Он дӨРДҮНҸҮ дәрс Заһидләрин мәгамы вә мә’рифәти

Заһидләрин ибадәти

Рәвајәтин бу һиссәсиндә бәјан олунур ки, заһидләрин чөһрәси ҝеҹәләр ојаг галмаг, ибадәт сәбәбиндән саралмышдыр. Онлар ҝеҹәни сүбһәдәк ибадәтә мәшғул олур, ҝүндүзләр оруҹ тутур, даим Аллаһы зикр едирләр. Һәтта онларын дилләри чох зикр етмәкдән јорғундур. Башга бир нүсхәдә билдирилир ки, заһидләр бош данышыгдан чәкинир, амма Аллаһ зикриндән јорулмурлар. Заһидләр о гәдәр сусурлар ки, синәләриндә гәлбләри јараланыр. Чүнки сусмаг бөјүк тәзјигләр сајәсиндә мүмкүн олур. Онлар дүшмәнлә мејданда дөјүшүрмүш кими өз нәфсләри илә дөјүшүрләр.

Јухарыда гејд едилдији кими, рәвајәтдә “заһид” кәлмәси “ариф” кими дә баша дүшүлә биләр. Адәтән, арифләрин сөһбәтләриндә еләҹә дә Һафизин ше’рләриндә заһидләр мәзәммәт олмуш, онларын дүнја не’мәтләринә арха чевирмәләри бәјәнилмәмишдир. Әҝәр заһид дүнја не’мәтинә ҝөз јумуб, ахирәт не’мәти һаггында дүшүнүрсә, ариф ахирәт не’мәтләри һаггында да дүшүнмүр. Онун јеҝанә мәгсәди Аллаһын разылығыдыр. Ме’раҹ һәдисиндә исә заһид ҹәһәннәм әзабы горхусундан вә ја беһишт не’мәтләринә чатмаг мәгсәди илә ибадәт едән кәс дејил. Һәдисдә заһид дејиләркән Аллаһы ибадәтә лајиг билдији үчүн ибадәт едәнләр нәзәрдә тутулмушдур. Бу мә’на башга рәвајәтләрдә дә мөвҹуддур. Һәзрәт Әли (ә) бујурур: “Пәрвәрдиҝара, Сәнә ҹәһәннәм горхусундан вә ја беһишт тамаһы илә ибадәт етмирәм. Сәни ибадәтә лајиг билдијим үчүн ибадәт едирәм.”

Ибадәт едәнләрин үч гисми

Бәли, Аллаһа ҹәһәннәм горхусундан ибадәт едәнләр шаллаг горхусундан саһибинә итаәт едән гула бәнзәјирләр. Мүкафат мәгсәди илә ибадәт едәнләр исә даим газанҹ ҝүдән таҹирләрә охшајырлар.

Имам Садиг (ә) әввәлки ики дәстәнин ибадәти һаггында данышдыгдан сонра бујурур: “Амма мән Аллаһа мәһәббәт сәбәбиндән ибадәт едирәм.”¹

Гејд етмәлијик ки, Аллаһа әзаб горхусундан вә ја беһишт тамаһындан ибадәт етмәк пис иш дејил. Гур’ани-кәримдә илаһи әзабдан горхараг тәгва јолуну сечәнләр һаггында тә’рифләр сөјләнилир. Әлбәттә ки, бу инсанлар Аллаһа мәһәббәт сәбәбиндән ибадәт едәнләрлә мүгајисәдә ашағы мәртәбәдә дајанырлар. Амма онлар да ахирәтә иманлыдырлар. Гыш үчүн јанаҹаг, исти палтар һазырлајан инсан гаршыда гышын олаҹағына вә сојугларын дүшәҹәјинә әминдир. Беһишт вә ҹәһәннәмин мөвҹудлуғуна инанан инсан да һөкмән бир һазырлыг ҝөрәр. Әҝәр бир шәхс ҹәһәннәм әзабына вә ја беһишт не’мәтләринә ҝөрә ибадәт едирсә, демәк, онда ахирәт һәјатына һеч бир шүбһә јохдур. Әслиндә ахирәт һәјаты үчүн һеч бир һазырлыг ҝөрмәјәнләр мәзәммәт олунмалыдыр. Гур’ани-кәримдә ахирәт әзабындан горханларын дилиндән дејилир: “Биз Аллаһын гәһриндән, инсанларын рәнҝини дәјишәҹәк, онлары гәмләндирәҹәк ҝүнүн чәтинлијиндән горхуруг.”¹ Әлбәттә ки, ән үстүн ибадәт Аллаһы ибадәтә лајиг билиб Она пәрәстиш едәнләрин ибадәтидир. Белә инсанлар үчүн Аллаһын разылығы беһишт не’мәтләриндән чох-чох үстүндүр. Кимләринсә Аллаһла бир анлыг ҝөрүшү мин илләр беһишт не’мәтләриндән фајдаланмагдан үстүн тутмасыны тәсәввүр етмәк бизләр үчүн чәтиндир.

Илаһи маарифлә таныш олмајан бә’зи инсанлар өз јазыларында вә данышыгларында ҹәһәннәм әзабындан горхуну вә ја беһишт не’мәтләринә һәвәси алчаг иш сајыр, егоистлик тәзаһүрү кими гијмәтләндирирләр. Онлар дејирләр ки, һәгиги инсан мә’нәви дәјәрләр ардынҹа ҝетмәли вә раһатлыға гул олмамаладыр. Бу сөзләрдә һәгигәт вар. Амма ахирәт инанҹына малик инсанлар һаггында белә данышмаг мүмкүн дејил. Сөзсүз ки, Аллаһын разылығыны ахирәт не’мәтләриндән үстүн тутмаг али бир кејфијјәтдир. Амма беһишт не’мәтләринә ҝөрә вә ја ҹәһәннәм әзабындан горхараг ибадәт едилмәси писдир дејә, ахирәтә е’тинасыз јанашмаг, даим дүнја ләззәтләри ардынҹа гачмаг олдугҹа әсассыз бир дүшүнҹәдир. Ҹәһәннәм горхусуну вә беһишт тамаһыны бәјәнмәјән инсан даһа үстүн мәгама чатдыгда һаглы сајыла биләр. Амма Аллаһ ганунларыны ајаг алтына алыб, һансыса ишрәт мәҹлисиндә ахирәтә инанан мө’минләри гынамаг е’тигадсызлыгдан башга бир шеј дејил.

Бу сајаг мәс’улијјәтсиз сөз данышанлар әслиндә азадәләрин бәндәлијинин нә олдуғундан хәбәрсиздирләр. Онлар билмирләр ки, Һәзрәт Әли (ә) вә саир өвлијалар беһишт не’мәтинә вә ҹәһәннәм әзабына зәррәҹә шүбһә етмирдиләр. Бу инсанлар садәҹә Аллаһын разылығыны даһа үстүн тутурдулар. Һәзрәт Әли (ә) Аллаһ-тәалаја белә әрз едир: “Пәрвәрдиҝара, тутаг ки, Сәнин әзабына дөздүм, бәс ајрылығына неҹә сәбр едим?”² Бәли, Аллаһдан ајрылығын аҹысыны дәрк едән инсан үчүн ҹәһәнәм әзабы әһәмијјәтсиздир. Онлары беһиштдә һурул-ејнлә олмаг јох, Аллаһын разылығыны газанмаг марагландырыр. Әлбәттә ки, бизләр Аллаһын мәрһәмәтиндән мәјус олмамалыјыг. Аллаһ ҝүнаһдан узаг олмаг истәјән вә бу јолда чалышан бәндәләри не’мәтләриндән мәһрум етмир.