Әдебиеттануға кіріспе және әдебиет теориясы

5 
1 Әдебиеттану ғылымы және оның салалары
Әдебиеттану – сөз өнерін зерттейтін ғылым. Әдебиеттану туралы ғылым, 
негізінен, үш ғылыми салаға бөлінеді: әдебиет теориясы, әдебиет тарихы және 
әдебиет сыны. 
Әдебиет теориясы көркем әдебиеттің: 
- болмысы мен бітімін; 
- әдеби шығарманың сыры мен сипатын; 
- әдеби дамудың мағынасы мен мәнін байыптайды.
- әдебиеттің өзіне тән ерекшелігін; 
-қоғамдық қызметін; 
- көркем шығарманы талдаудың принциптері мен әдістемесін; 
- әдеби жанрлар мен оның түрлерін; 
- өлең жүйелерін; 
- тіл мен стиль; 
- әдеби ағым мен көркемдік әдіс мәселелерін зерттейді. 
Зейнолла Қабдоловтың айтуынша, кез-келген көркем шығарманың 
байыбына бару үшін бес түрлі нақты сұраққа жауап іздеп табу керек: 
1) Қандай оқиға болды? 
2) Қалайша болды? 
3) Кімдердің басында болды? 
4) Болған оқиға қалай баяндалған? 
5) Ол оқиғаға автордың көзқарасы қандай? 
Бұл сұрақтарға жауап беру, бір жағынан, оқыған романның байыбына 
барғысы келген кісінің эстетикалық талғамының дәрежесіне байланысты болса, 
екінші жағынан, оның теориялық толғамының мөлшеріне байланысты.
Себебі, бұл сұрақтарға жауап берген адам өз мүмкіндігінше әдебиеттің 
нақты теориялық мәселелерін қозғайды: 
- бірінші сұраққа жауап беру арқылы шығарманың тақырыбы мен 
идеясын сөз етеді; 
- екінші сұраққа жауап беру арқылы шығарманың сюжеті мен 
композициясын сөз етеді; 
- үшінші сұраққа жауап беру арқылы шығармадағы тип пен характер 
жайын сөз етеді; 
- төртінші сұраққа жауап беру арқылы шығарманың тілі мен суреткердің 
стилін сөз етеді; 
- бесінші сұраққа жауап беру арқылы суреткердің дүниетанымы мен 
көркемдік әдіс мәселесін сөз етеді. 
Ал осылардың бәрін тек әдебиет теориясын білген адам, сол арқылы өз 
заманының талабы дәрежесінде өзінің эстетикалық талғамын қалыптастырған 
адам ғана істей алады. 
Әдебиет теориясының ережеге айналған эстетикалық қағидалары мен 
қисындары әдебиет тарихы арқылы табылып, тексеріліп, жүйеленген ұшан-
теңіз әдеби деректерді терең талдау, пайымдау нәтижесінде қорытылған 
толғамдар, түйін-тұжырымдар. 

6 

жүктеу/скачать 1.55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: