Әбуова Гауһар ономастика
жүктеу/скачать 144.38 Kb. Pdf көрінісі
|
| Топонимдердің жіктелуі
Ороним - жер үсті қабатындағы нысандарының: тау, қырат, шың атаулары. Мысалы: Алатау, Хан Тəңірі, Қаратау, Айрақты, Шерқала, т.б. Спелеоним - жер асты қабатының нысандарының: үңгір, құдық, жар, лабиринт, сифон, жер асты өзен атаулары. Мысалы: “Құман үңгір”, “Балбұлақ” құдығы, т.б. Хороним - кез келген территория, аймақ, облыс, аудан атауы. Мысалы: əкімшілдік, қалалық, табиғи хоронимдер, Шығыс Қазақстан, Орта Азия, Еуразия, Алматы облысы, Қызылжар ауданы. Агроним - жер бөлімшелерінің атауы. Гидроним - су нысандарының атауы. • Потамоним - өзен атауы. Мысалы: Есіл, Ертіс, Шу, т.б. • Лимноним - көл, көлшік, тоған атаулары. Мысалы: Балқаш, Сасықкөл, Алакөл, Жалтыркөл. • Гелоним - саз, батпақ атауы. • Океаноним - мұхит не оның бөліктерінің атауы. Мысалы: Атлант мұхиты, Солтүстік Мұзды мұхит, Үнді мұхиты. • Пелагоним - теңіз не оның бөліктерінің атауы. Мысалы: Каспий теңізі, Арал теңізі. • Пегоним - бұлақ атауы. Көкбұлақ, Ақмыш, Аманбұлақ, Жымпиты бұлағы. Топонимика нысан ерекшеліктеріне байланысты келесідей бөлінеді: Ойконим - елді мекен атауы. • Астионим - қала атауы. Мысалы: Алматы, Ақтау, Ақтөбе, т.б. • Урбаноним - қалаішілік нысан атаулары. Мысалы: агороним - алаң атаулары, годоним - көше атаулары, эмпороним-дүкен атаулары. • Комоним - ауылдық елді мекен атауы. Мысалы: Шайыр. Нарыңқол, Қарасу, Жыңғылды. Дромоним - кез келген байланыс жолдары, жер үсті, су, жер асты, əуе қатынас атаулары. Мысалы: Жібек жолы, Қасқа жол. Некроним - жерлеу орындары: зират, бейіттер мен молалардың атауы. Мысалы: Қараман ата, Шақпақ ата, т.б. Дримоним - орман, алқап, тоғай атауы. Инсулоним - арал атаулары. Экклезеоним - ғұрыпты өткізу орындары мен кез келген дінге бағну орындары монастырь, шіркеу атаулары. Мысалы: Орталық мешіт, Никольская церковь. Топонимдер зерттелетін географиялық нысандардың көлеміне не мөлшеріне қарай макротопонимдерге, мезотопонимдерге, микротопонимдерге бөлінеді. Макротопоним - ірі физикалық-географиялық объектілерінің: тау жоталары, үлкен ойпаттар, мұхиттар, т.б. атаулары. Мысалы: Сарыарқа, Ақжайық, Нарын, Бетпақ дала, Қызылқұм. Мезотопоним - жеке таулар, теңіздер, т.б. атаулары. Микротопоним (шағынтопоним) - кең қауымға беймəлім географиялық объектілердің:көл, бұлақ, құдық, қоныс, т.б. атаулары. Пайда болу жағынан эндоним жəне экзонимдерге жіктеледі. Эндоним - жергілікті халықтың өзі тұратын жердегі географиялық нысандарға берген атаулары. Экзоним - сол жерге отарлаушылардың не сырттан келгендердің берген атаулары. Этнотопоним - этнонимдердің қатысымен қалыптасқан жер-су атаулары. Мысалы: Қалмаққырған, Қоңырбұлақ, Базар. жүктеу/скачать 144.38 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|