«Экономика негіздері»
жүктеу/скачать 1.48 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2 сұрақ
Бүгінгі глобальды проблемалар механизмге және ұдайы өндірістің қоғамдық құрылымның ықпалына тигізіп, оның сапалы жаңа эколого- экономикалық кейпін қалыптастырып, ұдайы өндірістің биологиялық және әлеуметтік жақтарында тек жұмыс күші ғана емес, сонымен қатар толығымен адам көбеюіне ықпалын тигізеді. «Адам-қоғам-табиғат» жүйесінде проблемалардың кешені туындап, олардың бірі болып; а) қайыршылық күйді, аштықты, ауруларды, жұмыссыздықты және сауатсыздықты жою; б) табиғи ортаны қорғау; в) адамзатты шикізат пен энергиямен қамтамсыздандыру; г) дүниежүзілік мұхит пен космосты игеру. Қысқару, нәтижесінде қайыршылық күйді, аштықты, сауатсыздық аймақтарды жою-қазіргі таңда әлемдегі проблемалардың ең бастысының бірі. Бұл аймаққа көбінесе Африка, Азия және Латын америка елдері кіреді, жақында жоғары дамулы елдердің бұрынғы отарлау обьектісі және босатудан кейін сатыдан өтпеген. Осы елдерде сауаттылық деңгейі төмен, жұмыссыздық жоғары, халық саны жылдам екпінмен өседі, ал экспорт ауыл шаруашылығында басты болып көрсетілген (какао, қант, банан, мақта, шикізат) және шикізат (мыс, теміркені, каучук). Бұл елдердің негізгі капитал ресурстары өте нашар, өндірістік технология әдетте қарқымсыз және еңбек өнімділігі өте төмен болып келеді. Шамамен жер шарының ¾ бөлігі халық өмір сүретін бұл елдерде қайыршылық кең таралған құбылыс. «Қайыршылық аймаққа» жататын елдер негізінен екі топқа бөлінеді, Бірінші топқа «орташа кіріс» елдер кіреді (ЖҰӨ орташа деңгейі жан басына есептегенде) 1270 доллар жылына, Екінші топқа «төмен кіріс» елдер кіретін ЖҰӨ орташа деңгейі жан басына есептегенде 120 дан 450 дейін доллар жылына, орташа есептегенде жылына 270 доллардан аспайды. 153 Бұл елдердегі әлеуметтік-экономикалық артта қалуы демографиялық процеспен ұлғайтылады. Экономикасы орташа және төмен кірісті қалған елдерде халық саны орташа шамамен 2% жылына өседі, дамулы елдермен салыстырғанда 0,6% көбірек. Бұндай халық санының екпінді өсуі шамалы дамыған елдерде мысалға 35 жыл аралығында екі есе көбеюін қамтамасыздандырады. Азықтық ресурстармен және халық санының арасындағы лайықсыздық бұл елдерде жеке жасын қайыршылық деңгейге әкеліп соғады. Аса жаман жағдайда аштықтан және аурулардан жоғарғы өлім арқылы азар жеткізіп тірі қалуды статистикалық кіріс көрсеткішті ұстап қалуын рұқсат етеді. Бұрынғының колониялардың және жартылай колонияның халқы осындай жағдаймен келіскісі келмейді. Бірақта осындай проблемаларды біреудің көмегінсіз, өз күшімен шеше алмайды. Проблема жалпы әлемдік құлыққа ие болады. Дамушы елдерге, олардың әлеуметтік-экономикалық және ғылыми техникалық аймақта, жаңа экономикалық өзара байланысқан жүйелік шара қажет. Бүгінгі таңда қоршаған ортаны қорғау проблемасы маңызды болып. Соңғы жүз жылда өндіріс 50 ден артық көбейді, сонымен қатар 4/5 бұл өсуде қазіргі кезеңге түседі. 50-шы жылдардан бастап, теңсіздік өскен масштабтардың шарттарында өндірістік қызыметте және басқа түрлерде адамның табиғатқа басып енуі әуедегін және су бассейннің топталған ластануы жүреді, табиғат «жеңіл жер» тозған кезде түзете алмайтын атмосферада күкірт қос тотық, азот қос тотық, көмірсутек қос тотық және басқа шектелген қоспалар жиналады. Жылсайын 10 млн.га орман шабылады, жердің 6 млн.га шөл далаға айналды. Кең территорияларда (отход) үлкен мөлшерде жиналды. Жануарлардың және өсімдік әлемі кедейленуі басталады. Адамзат сүт қоректі жануарлардың 63 түрін және құстардың 94 түрін қайтарымсыз жоғалтты. Олардың маңызды саны жоғалу шекараларына орналасқан. Бір жағынан, табиғи ресурстардың өнім қоректенуі және шикізат төмендейді, ал екінші жағынан, биосфералық процестердің механизмі қысқарады, өйткені буындардың біреуінің түсуі барлық жүйенің жаңа деңгейге қайта құрылуына әкеліп, адамның қызметтің жағымсыз әсері- бұл тек ұлттық шекарада экологиялық механизмнің бұзуы ғана емес, сонымен қатар глобальды масштабта табиғи шарттардың нашарлануы. Адам мен табиғат арасындағы өзара дау-жанжалды мінез-құлық қатынастардың болуы оның қорларының экономикалық және демографиялық өсу шегін анықтайды. Ол табиғи қорлардың қолдануына жаңа. Рационалды келуінің қажеттілігін еріксіз көндіреді: ысырыпсыз және қор жинақтаушы технологияларды қолдануды, экологиялық мәдениет құрулар және т.б. 154 Бұл проблемалардың тек қана табиғи қорлардың абсолютті физикалық шектелгендігінен күшейгені ғана емес, сонымен қатар олардың игеруі техникалық және экономикалық шарттарда өзгерістердің жүргізілуінің себебі болады. Шығару екпіндеріне пайда болатын пайдалы қазбалы жаңа жүз жылдық басына жыл сайынғы жер қойнауларынан олардың шығаруы 600 млрд. тонналарға жетеді. Ғалымдар болжауы бойынша 2500 жылдары барлық метал қорлардың азаюы, басқа жаңармайтын табиғи қорлардың өкпек қысқартуы. Сонымен қатар бұл процестер халық саны өсу шегінің фонында болады. Егер бүгінгі таңда олардың саны 5 млрд. адамнан көбірек құрастырса, онда мамандардың болжауы бойынша ағымдағы жүз жылдықта ол 8-14 млрд.көбейді. Сұрақ туындайды: «қандай қорлардың шотының артынан адамдардың сан тіршілік әрекетін қамсыздандырады?» Проблема соншама өткір және масштабты, оның бір немесе бірнеше елдердің жігерлерімен шешу мүмкін емес. Ол жалпы планетарлық мінез-құлықты ие болады. Фонында табиғи қазбалы қорлардың азаюы маңызды проблемалардың бірі энергетикалық қорлармен қамтамасыздандыру болып тұрады. Егер бүгінгі таңда мұнай және газ үлесіне шамамен 60% барлық энергия тасымалдаушы тұтынылса, онда болашақта жаңа энергия тасымалдаушы және жаңа энергия сақтаушы технологияларға өтуге болжайды. Осылардың барлығы алдағы уақытта термоядролық синтез облысында кең көлемді зерттеулерді, күн энергиясын, суды, желді және т.б қолдану жолдарын іздеуін талап етеді. Бұл зерттеулер барлық елдердің біріккен жігерлігі қажетті болады, өйткені кең ғылыми іздеу жұмыстарға үлкен қаражат талап етеді. Чернобылдік апат, сонымен қатар басқада да АЭС-дің апаттары қауіпсіздік проблемаласын күшейтті және атомдық энергетика қауіпсіздік халықаралық стандарттарының құру қажеттілігі туралы сұрақты қойды, өнімді үйлестірудің арзан және мол энергия жаңа өндірістері қолданумен қатар, дәстүрлі энергоқорларды да қоса пайдалану. Бұлардың барлығы ерекше эколого-энергетикалық жүйелердің құруларын талап етеді. Адамзатты тіршілік әрекеті қорларымен қамтамасыздандыру проблемалары. Дүниежүзілік мұхит және ғарыштың игеру проблемаларымен тар байланысқан. Дүниежүзілік мұхит үлкен потенциалды қорлығымен жайғастырады. Көптеген қайыршылық күйде мемлекеттер, пайдалы қазбалы, энергетикалық, шикізаттық және биологиялық қорлардың үлкен қойма жағаларында өмір сүреді. Бірақ та олардың көпшілігіне бұл қоймаларды қолдануға арналған техниктер мен технологияның үлкен капитал сыйымдылық қажет болғандықтан қол жеткізу мүмкін емес. Сондықтан дүниежүзілік мұхит игерге жігерлерді және мобилизациялау үшін дүниежүзілік бірлестіктен үлкен күштерін талап етеді. 155 Дүниежүзілік мұхит проблемасы одан тек қана алу емес, сонымен қатар оны қорғау. Бүгінгі таңда Дүниежүзілік мұхит-ағынды су шұңқыр. Адамның ішкі суаттарға лақтыратын барлық заттар топыраққа еніп, ерте немесе кеш мұхитқа зияны тиеді. Зиянды заттар су планктонындарда, тірі организмдерде жиналып, ақырғы жиыныда адамға «су аштық» проблема түрінде және жаңа ауруларға айналып қарсы келеді. Біздің заманымызда жыл сайын санитарлық нормаларға су сапарларының сай болмауы, көп мөлшерде теңіз жануарларының өлуі және т.б. факторларға байланысты көптеген теңіз жағажайлардың жабылуы кәдімгі құбылыстарға айналды. Дүниежүзілік мұхит аман алып қалу және қорғау, оны ізгілі мақсаттар үшін қолдану- барлық дүниежүзілік бірлестің глобальды мақсаттардың бірі. Жекеленген жігерліктен бұл проблеманы шешу мүмкін емес. Табиғи қорлардың тапшылығы адамдарды өз көзқарас назарын аударуы тек қана дүниежүзілік мұхитқа ғана емес сонымен қатар ғарыш кеңестігіне. Ғарыш игеруінің басталуы,бір жағынан, осы облыста адамның болашақтары кең қызметте екенін көрсетті, ал басқа жағынан, ғарыштық зерттеулерді бейбітшіл мінез-құлық қажеттілігі айқындады. Ғарыштық кеңестікті игеру Ғылыми күштердің және қаражаттың бірігуі тек Әлем тану мақсатында ғана емес, сонымен қатар ғарыштық жетулерді халықтың болашағына экономикалық және әлеуметтік жағынан көмегін қолдануы, көптеген жер проблемалардың шешілуі, барлық елдің дамуына қуатты күш ғылыми зерттеуін берер еді. Бүгінгі таңда Жерді тексеруі геологияға, ауыл шаруашылыққа, Дүниежүзілік мұхит игеруіне, ауа райын болжауға, климатты және табиғи ортаны зерттеу мақсатында пайдалылық пен экономикалық нәтижелілікті спутниктік байланыс мәліметтерді береді. Сонымен қатар ғарыш әскери бақталастық аренасына айналмауы тиіс, немесе азғантай саяси кездейсоқ жер өркениеттің опат болуына ертіп әкеліп соғады. жүктеу/скачать 1.48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|