Экономикалық
Жаңа технологиялық өндірістердің дамуы мен өндірілуінің тиімділігі
жүктеу/скачать 65.8 Kb.
|
Жаңа технологиялық өндірістердің дамуы мен өндірілуінің тиімділігіҚазіргі кезде əлемде жəне отандық экономикада терең əлеуметтік-экономикалық өзгерістер орын алуда. Аталған өзгерістер экономикалық парадигманың өзгеруіне қажетті тарихи алғышарттарды қалыптастырды. Ұзақ уақыт бойы қоғамдық əл-ауқат көздеріең алдымен материалды-техникалық базаның қалыптасуы тұрғысында қарастыылады, ал елдің даму деңгейі материалды өндіріс көлемін арттыру қарқындарымен анықталады. Экономикалық ғылымдар жəне экономикалық тəжірибесі көрсеткендей инновациялық дамуда жаңа технологиялар экономиканы тиімді модернизациялауды қамтамасыз етеді. Бұл əсіресе ҚР үшін өте маңызды, өйткені 1990 жылдан бастап елімізде технологиялық дағдарыс қалыптасты. Өндірістің техникалық деңгейі құлдырады, ғылыми өнімдекрдің шығуы азайды, ғылыми-техникалық потенциалымыз қысқарып кетті, сондай-ақ бұрынғы экономикалық жүйе түгелімен жойылды, еліміз өзінің ішкі сұранысын қамтамасыз ете алмай қалды. Осының салдарынан ЖІӨ көлемі де 1990 жылмен салыстырғанда 1995 жылы 40%-ға дейін азайды. Егер, өткен шаққа көз салатын болсақ, Кеңестік Одақ кезеңінде материалдық-техникалық қамсыздандыру, соғыстан кейінгі жылдар қарқынмен дамып, жүйелі іске аса бастады. Айталық машина құрылысындағы өндірістік процестерді автоматтандыру деңгейінің елеулі артуы 40-50-ші жылдар сандық бағдарламалық басқару (СББ) жүйелерінің пайда болуымен жəне олармен металл кесуші станоктарға орнатумен байланысты. 70-80-ші жылдары СББ бар станоктардың негізінде автоматтандырылған бағдарламалау жүйелері орнатылған икемді өндірістік жүйелер (ИӨЖ) түрінде алғашқы салыстырмалы кішігірім өндірістер құрыла бастады. Қазақстанның станок-құралдық өнеркəсібі негізгі қор құрайтын сала ретінде өнеркəсіптің ғылыми-техникалық прогресі мен өнімнің бəсеке қабілеттілігіне жетудің негізі болып табылады. Станок жасау дамуының деңгейінен мемлекеттің технологиялық жəне де ақырында экономикалық қауіпсіздік дəрежесі тəуелді. Осы саланың даму бағыттары оның өнімдерін металл өңдеуде жəне мəшіне құрылысында1, өнім ішкі жəне шетел нарықтарында бəсеке қабілеттілігін арттыруда болашақ технологияларын ендіру үшін тиімді пайдалану шарттарынан анықталады. Станок жасау саласының қор құраушы рөлі өнім шығару көлемініңЖІӨ артуы мен өнеркəсіптік өндіріспен салыстырғанда өсуінің жоғары қарқындарын анықтайды, оның сапасына жоғары талаптар қояды. Экономиканың əлемдік дамуы келешекте мəшіне құрылысының келесідей салалары приоритетті дамиды: ғарыштық жəне авиациялық техника, автомобиль құрылысы,тұрмыстық жəне шаруашылық техникасын өндіру, энергетикалық мəшіне құрылысы жəне т.б. Бұл өнім түрлеріне қойылатын негізгі талаптар: жоғары сенімділік, сапа мен дизайн, сонымен қатар бөлшектерін жасау тиянақтылығы, төмен материал, энерго, еңбек шығындары, жасап шығарудың салыстырмалы қысқа циклі, қолайлы, экономикалық негізделген баға. Осыған сəйкес приоритетті салаларда өндірілетін техниканың жоғары деңгейін қамтамасыз етуге тиіс станок жасау өнеркəсібінің өнімдеріне қойылатын талаптар: тапсырыс берушіге жабдықтарды жеткізуде өндіріс проблемаларны кешенді шешу (алдыңғы қатарлы техника немесе «ноу-хау», жиынтық жеткізу, ақпаратты қамсыздандыру), оптималды өнімділік, өңделетін бөлшекті жасаудың үздіксіздігі, сенімділік, жоғары тиянақтылық, ұзақ мерзімді, минималды қолданушылық шығындар, төмен материалды жəне еңбек шығындары, бəсекеге қабілетті баға, сервистік қызмет етудің жөнге салынуы. Дүние жүзіндегі мəшіне құрылысының дамуын зерттеу металл өңдеу технологияларында үлкен өзгерістер күтілуде, алдымызда станоктардың дамуының «үшінші толқыны» келе жатыр. Қазіргі кезеңде технологиялардың дамуына тəн тенденциясы технологиялық жүйелердің қайта құрылуы мен интеграциясы болып табылады. Олар өз кезегімен əр салада тым күрделі, кең жəне тым мамандырылған. Əрқашанда адам қуатты технологияны басқара алмау жағдайының тəуекелі бар. Осыған сүйеніп техникалық дамудың келесідей бағыттары болжамданады: ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдаланумен жəне автоматтандырылған жабдықтардың (өңдеу орталықтарының, икемді өндірістік модульдердің, икемді өндірістік жүйелердің жəне т.б.) негізінде құрылған өндірістерді қолдануды кеңейту; ірі өндірістік сипаты бар салалар үшін шығындарды төмендетіп, өндірісті елеулі арттыруда өңдеу талаптарына бейімделудің өңдеуші орталықтар құрылады. Мұндай салаларда арнайы жабдықтарды қолданудың елеулі дəрежесі тоқтатылады; өңдеуші мəшінелердің құрылымындағы тиімді өзгерістер орын ауыстыруда, осі бойынша үдеуіде, шпиндель айналымының жиілігінде, шапшаңдату мен тежеу уақытынан, құрал мен өңделетің бөлшектің орын ауыстыру тездігінде байқалуға тиіс. Станоктардың тез жұмыс істеуніе сызықтық жетектерді, жаңа материалдарды, сызықтық подшипниктерді, лазерлік жүйелерді, жылдамдық аутқуын жөндеу үшін байланыс датчиктерін қолданудың арқасында қол жеткізуге болады; келешектің станоктары өндірістьің қоршаған ортаны қорғау, ресурстарды екінші реттік қайта өңдеу сияқтыжаңа талаптарына сай болады. Құралдарды матеиралдародың жаңа түрлерінен (синтетикалық алмаздар, керамиканың жаңа түрлерін, құрамында кобальты бар болат) өндіу дамиды. Бөлшектреді жасаукдың дəстүрлі емес технологоиялары (мысалы, арқылы жасау) дамы маңызды болады; келешектіңғ станоктарына ашық конфигурациялы сандық басқару жүйелері, опеациялық жүйелер мен графикалық интерфейсті үш өлшемді бавғдарламаларды қолдану анықтаушы əсер етеді. Басқару жүйелері өндіріс жағдайнына бейімделдуді жəнек жоғарғы тиянақтылықты қамтамасыз етуде аппараты бөліктің жəне математикалық қамсыздандырудың жоғары икемділігіне ие болады; болашақтағы күрделі жабдықтарджа жұмыс істеу үшін жоғары мамандалған қызметкерлер керек, ал ол арнайы шаралар кешенін қажет етеді. Əлемдік тəжірибе бойынша өзіндік станок құрылыс дамуы мемлекеттің маңызды приоитетінің бірі. Қазіргі даму кезеңінде негізгі мақсаттарының бірі жоғары технологияларының жетістіктерін қолдану, күрделі ғылыми өнімдеерді құру болып табылады. Икемді өндірістік жүйеленржді өндіруме байцланысты маңызды ұйымдастырушылық техникалық шешімдер 2000 жылдыңғ басынан сынақты компьютерлі интеграцияланған өндірістерді (КИӨ) көзделді. Олар бұйымның өмір сүру циклінің: маркетинг, бұйымды құру, технологиялық процестерді құру, материалды қпамсыздандырылуы мен өндірісін дайындау, өнімді жасап шығару, ноны өткізу, икемді өндірістік жүйелерді іске кірісітіру процесінде қыщзмет ету мен пайдаланудан шыққаннан кейін жоюдың барлық мəселелерін шешекді. Бізлдің ойымызша КИӨ құрумен кешіктіру Қазақстанның технологиялық жəне тұтастай экономикалық қауіпсізілдігіне ұқатер тудырады. Компьютерлді интеграцияланған өндірістер бпарлық КИӨ-ге ортақ үш ерекшекліңктерімен сипатталады. Біріншіден, бұл икемдіңлік. Яғни, жабдықтардың минималды ттоқтап тұруымен, өнімнің тұрақиты сапасы мен оның нарық жағдайында бəсекеге қабілеиттілігін қамтамасыз ете отырып бұйымның бір түрінен екіншішісін өндіруге көшудің мүмкіндігі. Екəінші ерекшелік – ақпараиттық технологиялар негізінде интеллекуалды есептерді шешетін, функционалдаудың оптималы режимін таңдайтын, кемшіліктерді тауып, оларды жоятын жəне т.б. мүмкңндңктерң бар «ойлайтын» мəшінелердің жаңа класы. Үшіншісі — өндірісті, мркетингті жəне ндірісті дайындауды (конструкторлық жəне технологиялық) ұйымдпастыратын күрделі интеллектуалды процестерді автоматтандырылыған түрде жүргізу. Ғылыми жəне техникалық тұрғыдан күрделі өнімдерді шығаратын жоғарғы деңгейлі иекмділігі мен автоматтандыроылуы бар КИӨ мəшіне құрылысында автоматтандырылған зауыт (АЗ) атауына ие болды. Мəшіне құрылысы саласы АЗ-да қажеттігін анықтайтын басты факторлар: өнімнің əр түріне тұтынушылардың тілектерінің дербесмтігінің артуы. Оларды уақытында қанағаттандыру тек өндіріс жоғары икемді болғанда мүмкін, ал оған тек бұймының өмір сүру циклін басқарудың барлық функцияларын автоматтандыру арқылы қол жектізуге бюолады. сапаға талаптардың қатаң болуы (өнімді сертификаттау тəжірибесінің кеңеюі жəне сапаның халықаралық стандарттарын ендіру). Бұл сауалдарды қанағаттандыру тек өндірістің барлық фазаларында технологиялық процесті автоматтандырылған бақылауы бар бағдарламалық басқару жабдықтарын пайдалану көмегімен мүмкін; технологиялық процестің автоматтандырылуы тек жоғары деңгейде болғанда ғылыми өнімге деген қажеттіліктің өсуі. Автоматтандырылған зауыттың өндірістік жабдықтары əр түрлі технологиялық қызметтері бар икемді өндірістік жүйелер болып табылады. Осы жабдықтардың барлығы материалды жəне ақпараттық ағымдармен бітұтас өндірістік-ақпараттық АЗ кешеніне байланысқан. Өндірісті басқарудың автоматтандырылу жəне ақпараттандырудеңгейінің жоғары болуы АЗ қызмет ететін адамдарға да – операторларға, инженерлерге, бухгалтерлерге, ғылыми жұмысшыларға жəне т.б. талаптарды өзгертеді. Автоматтандырылмаған өндіріске қарағанда аз физикалық күш жұмсаумен мұнда шешім қабылдау жауапкершілігі мен қажеттілігіне байланысты психологиялық ауыртпалық туындайды. КИӨ-тің артықшылықтары оларды əр түрлі бұйымдарда жасау үшін: мəшіне құрылысы мен өнеркəсіптік роботтарды жасау жəне жеңіл өнеркəсіпте қолданудың кең аясын алдын- ала анықтады. Экономиканың көптеген салаларында КИӨ құрудың халықаралақ тəжірибесі əдістемелік бағыттары бойынша, ақпараттық ағымдарда құру қағидалары мен материалды ағымдарды ұйымдастыру бойынша бұл өндірістердің көп ұқсастықтары бар. Кең технологиялық номенклатуралық станоктарды жасап шығаратын əлемдік алдыңғы ұатарлы фирмалардың тəжірибесіне сүйеніп, Қазақстан өнеркəсібіндегі актуалдық мəселелерді шешуде қазіргі автоматтандырылған зауыттарды тəжірибелі түрде қолдану жөн. Оларды Қзазақстанда құрудың мақсаттары: Осындай жүйелерді құрудың тəжірибесін алу, қазақстандық мəшіне құрылысы саласының техникалық деңгейін елеуле түрде арттыру үшін ғылыми-техникалық базасын құру. Мəшіне құрылысында да, өнеркəсіптің басқа салаларында да пайдалануға жарамды жаңа бəсекеге қабілетті бұйымдарды, материалдарды, технологияларды, жабдықтарды, бағдарламалық-математикалық қамсыздандыруды, ұйымдастырушылық-техникалық құрылымдарды, білім базаларын құру. Еңбектің қоғамдануы. Жаңа дəуірді СББ бар компьютерлер мен технологиялық жабдықтарды қолдануға негізделген автоматтандырылған зауыттарда қоғамдалған процестерді пайдалану. Мұндай СББ кеңейтілген функционалдық мүмкіндіктері бар жəне акүрделі профессионалды білімдерді талап етеді жəне өз кезегімен бұл жұмыстарға жастарды тартады. Автоматтандырылыған зауытты құру елеулі дəрежеде нақтылы шарттардан тəуелді. Ал бұл шарттар зауыт өніміне қойылдатын талаптармен, өндіріс көлемімен, басқа өндірістер мен жабдықтаушылармен кооперация деңгейімен, зауыттың қадлалық немесе басқа территорияда орналасуымен жəне т.б. факторлармен анықталады. АЗ ұйымдасу құрылымының негізінде келесідей қағидалар жатыр: өндірістің толық жете мамандануы жəне кең кооперация; технологиялардың операциялардың интеграциясы мен өңдеу жəне жинаудың жиынтық технологиясын қолдану; басқарудың орталықтандырылмауы мен ақпаратпен қамтамасыз етілуі; өндіріс объектілерін рационалдау. Сонымен қатар, АЗ құрудың жаңа қағидаларына ұйымдастыру мен басқарудың біртүтас функцияға бірігуі тəн. Жалпы түрде автоматтандырылған зауыт бұл жабдықтаушы бұйымдар, буындар мен агрегаттарды өндірісі бар кооперациялық жəне ақпараттық байланыстар желісімен қосылған автономды басқарылатын икемді компьютерлі- интеграцияланған кəсіпорын. Əрине, КИӨ пайдаланудан белгілі бір тиімділік болады: жүктеу/скачать 65.8 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|