«Экономика негіздері»

97 
 жердің орналасуы (өнімдерді өткізу мен ресурстар нарығынан 
қашықтығы және жақындығы) жақсы сипаттамалы жердің үлкен рента 
әкелетіні - табиғи нәрсе. 
Экономикалық ғылымда рентаның келесі түрлерге бөлінеді: 
дифференциалды, абсолюттік және монополиялық. 
Қоғам жердің шектелуіне байланысты құнарлылығы нашар 
алқаптарды да айналымға қосуға мәжбүр. Дифференциалды 
ренталардың пайда болу көзі сапасы бойынша жақсы және орташа жер 
алқаптарында жұмыс істейтін ауыл шаруашылығы қызметкерлерінің 
өндіретін еңбегі болып табылады. Сонымен бірге, табиғи кұнарлы жер 
қыртысымен байланысты дифференциацияланған І-рента мен жер 
қыртысының 
жасанды 
құнарлылығымен 
(құнарлығын 
көтеру 
мақсатында жердің өңдеуден өткізілуі) байланысты ІІ-рентаны бөледі. 
К.Маркс 
өнеркәсіппен 
салыстыру 
бойынша, 
ауыл 
шаруашылығындағы капиталдың төмен органикалық құрылымына 
байланысты абсолюттік рента деп бөледі. Қазіргі заманғы батыстық 
және Ресейлік экономикалық ғылым абсолюттік рентаны бұл жағынан 
қарастырмайды. 
Монополиялық рентаның пайда бөлу себебі деп, ауыл 
шаруашылығының кейбір сирек өнімдеріне немесе аталған табиғи-
климаттық аймақта өсірілген, сондай-ақ, сирек пайдалы қазбаларға 
қойылатын монополиялық бағаны есептейді. 
Барлық әлемде рента - бұл есеп айырысу көлемі, ол 
шаруашылықтың нарықтық тетіктерімен белгіленбейді. «Жиынтықты» 
дифференциальды 
рентаны 
анықтау 
әдісі 
келесі 
жағдайда 
қалыптасады: 
Д
Р
= Ч
Д
-Ч
Дн
, 
мұнда, Д
Р
- дифференциальды рента; 
Ч
д
- бағаланған жер алқабының таза табысы; 
Ч
Дн
- «қалыпты» жер алқабының таза табысы (шығынның 
"тұйықталған» деңгейіндегі нөлдік экономикалық пайда). 
Рентаның мөлшерін анықтау үшін Ресейде I гектар жердің 
есебіндегі өнімділігінің бағалық көрсеткіштері, (сомдағы жалпы өнім 
мен центнердегі азықтық бірлік), бағалау шығындары, жалпы өнімнің 
өндіру қүнының көрсеткіштері пайдаланылады. 
Қазақстан ғалымдары жер рентасының мөлшерін жердің 
нормативтік бағасын белгілеу кезінде анықтауды ұсынады: I га жерден 
есептік ренталық табыс жерге салынған және өндіруді кеңейту үшін 
жалға алушымен меншіктенген капиталдың таза табысы мен орта 
пайдасының арасындағы әртүрлілік ретінде анықталады. 
R = Ч
д
- (И
н
х П
с
) Ч
д
= В
Пн
- И
н
В
Пн
= У
н
х Ц
р
, 
мұнда, R - ренталық табыстың есеп айырысуы; 
Ч
д
- таза табыс; 
И
н
- өндірістің нормативтік шығындары; 

98 
П
с
-капиталға салынған (бірлік үлесінде) пайданың орташа 
нормативтік мөлшері; 
В
Пн
- жалпы өнімнің нормативтік құны; 
Ц
р
- ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізудегі нормативтік 
баға; 
У
н
- нормативті шығымдылық. 

жүктеу/скачать 1.48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: