Он үчүнҹү дәрс Ахирәт әһлинин хүсусијјәтләри һаггында үчүнҹү сөһбәт

Әммарә нәфслә мүбаризәнин әһәмијјәти

Нәфс истәкләри илә мүбаризәнин әзијјәти өлүмә дөзмәјин әзијјәтиндән дә ағырдыр. Әҝәр бу ики ишин әзијјәтини мүгајисә етсәк, ҝөрәрик ки, ахирәт әһли дүнјасыны дәјишән инсанын әзијјәтини ҝүндә јетмиш дәфә чәкир. Бу инсанларда Аллаһа итаәт вә нәфслә мүбаризә истәји о гәдәр ҝүҹлүдүр ки, онлар нәфсин ҝүҹлү истәкләринә вә шејтани вәсвәсәләрә гаршы бүтүн вүҹудлары илә мүбаризә апарыр, бир ан олсун белә Аллаһы јаддан чыхармырлар. Онлар ҝүндә јетмиш дәфә өлмәјә һазырдырлар, тәки нәфс истәкләринә мәғлуб олмасынлар. Ме’раҹ һәдисинин бу ҹүмләси нәфслә мүбаризәнин әһәмијјәтини өнә чәкир.

Һәдисдә шејтанын инсана нүфузу илә бағлы ишләдилән тә’бирләр онун инсана нә дәрәҹәдә јахынлаша билмәсинә бир ишарәдир. Халг арасында “Шејтан онун әтиндә, ганындадыр” кими тә’бирләр ишләдилир. Бәли, шејтан инсана елә бир һәддә һаким ола биләр ки, санки онун ганына гатылыб бүтүн вүҹудунда дөвр едир.

Өвлијаларын ибадәти

Бизләр намазда дурдуғумуз вахт намаз азҹа узандыгда јорулур, ҝүҹлү олмағымыза бахмајараг, һалдан дүшүрүк. Һансы ки, сәксән, дохсан јашлы пишнамаз биздән гат-гат зәиф олдуғу һалда намаздан јорулмур. Демәк, бәдән ҝүҹү илә ибадәт ҝүҹү арасында бағлылыг јохдур. Инсаны ибадәтдә ҝүҹлү едән онун көнлүндәки илаһи ешгдир.

Ики амил инсана өз мәгсәдинә чатмагда јардымчы олур. Бу ики амилин көмәји илә инсан заһирән мүмкүнсүз олан ишләр ҝөрә билир. Мәсәлән, кәндирбазларын һәрәкәтләри биздә тәәҹҹүб доғурур. Һансы ки, бу инсанлар үзүҹү мәшгләр сајәсиндә ҝөрдүјүмүз сәвијјәјә чатмышлар. Демәк, инсан мүвәффәг олмаг үчүн нәзәрдә тутдуғу ишә мараг ҝөстәрмәли вә ҹидди чалышмалыдыр. Инсаны мүвәффәгијјәтә чатдыран ики амил дә мәһз бағлылыг вә чалышмадыр. Әҝәр инсан Аллаһа, доғрудан да, ибадәт етмәк арзусунда олса вә бу јолда мүгавимәт ҝөстәрсә, шүбһәсиз ки, мүвәффәг олар. Ән әсасы одур ки, инсан истәсин вә һәрәкәт етсин. Өвлијаларын һәјаты ибрәтамиз олдуғундан онлар һаггындакы бир әһвалаты хатырлајаг. Мәрһум Һаҹы Шејх Һәсәнәли Исфәһани бөјүк кәрамәтләрин саһиби олмушдур. О, Мәшһәддә јашамыш вә вахтынын чохуну имам Ризанын (ә) һәрәминдә кечирмишдир. Шејх һәрәмин дамына чыхар вә ҝүнбәзин кәнарында ибадәтлә мәшғул оларды. Һәрәмин хидмәтчиләриндән бири нәгл едир ки, бир ҹүмә ахшамы о мәндән дамын ачарыны истәди. Мән дамын гапысыны ачыб, ҝетдим. Арабир дама галхыб шејхин һалындан хәбәр тутурдум. Дәфәләрлә дама галхдыгда онун рүку вәзијјәтиндә олдуғуну ҝөрдүм. Һәрәмин гапысыны бағламаг истәдијим үчүн сон дәфә онун јанында дајаныб ҝөзләмәк гәрарына ҝәлдим. Амма нә гәдәр ҝөзләдимсә шејх рүку вәзијјәтини дәјишмәди. Һава чох сојуг вә гарлы олдуғу үчүн мән онун јанында бир гәдәр одун гојдум. Сонра гапыны бағлајыб евә ҝетдим. Нәһајәт, сүбһ һәрәмә гајытдығым вахт ҝөрдүјүм сәһнәдән һејрәтә ҝәлдим. Һәлә дә рүкуда олан шејхин үстүндә бир гарышдан чох гар вар иди! Јалныз сүбһ азанына јахын намазыны битирди. Бәдәнҹә чох зәиф олан шејхдә зәррәҹә јорғунлуг ҝөрүнмүрдү. Гарын алтында ҝеҹәдән сүбһәдәк рүку һалында галмаг үчүн нә гәдәр бөјүк ешгә еһтијаҹ варды!

Бәли, бизләрсә бир гәдәр рүкуда чох галдыгда белимиз, сәҹдәмиз узун чәкдикдә дизимиз ағрыјыр. Өвлијалар исә өз ибадәтләриндә мәләкләрә игтида едир, узун рүкулар вә сәҹдәләр јеринә јетирирләр. Узун рүкуларын вә сәҹдәләрин савабы һаггында Гур’анда, рәвајәтләрдә вә дуаларда әтрафлы шәкилдә данышылмышдыр.

Мәрһум Ајәтуллаһ Әминидән сорушурлар ки, һәзрәт Әлинин (ә) бир ҝеҹә әрзиндә мин рәкәт намаз гылмасы хәбәрини тәсдиг едирми? Алим бујурур: “Бу иши мән өзүм дә тәҹрүбәдән кечирмишәм.” Онун јахынлары нәгл едирләр ки, рамазан ајы һәр ҝеҹә ифтардан сонра сәһәрәдәк имам Ризанын (ә) һәрәминдә мин рәк’әт намаз гыларды.

Бәли, илаһи ешг зәиф бир гоҹаја да белә бир ҝүҹ верир.

Ахирәт әһлинин ијирми икинҹи хүсусијјәти онларын бир ан олсун белә јаранмышлар һаггында дүшүнмәмәләридир. Бәли, бизләр намазда Аллаһ һаггында дүшүнмүрүксә, өвлијалар намазда јаранмышлар һаггында дүшүнмүр.

Өвлијалара илаһи мәрһәмәт

Аллаһ-тәала өз өвлијаларына сәадәт долу бир һәјат бәхш едир. Бу дүнјада өвлијаларын һәјатыны мүшаһидә едәнләр онларын һалына аҹыја да биләрләр. Өвлијаларын даими ҝөз јашлары, јохсуллуглары ҹансыхыҹы ҝөрүнә биләр. Нә едәк ки, онларын гәлбләриндәки мисилсиз дујғулардан хәбәрсизик?! Ҝөзү јашлы, јохсул өвлијаларын дујдуглары ләззәтләри әслиндә ән варлы дүнјапәрәстләр дә дуја билмир. Онлар һәмин гәлб ләззәтләрини өз ҝөз јашлары илә әлдә едирләр. Һәјатда ҝөрдүкләри мадди сыхынтылар әвәзиндә Аллаһ-тәала онлары мә’нәви ләззәтдә гәрг етмишдир. Ме’раҹ һәдисиндә охујуруг: “Онларын руһу бәдәнләриндән ајрыларкән өлүм мәләјини ҝөндәрмирәм, бу иши өз өһдәмә ҝөтүрүрәм.” Өвлијаларын руһуну өлүм мәләји тәрәфиндән чыхарылмамасы мисилсиз бир мәрһәмәтдир. Чүнки Гур’ани-кәримдә бу барәдә бујурулур: “Еј пејғәмбәр, сизин руһунузу чыхармаг әмри алмыш өлүм мәләји ҹанынызы алаҹаг вә өлүмдән сонра өз Аллаһыныза тәрәф дөнәҹәксиниз.”¹ Башга бир ајәдә исә белә бујурулур: “Биринизин өлүм вахты чатанда бизим ҝөндәрдијимиз онун ҹаныны алар.”¹ Мә’лум олур ки, бә’зи бәндәләрин руһу Аллаһын өзү тәрәфиндән чыхарылыр. Белә бир имтијаз јалныз Аллаһ ашигләринин гисмәтидир. Өвлијалар бир өмүр мәһбубла ҝөрүш ешги илә јашамыш, бу ҝөрүш јолунда ҹанларыны вермәјә һазыр олмушлар. Аллаһ өлүмләри заманы онлара белә бир ҝөрүш нәсиб едир. Онлар артыг руһларынын Аллаһын әлиндә олдуғуну һисс едирләр. Узун илләр ајрылыгдан сонра мә’шугун ағушуна дүшмәк чох бөјүк бир севинҹдир. Өвлијалар үчүн өлүм ағры јох, бөјүк бир ләззәтдир вә бу ләззәт һеч бир башга ләззәтлә мүгајисәјә ҝәлмәз.

Ујғун имтијазын дәјәрини дәрк етмәк чох чәтиндир. Тәсәввүр един ки, инсан һансы мәгама чатмалыдыр ки, өлүм мәләји она јахынлаша билмәсин. Пејғәмбәр вә өвлијалар мәһз һәмин мәгама чатмышлар. Рәвајәтләрдә билдирилир ки, бә’зи бәндәләрин мәгамы мәләкләр үчүн әлчатмаздыр. Јухарыдакы рәвајәтдә дә һәмин мә’на тәсдигләнир. Әҝәр өлүм мәләји бир шәхсин руһуну чыхара билмирсә, демәк, онун мәгамы һәмин мәләкдән үстүндүр. Бәли, инсан дөрд мүгәррәб (јахын) мәләјин чата билмәдији бир мәгама чата биләр. Бу мәгама чатанларын руһуну исә јалныз Аллаһ-тәала өзү алыр.

Рәвајәтдә руһу чыхарылмыш инсанын сонракы әһвалаты һаггында белә бујурулур: “Онларын руһу гаршысында сәманын бүтүн гапылары ачылар.” Биз өвлијаларын руһунун неҹә чыхарылдығыны, сәма гапыларынын неҹәлијини вә руһларын һәмин гапыдан неҹә кечдијини билмирик. Ујғун мөвзулары гисмән дә олса бизләрә анлатмаг үчүн Аллаһа јахын мәгам, уҹа вә ҝениш ҝөјләрә бәнзәдилмишдир. Бу мәгама јалныз өвлијалар јол тапа билир. Гур’ани-мәҹиддә ҝүнаһкарлар һаггында белә бујурулур: “Ҝөјүн гапылары онларын үзүнә ачылмаз, һеч вахт беһиштә дахил олмазлар. Бу иш дәвә ијнәнин дешијиндән кечә билсә, баш верә биләр.”² Ахирәтлә бағлы мәфһумлар нә гәдәр чәтин дәрк олунса да, Аллаһ вә мә’сумларын бујурдугларыны гәбул етмәлијик. Ағыл бир шеји дәрк етмирсә, бу о демәк дејил ки, һәмин шеј һәгигәтдән узагдыр. Варлыг аләминдә инсанын дәрк едә билмәдији чох шеј вар.

Аллаһ мө’минләрин руһуну чыхардыгдан сонра сәманын бүтүн гапылары онларын үзүнә ачылар. Руһлар сәма гапыларындан кечиб, бәрзәх беһиштинә дахил оларлар. Бу јолда онларын гаршысыны кәсәҹәк бир манеә јохдур. Чүнки онлар дүнја һәјатында нәфс истәкләринә алданмамыш, дүшүнҹә вә әмәлләриндә нөгсана јол вермәмиш, бүтүн фәрди вә иҹтимаи вәзифәләрини јеринә јетирмишләр. Ме’раҹ һәдисиндә охујуруг: “Мәнимлә онлар арасындакы бүтүн һиҹаблар, пәрдәләр арадан ҝөтүрүләр.” Рәвајәтләрдә һәзрәт имамын да тез-тез хатырладығы бир мөвзу вар. Билдирилир ки, инсанла Аллаһ-тәала арасында мөвҹуд олан һиҹаблар ики гисимдир: гаранлыг һиҹаблар вә нурани һиҹаблар. Алимләр вә әхлаг устадлары ујғун мөвзуда бә’зи ачыгламалар версәләр дә, инсанла Аллаһ арасында мөвҹуд олан һиҹабларын маһијјәти бизим үчүн гаранлыгдыр.

Е’тираф етмәлијик ки, бизим кимиләр Аллаһын һүзуруну вә бу һүзурун ләззәтини дәрк едә билмир. Биз ибадәтдә санки гејбдә олан бир варлыға ситајиш едирик. Елә тәсәввүр едирик ки, Аллаһ сәмаларын фөвгүндәдир. Амма Аллаһла өз арасында һиҹаб, пәрдә һисс етмәјәнләр дә вар. Онлар Аллаһы өз бојун дамарларындан да јахын билирләр.¹ Әлбәттә, бу мөвзуда дини вә фәлсәфи сөһбәтләрә еһтијаҹ вар. Һәр һалда гәбул етмәлијик ки, варлыг аләми Аллаһын ихтијарында олдуғундан инсанла Аллаһ арасында һиҹаб ола билмәз. Садәҹә, бизләр Аллаһа јахын олмадығымыздан ујғун рабитәни дәрк едә билмирик. Дуада охујуруг: “Сәнинлә бәндәләрин арасында һиҹаб јохдур. Бу һиҹабы јарадан бәндәләрин чиркин әмәлләридир.”² Салеһ әмәлләр вә Аллаһа јахынлашмаг сајәсиндә арадакы һиҹаблар тәдриҹән арадан галхыр. Әввәлҹә гаранлыг һиҹаблар ҝөтүрүлүр, сонра исә нурани һиҹаблар.

Нәһајәт, мө’минләр елә бир мәгама чатырлар ки, Аллаһла онлар арасында һеч бир пәрдә галмыр.

Ме’раҹ һәдисинин давамында охујуруг: “Ҝөстәриш верәрәм ки, беһиштләр өзләрини зинәтләндирсинләр, һурул-ејнләр өзләрини онларын ағушу үчүн бәзәсинләр вә мәләкләр беһишт әһлинә салам ҝөндәрсинләр. Ҝөстәриш верәрәм ки, ағаҹлар бара ҝәлсинләр вә беһишт мејвәләри јерә төкүлсүнләр.” Бүтүн бу һазырлыглар мө’минин руһуну гаршыламаг үчүндүр. Беһиштдә гурулан бүсаты аз-чох тәсәввүр едә билсәк дә, орада гурулаҹаг сәһнәләр тәсәввүрүмүздән чох-чох јухарыдыр.

Һәдисин давамында охујуруг: “Ҝөстәриш верәрәм ки, әрш тәрәфдән бир күләк әссин, хош гохулу кафур вә мүшк далғаларыны һәрәкәтә ҝәтирсин.” Бәли, беһишт фәзасыны әзәмәтли мүшк далғалары әтирләндирир. Беһиштдә од олмадығындан о әтирли маддәләр өз-өзүнә алышыр. Һәдисдә бујурулур: “Һәмин мәгамда ону беһиштә дахил едәрләр вә мәнимлә онун арасында пәрдә олмаз. Мән онун руһуну чыхараркән дејәрәм: јанымыза ҝәлишин мүбарәк олсун, сәнә мүждә олсун Аллаһын мәрһәмәти вә мө’минләрин әбәди галаҹағы не’мәт долу беһиштләр. Доғрудан да, Аллаһын јанында бөјүк мүкафат вар. Еј пејғәмбәр, каш ҝөрәјдин ки, мәләкләр онун руһуну әлдән-әлә неҹә ҝәздирирләр!”

Јухарыда мө’минин руһунун алынмасы вә онун беһиштә дахил едилмәси илә бағлы јалныз бә’зи сәһнәләр ишыгландырылмышдыр. Әлбәттә ки, беһиштдәки сәһнәләрин там тәсвири бизим дүшүнҹәмизин фөвгүндәдир. Аллаһ-тәала Гур’анда бујурур: “Етдикләри әмәлләрин мүкафаты олараг мө’минләр үчүн ҝөз охшајан һансы не’мәтләрин сахландығыны кимсә билмәз.”¹