Әжинияз атындағы Нӛкис мәмлекетлик педагогикалық институты
жүктеу/скачать 4.15 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- TURKISTONDA ILK NOSHIRLIKNING PAYDO BO‟LISHI VA SHAKLLANISHI TARIXIDAN M.Mambetbaev – 3-a kurs talaba, T.A.Kudyarova –t.f.n., docent
| Источники и литература:
1. Фитерман К. Роль профсоюзов Туркестана в подготовке и проведении Октябрьской революции. Сб. «Из истории Советского Узбекистана». — Т., 1956. 2. Гентшке Л.В. Исторический опыт участия профсоюзов Узбекистана в социалистическом строительстве (1924-1932 гг.). — Т., Наука, 1966. 260 с. 3. Аюпов М. Некоторые вопросы истории профсоюзного движения в Узбекистане. — Т.: Узбекистан, 1969. — 272 с. 4. Очерки истории профсоюзов Узбекистана. — Т.: Узбекистан, 1967. 5. Фазылходжаев К. Профсоюзы и борьба за выполнение плана второй пятилетки. — Т., 1960. 6. Брежнева С.Н. Профсоюзные кадры Узбекистана в 1945-1960-е годы (формирование и развитие). Автореф. дисс… к.и.н. — Т., 1989. 7. Досумов Я. Очерки истории Каракалпакской АССР (1917-1927 гг.). — Т., 1960. — 315 с. 8. Сабиров А. Советское, профсоюзное и комсомольское строительство. Культурные преобразования // В кн.: Осуществление ленинской программы построения социализма в Каракалпакии. — Т., 1971. — С. 148-160. 9. Абдужалиев А. Профсоюзы Каракалпакии в период построения экономического фундамента социализма. Культурное строительство. — В кн.: Осуществление ленинской программы построения социализма в Каракалпакии. — Т., 1971. — С. 197-219. 10. Юсупов О. Каракалпакстанда профсоюз шолкемлери кашан дузилген. // Газета ―Профсоюз турмысы‖, 1991, № 1-8. 101 TURKISTONDA ILK NOSHIRLIKNING PAYDO BO‟LISHI VA SHAKLLANISHI TARIXIDAN M.Mambetbaev – 3-a kurs talaba, T.A.Kudyarova –t.f.n., docent Ajiniyoz nomidagi NDPİ Tarix oqitish metodikası kafedrasi XIX asrning ikkinchi yarmida Turkistonda birinchi marta bosma kitob nashr etila boshladi. Bu g`oyat muxim tarixiy voqea edi. Lekin Orta Osiyoning markaziy shaharlarida bosmaxonalarning tashkil etilishini chor Rossiyasining ulkaga ko‘rsatgan marhamati sifatida qabul qilish kerak emas. Birinchidan, noshirlik jahon mamlakatlarida keng tarqalib bo‘lgan edi. Ikkinchidan, Turkiston ulkasidagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat chor hukumatidan bu erda mustamlakachilikka qarshi kurash avj olib ketishini bartaraf etish uchun muayyan jihatdan mahalliy ijtimoiy talablarga yon berishni talab qilar, bu borada bosmaxona kabi ijtimoiy dunyoqarashga ijobiy ta`sir ko‘rsatadigan, lekin mavjud mustamlakachilik siyosatiga halaq bermaydigan siyosiy vositalardan foydalanishga majbur etardi. Uchinchidan, bosmaxonalar Turkiston ulkasidagi kitobga bo‘lgan yuksak talabdan kelib chiqib, iqtisodiy foyda olishni ko‘zlagan holda tashkil etilgan, bu o‘rinda Turkistonga sexrli ulka sifatida qaragan rus burjuaziyasining nafsi ham yaxshigina rol` uynagan edi. Turkiston xalqlari, jumladan, o‘zbek xalq ogzaki va yozma ijodining tarixiy tomirlari juda qadim zamonlarga borib taqaladi. Orta Osiyoda VII asrlarga kelib, qog`oz (650 yilda Samarkandda) ma`lum bo‘lgan. Endi terilarga emas, balki kogozga yozilgan kitoblar paydo bo‘la boshlagan. Qo‘lyozma kitoblar keyinchalik tosh-bosmada (litografiya) bosildi. Qo‘lyozma kitob san`ati barcha asrlarda keng tarqalgan edi. Bosma usulda kitob tayyorlash XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab rivojlandi. 1872 yilda nashr etilgan Shoximardon Ibroximovning «Kalendar» kitobi ularning dastlabkisi edi. Ma`lumki, o‘zbek matbuoti taraqqiyotining 47 yili Turkistonda chorizm hukmronligi davrida, 74 yili esa shuro tuzumi sharoitida kechdi. Tadqiqotchilar tomonidan matbuotimiz tarixini yorituvchi talaygina maqola, risola va kitoblar yaratilgan. XIX asrning ikkinchi yarmida Turkistonda xususiy bosmaxonalar paydo bo‘la boshladi. 1877 yilda S.I.Laxtin tashkil etgan bosmaxona shularning dastlabkisidir. Mazkur bosmaxona litografiya jihozlariga ega bo‘lib, mahalliy tilda kitoblar nashr qilgan. Shuni alohida qayd kilish kerakki, Turkistonda, garchi bosmaxona kech tashkil topgan bo‘lsada, lekin litografiya yo`li bilan kitob nashr qilish ancha rivojlangan edi. Sabab shuki, litografiya texnikasi uncha murakkab bo‘lmay, bosmaxona uskunalariga nisbatan birmuncha arzon edi. Orta Osiyoda birinchi litografiya Xiva shaxrida 1874 yili vujudga keldi. Uning tashkilotchisi Otajon Abdalov edi. U eronlik ustozi Ibroxim Sulton rahbarligida Xivada toshbosma tashkil etishga muvaffaq bo‘ldi. Shu paytdan boshlab u «Otajon bosmachi» (matbaachi) degan nom oldi. Biroq, bu ish uzoqqa chuzilmadi. Xonlikdan moddiy yordam bo‘lmagach, uning faoliyati to‘xtab qoldi. Keyingi davrlarda tashkil etilgan litografiyalar maxalliy burjuaziya vakillaridan iborat ayrim shaxslar qo‘lida edi. Temir sotuvchi Esonboy 102 Xusayinboev ham dastlabki o‘zbek nashriyotchilaridan biridir. Uning litografiyasi Toshkentda 1883 yilda ishga tushirildi. Mazkur litografiya uchun asbob-uskunalar Rossiyadan 50 dan ortiq tuyada keltirilgan. Kitob va ma`rifatni nihoyatda sevuvchi o‘zbek nashriyotchisi kitoblarni o‘z ona tilida chiqara boshladi. 1888 yilning oxirida Toshkentda S.A.Portsev tomonidan yana bir bosmaxona ishga tushirildi. Umuman, 1868 yildan 1898 yilga qadar Turkistonda matbaa korxonalarining soni 15 ga etdi. Ulardan 6 tasi bosmaxona bo‘lib, qolganlari litografiya yoki tipolitografiyaga ega bulgan bosmaxonalardir. Toshkentda 1898 yilda o‘zbek ziyolisi Gulom Xasan Orifjonov tashkil etgan mukrvaxona, keyinchalik (1907 yil) bu ustaxona toshbosma nashriyotga aylantirilgan. «Rulomiya» litografiyasi esa 1902 yilda ochildi. Namangan uezdi Turaqurgon kishlogida I.Ibrat tomonidan 1909 yilda ochilgan «Matbaai Isxokiya» litografiyasida asarlar nashr qilingan. Shunday qilib, ilk noshirlikning paydo bo‘lishi va shakllanishi o‘zining qiziqorli tarixiga ega. жүктеу/скачать 4.15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|