ел.Джираның мұрасы аз - бар болғаны 160 жол көлемінде. Осы поэзия үзінділеріне қарап, оның шығармаларының тікелей жорықта, майдан даласында туғанын көреміз. Себебі, ол өзінің шағын шығармаларында бақытты өмірімен қоштаспас бұрын «Жаралы жауынгер» – өткенмен қоштасу елесін, ішкі мұң мен өкініштен туған мұңды тамаша жеткізген поэма, кейінгі ұрпаққа арналған өлең. Дегенмен, оның өлеңдерінде ақынның туған жерге, елге деген сүйіспеншілігі басты назарда. Осы қасиетті ұғым бойынша Отанды жаудан қорғау – халықтың басты азаматтық борышы. Сондықтан ол соғыс жорығын жылы лебізбен еске алып, өлеңге қосады. Доспамбет жырлары шайқас кезеңінің шежіресі іспеттес. Оның өлеңдерінде ел, жер үшін шайқас, өлім мен өмір арасындағы жаралы жауынгердің азапты минуттары ерекше әсер қалдырады, жорық кезінде жауды талқандауға тырысқан жаужүректердің іс-әрекетін айқын суреттейді. бейнеленген. Бұл өлеңдер қазақ батырлары поэзиясының бастапқы қайнар көздері болып табылады. Доспамбет поэзиясының ерекшелігі – оның өлеңдеріндегі ойлар қазақ мақал-мәтелдерімен астасып, ішкі мағынаға, сыртқы айтылу формасына, дыбысқа, бөлінуге, қоғамдық құбылысқа байланысты нақты өрнек табуында. Арғымаққа оқ тиді Қыл мықынның түбінен, Аймадетке оқ тиді Отыз екі омыртқаның буынынан….. Доспамбет шығармалары шағын болғанымен мәңгілік, ұзақ. Оның күресі сенің адамдығың мен ішкі күйзеліс тұрғысынан алып діңгектер секілді орасан зор жүкті арқалап келеді. Жырау жырлары тарихтың көптеген аласапыран оқиғаларында жойылмаса да, халық әдебиетінің ірі қатысушысы Ақтамбердің поэзиясындай руханияттың, шығармашылықтың, күрестің қайнар бұлағы ретінде бізге жеткен. 18 ғасыр. , ал 19 ғасырдағы өршіл азамат-ақын Махамбет және одан кейінгі әдебиеттің бүкіл дамуына aceр тигізген. Қазақ халқы 15 ғасырдың ортасынан бастап өз атымен өмір сүре бастады. ерлік, қаһармандық, қаһармандық пен жалынды поэзия. , бір филиалы – Доспамбет филиалы. ( көрсеткен жыраудың бірі Доспамбет жырауы.) Доспамбет – тарихи тұлға. Атақты ноғай биі Мамай заманында, яғни 16 ғасырдың ортасында бұлғар ноғайларының басы, ел басы, Азов теңізінің түбіндегі батыр болған. ел. Дүниенің құрылып жатқан сәті, жанның оны тоқтататын сәті – жауынгер мұратын көлден лақтырып жіберетін қадамдар. Бетегелі Сарыарқаның бойында Соғысып өлген өкінбес!… Осы бір екі жолдық үзіндіні оқи, бізде әсер алып, жаугершілік заманның бір түрні, соғыс сәтін, садақ, соққан қылыш, бағана, жорық мұраты, Доспамбет өлеңдеріндегі жауынгер жанның сөздері сиқырлы болып келеді: оттай жанады. Өрт. мұздай қатып, ақ түтіндей бұралып қалады. Жауынгер жорығының мұраты, жорық сәті бізге мынадай тамаша поэзия арқылы жеткізіледі. Сіз дұрыс оқисыз ба, жоқ па? Сиқыр ма, әлде шындық па?! Сен істей аласың. па?! Мәртебелі батаңыз. Сере, сере, сере қар, Асты кілең, үсті мұз, Күн-түн қатсам жібімес, Мен көлікке қосымды артқанмын, Кембідей ару жаларға Күреңдей мұзды тоңдырып, Кірмембес ауыр қолға бас болып, Күңіреніп күн түбіне жортқанмын… … Қалаға қабылан жаулар тигей ме, Қабырғадан дұшпан жалдап жүргей ме, Қатарласып, қараланып, Қайран ер қарт күреңге мінгей ме? Қабырғадан қараған Достым менен дұшпаным: “Апырым, ер Доспамбет дегей ме! …” Доспамбетке Азаулыдан артық жер жоқ. Оның кейбір әндері жастық шақтың өлімі мен жарақатына арналған. Жаралы жауынгер – өткен өмірмен қоштасу елесін әсем тіл арқылы беретін өлең, ішкі мұңнан, өкініштен шыққан мұңды, кейінгі ұрпаққа арнаған өлеңі. Әйтсе де, өлеңдердегі басты екпін – ақынның туған өлкесіне, еліне деген ыстық ықыласы мен талпынысы. Осы қасиетті ұғым бойынша туған жерді жаудан қорғау – халықтың басты азаматтық борышы. Сондықтан ол әскери саяхат жолын жылы лебізбен еске алып, осыны жырға қосады. Доспамбет жырлары – шайқас дәуірінің шежіресі. Өлеңдерде жер үшін шайқастар, жаралы жауынгердің өмір мен өлім арасындағы қиын сәттері ерекше әсер қалдырады, көш кезінде жауға қарсы күресу үшін ауыр ерліктерімен талпынған ержүректердің іс-әрекеті айқын суреттеледі. Бұл жырлар қазақтың батыр ақынының нағыз бастапқы қайнар көздері. Доспамбет емін-еркін билеп, жыраудың поэтикалық қағидаларын да, Асудың мінезін де бойына сіңіре алады. Ол дәстүрлі формаларды толықтырып, түрлендіруге қабілетті. Өлеңді бұтаның орағындай жазады. «Сере-сере, сере қар, тоғай, тоғай су, Айналайын Ақ Жайық, арғымаққа оқ тиді…». Доспамбет поэзиясының тамаша ерекшеліктерінің бірі өлеңмен айтылған ойдың қазақтың мақал-мәтелімен астасып, қоғамдық құбылыстардың ішкі мағынасы мен сыртқы айтылу, ұйқасы, салыстыру белгілері, сана-сезімінде де нақты көрініс табуында жатыр. Арғымаққа оқ тиді
Озушылар озмаңыз, Озсаңыз біздім бетке бармаңыз! Біздім бетке бармаңыз, Есақай, Қосақай екі ұл Алдыңызға жыр құшақтай, Жылай шықса не айтарсы?! Оларға айтарыңыз сол болсын, Жәмшіден қос айтып, Келе жатыр дегейсіз! Ол айтқанға тимесе, Бұрынғылар түскен жүрі жол Бұрылып соған түсті дегейсің! Доспамбет шығармалары шағын болғанымен, мәңгілік. Оның өзегі, ішкі шиеленісі, күресі алып діңгектер сияқты орасан зор әлеуметтік жүкті арқалап келеді. Жырау жырлары тарихтың талай аласапыран оқиғаларында жоғалып кетпей, XVIII ғасыр әдебиетінің ірі өкілі Ақтамбердің шығармашылығы мен күресіне сай рухани ұстанымдардың қуатты қайнар көзі ретінде бізге жеткен. , ал 19 ғасырдың өршіл ақын-азаматы Махамбет әдебиеттің бүкіл дамуына оң ықпал етті. жүктеу/скачать 151.72 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|