Әжинияз атындағы Нӛкис мәмлекетлик педагогикалық институты
ÁBU RAYXAN BERUNIYDIŃ «ÓTMISH ÁWLADLARDAN QAL
жүктеу/скачать 4.15 Mb. Pdf көрінісі
|
| ÁBU RAYXAN BERUNIYDIŃ «ÓTMISH ÁWLADLARDAN QAL
ǴAN ESTELIKLER» KITABINÍŃ TARIYXIY ÁHMİYETİ HÁM ONÍ OQÍTÍWDA INTERAKTIV METODLARDAN PAYDALANÍW T.Kudyarova - t.i.k., docent, A.Boranbaeva - 2-kurs student NMPI Tariyx oqıtıw metodikası kafedrası 1. A`bu Rayxan Muhámmad ál-Beruniy 973-jılı Xorezmniń áyyemgi paytaxtı Qiyatta tuwıl ǵan. Jaslıǵınan ilimge qızıqtı, ataqlı alım Abu Nasr Mansur ibn İraktan astronomiya hám matematika boyınsha tálim aldı. Ol entsiklopedist alım bolıp, astronomiya, matematika, geografiya, geodeziya, geologiya, meterologiya, fizika, minerologiya, tariyx, etnografiya, lingvistika, dintanıw, filosofiya siyaqlı kóplegen ilimlerdiń rawajlanıwında úlken úles qostı. Ullı babamızdıń bay tariyxıy hám etnografiyalıq ma ǵlıwmatlar beriwshi «Ótmish xalıqlardan qal ǵan estelikler» («al-osor al-Boqiya an al-kurun al-xoliya») kitabı 1000-jılı Gurganj qalasında jazıladı. Bul kitap Beruniydiń Shı ǵıstıń hár túrli elleriniń tariyxı hám mádeniyatı boyınsha joqarı bilimge iye ekenliginen, hár túrli dáwirdiń hám xalıqlardıń tariyxıy hám filosofiyalıq ádebiyatları menen jaqınnan tanıs bol ǵanınan guwalıq beredi. Kitapta adamnıń payda bolıwınan baslap óz zamanına shekemgi siyasiy waqıyalar tariyxı jazıp qaldırıl ǵan. Beruniydiń bul miyneti arab tilinde jazıl ǵan bolıp «al-osor al-Boqiya an al-kurun al-xoliya» dep ataladı hám Orta Aziyanıń áyyemgi zamanınan baslap XI-ásirge shekemgi tariyxı jazıp qaldırıl ǵan. Babamız «Ótmish xalıqlardan qal ǵan estelikler» kitabında tiykarınan barlıq dáwirlerdegi bar bol ǵan áyyemgi xalıqlardıń bayramları hám diniy isenimleri haqqında bayan etgen. Onda so ǵdlılar, xorezmliler, grekler, rimliler, iranlılar, evreyler, xristianlar, islam ǵa shekemgi arablar hám musılmanlar haqqında ma ǵlıwmatlar beriledi. Shıǵarmada Xorezmge adamlardıń kelip jasawı haqqında sóz etilgen bolıp, ol Xorezmge Siyavushlar dinastiyası kelmesten 980-jıl burın adamlar kelip jasay basla ǵanlıǵı, İran ahamaniyleriniń hákimiyat basına keliwi, Orta Aziya ǵa atlanısları haqqındaǵı maǵlıwmatları beriledi. İskender Zulxarnayn 97 haqqında júdá kóp ma ǵlıwmatlar jazıp qaldırǵan. 304-305-jılları Xorezmdi Afrig basqar ǵannan baslap Xorezmde jańa jergilikli dinastiyanıń húkimdarlıq dáwiri baslan ǵan. Ol patsha Afrigtıń atı menen Afrigidler dinastiyası yamasa Afrigidler mámleketi dep ataladı. Bul shı ǵarmada Beruniy patsha Afrigtı İrannıń jawız patshası Yazdigird penen teń boldı, dep bayanlaydı. Sonday-aq Ol İranda ǵı Sasaniyler mámleketi tariyxına keń toqtap, Sasaniy shaxı Yazdigird haqqında da ma ǵlıwmat keltirip ótken. Orta Aziya ǵa Arablardıń atlanısları haqqında júdá qunlı hám isenimli ma ǵlıwmıtlardı keltirip ótken. Alım Xorezmde bir neshe ásirler dawamında topla ǵan áyyemgi Xorezm mádeniyatınıń arablar tárepinen ayaq astı etilip joq etilgenligin keltirip ótedi. Arablar áyyemgi kitapxanada ǵı kitaplardı qalanıń oraylıq maydanına úyip, onı órtep jibergenligin hám onıń jalını úsh kúnge shekem dawam etip jan ǵanlıǵın aytıp ótedi. Bul shıǵarmada Beruniy arablarǵa qarsı kóterilgen VIII ásirdiń 40-jıllarında ǵı bolıp ótken Muqanna basshılıǵındaǵı kóterilis, yaǵnıy «aq kiyimliler» kóterilisine ayırıqsha toqtap ótedi. Beruniydiń «O`tmish xalıqlardan qal ǵan estelikler» miyneti Orta Aziya tariyxı boyınsha qunlı shı ǵarma bolıp esaplanadı. Sebebi babamız ózi jasaǵan dáwirdegi tariyx, Xorezm xalıqlarınıń basınan keshirgen awır turmısı xaqqında jazıp qaldır ǵan. Babamız ózi Xorezmshax Mamun ibn Mamunnıń wáziri, másláhátshisi bolıp, siyasiy waqıyalar ǵa tikkeley qatnasıp otırǵan. Ábu Rayxan Beruniy insan hám ilimpaz sıpatında mashaqatlı, awır turmıs hám qarapayım ómir súrgen. Onıń ómir jolı, pidayılı ǵı hám ilimiy dóretiwshiligindegi iserligi biz, keleshek jaslar ushın dástúr bolıp xızmet etiwi kerek. 2. Innavacion pedagogikalıq texnologiyalar tálim sisteması, pedagogikalıq process hámde oqıtıwshı hám oqıwshı xızmetine jańalıq, ózgerisler kirgiziwdi ańlatıp, bul processti ámelge asırıwda tiykarınan Interaktiv metodlardan qollanıladı. Oqıwshılardıń sinshil oylawin rawajlandiriw maqsetinde olar ǵa «Sinkveyin» metodin toltırıwdı tapsıramız. «PSMU texnologiyası». Bul texnologiya baqıslı (munazaralı) máseleni sheshiwde hámde oqıw processini óz pikirlerin bergen halda baqıs-báseke arqalı ótkeriwde qollanıladı, sebebi bul texnologiya talabalardı óz pikirlerin qor ǵawǵa, erkin pikirlew hám óz pikirin basqalar ǵa ótkeriwge, ashıq halda básekelesiwge hámde sonıń menen birge básekelesiw mádeniyatın úyretedi. Tıńlawshılar ǵa жүктеу/скачать 4.15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|