Елді мекендердің су тұтынуды және су бұруды пайдалану нормаларлын (хспн) анықтау әдістемесі

8.2. №2 мысал (Алматы қаласы)

7-кестенің деректерін талдау су құбыры мен кәрізі, орталықтандырылған ыстық сумен жабдықтауы бар тұрғын үй ғимараттары үшін ХСПН табиғи және таңдаулы өлшеулер негізінде әзірлеудің орыныдылығы туралы қорытынды жасауға әкеледі, себебі су тұтынудың негізгі бөлігі соған келеді. Қалған абаттандыру дәрежелері үшін ХСПН 7-кестенің 3-бағанына сәйкес коэффициенттер бойынша қайта есептеумен белгіленеді. Үй-жай типіндегі тұрғын үйлер (жеке сектор) үшін ХСПН-ға алаңның нақты көлемі мен қолданыстағы су тұтыну нормаларына байланысты үй жанындағы учаскелерде бақшаларды, гүлзар мен бақтарды суаруға шығындайтын су көлемі қосылады.

Суды есепке алу аспаптарын іріктеу үшін сипаттамалар 8-кестеде берілген.

Ғимаратқа кірмедегі тиімді арынды есептеу мынадай түрде жүргізілген:

• 
  әр ғимаратқа кірмедегі орташа қысымды есептеу мына формула бойынша табиғи өлшеулердің деректері бойынша анықталған:
  

мұнда: ⅀Н – өлшеу кезңінде кірмедегі арын мәндерінің сомасы, м;

n –өлшемдер саны.

- әр ғимаратқа кірмедегі тиімді арын мына формула бойынша есептелген:

Н_тиім = Н_{вкірме орт.} – 0,5 × Н_ғим , м.

Ғимаратқа кірмедегі арын (қысым) өлшемдерінің қорытындылары бойынша мұндай есептеу тұрғын үй таңдамасын зерттеу үшін әр тұрғын үй үшін қабылданғандар арқылы орындалған. Әр үй бойынша және барлық таңдаманың үйлері бойынша барлық тіркелген көрсеткіштері кесте нысанында тіркелген, өңделген және талдау жасалған.

Әр тұрғын үй үшін Н_{орт.кірме} және Н_тиімбарлық есептік мәндері 13-кестеде келтірілген. Нақты меншікті су тұтыну мен нақты түнгі ысыраптарды анықтау суды есепке алу аспаптарының көрсеткіштерін алу жолымен жүргізілген.

Әр жеке тұрғын үйде су ысырабын бағалау үшін табиғи өлшемдердің деректері қолданылған.

Әр үйдегі орташа меншікті су тұтыну мынадай формула бойынша анықталған:

q_{тәул.нақты} = 1000 × ⅀q_{тәул.ғим.}/ Т × N ,

мұнда: ⅀q_{тәул.ғим.}- өлшеудің барлық циклі ішінде тұрғын үйдің сумен жабдықтау жүйесіне берілген су шығынының сомасы, м³;

Т – өлшеудің барлық циклі ішіндегі барлық тәулік саны, тәул;

N – тұрғын үйдегі тұрғындар саны.

Әр тұрғын үйде орташа тәулік түнгі меншікті су тұтыну мынадай формула бойынша анықталған:

Q_{түн.нақты.} = 1000 × ⅀q_түн/ ⅀t_түн × N ,

мұнда: ⅀q_түн– өлшеудің барлық циклі ішінде 1 және 4 сағат аралығында түнгі су шығыны сомасы, м³;

⅀t_түн – өлшеудің барлық циклі ішінде 1 және 4 сағат аралығында дәлдігі 1 минутке дейінгі сағаттың жалпы саны.

Тәулік ішінде жалпы су ысырабы шамасының мөлшері эмпириялық тәуелділік бойынша анықталған:

q_{таң.тәул.} = 21 × (q_{түн. нақты} – q_{түн. пайд.}) × N,

мұнда: q_{түн. нақты.} –сағат 1-ден 4-ке дейінгі нақты меншікті түнгі шығын, л/сағ∙адам;

q_{түн. пайд.} – меншікті пайдалы түнгі шығын (q_{түн. пайд.} = 0,2 л/сағ∙адам).

Үйде судың нақты меншікті пайдалану шығыны мына формула бойынша анықталады:

Q_нақты^пайд_. = q_{тәул.нақты.} – 21 q_{түн.пайд},

мұнда: q_{тәул.нақты}- бір тұрғынға шаққанда ғимараттағы орташа тәулік су шығыны, л/тәул∙адам;

q_{түн.пайд.} – пайдалы меншікті түнгі су шығыны, 0,2 л/сағ∙адам тең деп қабылданады.

Әр жеке тұрғын үй ғимаратында су ысырабын бағалау үшін табиғи өлшеулердің деректері қолданылады. Сондай-ақ, әр ғимарат бойынша жойылатын су ысырабын есептеу жүргізілген:

q_{таң.тәул.жой} = 21 (q_{түн.нақт} - q_{түн.норм} ) ∙ N ,

мұнда: q_{түн.нақты} –сағат 1-ден 4-ке дейіннақты меншікті түнгі шығын, л/сағ∙адам;

q_{түн.норм} – іс жүзінде қол жеткізілетін деңгейде ғимаратты техникалық пайдалану кезінде түнгі шығындардың нормаланатын мәні;

N – ғимараттатұрғындар саны, адам.

q_{түн.норм}шамасы түнгі су шығыны пайда болуы жиілігін бөлудің интегралдық графигі бойынша анықталған. 13-кестеде берілген q_{түн.норм}мәндер негізінде түнгі су шығыны пайда болуы жиілігінің полигоны жасалған. Деректер 12-кестеде келтірілген. 12-кестенің есептік деректері негізінде осы таңдаманың тұрғын үй ғимараттарында түнгі шығындарды бөлудің интегралдық қисығы құрылған (3-сурет), ол тұрғын үй ғимараттарының басым көпшілігінде ішкі сумен жабдықтау жүйелерін пайдаланудың қалыптасқан техникалық жағдайларында q_{түн.норм} = 2,95 л/сағ∙адамға дейін ысырапты азайту мүмкін.

3-сурет.Түнгі шығындарды бөлудің интегралдық қисығы.

3-суретке сәйкес q_{түн.норм} = 2,95 л/сағ∙адам су ысырабын іс жүзінде қол жетімді техникалық пайдалану деңгейіне дейін қысқарту шартынан алынған. q_{түн.норм} = 2,95 л/сағ∙адам шамасы тұрғын үй ғимаратында ысыраптарды азайтудың түпкілікті нәтижесі болып табылмайды. Түнгі су ысырабы 2,95 л/сағ∙адам мөлшеріне қол жеткізгенде ХСПН қайта қаралуы, ал ысырап мөлшері 1,5-2л/сағ∙адамға дейін, ал түпкілікті нәтижесінде q_{түн.пайд} = 0,2 л/(сағ.адам)пайдалы түнгі шығынына дейін қысқаруға тиіс.

13-кестеде келтірілген орташа мәндер b₀коэффициентін есептеу үшін қолданылады. b_1, b₂, b₃ коэффициенттері осы Әдістеменің 5.10.-тармағындағы есептеулер мен ұсынымдарға сәйкес қабылданған.

b₁, b₂, b₃ регрессия коэффициенттерінің шамалары нақты меншікті су тұтыну мәнінің таңдамасы бойынша орташаға тәуелді және мынадай түрде анықталады:
b₁ = 20,5 – 0,007q_тәул^нақты = 20,5 – 0,007×234,2 = 20,5 – 1,64 = 18,86;
b₂ = 0,0065 q_тәул^нақты = 0,0065×234,2 = 1,52;
b₃ = − (5+0,02 q_тәул^нақты) = −5 −0,02×234,2 = − 9,68;
b₀ = q_тәул^нақты – (b₁× q_түн^нақты + b₂×Н_тиім^нақты + b₃×П^нақты = 234,2 – (18,86×4,21 + 1,52×35,7 – 9,68×2,3) = 234,2 – (79,4 + 54,3 – 22,54) = 123,04.

1-дәрежеде абаттандырылған тұрғын үйлерде халықтың су тұтынуды пайдалану нормасы мынадай теңдеу бойынша анықталады:

q_хспн = b₀ + b₁×q_{түн.норм.} + b₂×H_тиім^нақты + b₃×П^нақты = 123,04 + 18,86×2,95 + 1,52×35,7 – 9,68×2,3 = 210,43 л/тәул∙адам.

13-кесте. Таңдама объектілері бойынша зерттеулерді жүйелеу

4 - сурет. Қала тұрғын үй қорының объектілері бойынша нақты су тұтынуды пайдалану мен тәулік су ысырабы диаграммасы

Тұрғын үй қоры бойынша ысырап мөлшері бір тұрғынға шаққанда орташа мынаны құрайды:

q_{тәул.ысыр}= 21∙ (q_{түн.нақты}- q_{түн.пайд})= 21 × (4,21 − 0,2) = 84,21 л/тәул∙адам.

Тұрғын үй қоры бойынша жойылатын ысыраптар бір тұрғынға шаққанда орташа мынаны құрайды:

q_{тәул.ысыр.жой.}= 21 × (q_{түн.нақты}- q_{түн.норм})= 21 × (4,21 – 2,95) = 26,46 л/тәул∙адам.

Қалған дәрежеде абаттандырылған тұрғын үй қоры үшін q_хспншамасы 1-кестеде келтірілген осы мысалдың түзету коэффициенттерін қолданумен қайта есептеу арқылы алынған. Алматы қаласының тұрғын үй қоры үшін q_хспнесептік мәні 14-кестеде берілген.
14-кесте. Алматы қаласының тұрғын үй қоры үшін ХСПН

Тұрғын үй қоры бойынша ысырап мөлшері бір тұрғынға шаққанда орташа 84,39л/тәул∙адам құрайды. Тұрғын үй қоры бойынша жойылатын ысыраптар бір тұрғынға шаққанда орташа 28,2 л/тәул∙адам құрайды.

Әзірленген халықтың су тұтынуды пайдалану нормалары (ХСПН) мыналарды құрайды:

- су құбыры мен кәрізі, орталықтандырылған ыстық сумен жабдықтауы бар тұрғын үйлер үшін – 210 л/тәул∙адам;

- су құбыры мен кәрізібар тұрғын үйлер үшін – 170 л/тәул∙адам;

- көше су тарату құдықтарынан су тұтынатын тұрғындар үшін – 25 л/тәул∙адам.

Үй-жай типіндегі тұрғын үйлер (жеке сектор) үшін ХСПН-ға алаңның нақты көлемі мен қолданыстағы су тұтыну нормаларына байланысты үй жанындағы учаскелерде бақшаларды, гүлзар мен бақтарды суаруға шығындайтын су көлемі қосылады. Алаң бірлігіне су шығын нормасы мынадай қабылданады:

- бақшалар мен гүлзарды суару - 1 га 6 000 л/тәул; 1 га жылына – 6 000 м³;

- бақтарды суару - 1 га 3600 л/тәул; 1 га жылына – 3 600 м³.

Осы ХСПН Алматы қаласының тұрғын үй қоры үшін уақытша болып табылуы мүмкін. Әр деңгейде абаттандырылған тұрғын үй ғимараттары үшін жоспарлы су тұтыну көлемі әр тұрғын үйдің ерекшеліктерін (кондоминиум объектілерінің меншікті мұқтажына шығындар, үй жанындағы учаскелерді суару және т.б.) есепке алып белгіленуі керек.

Ұсынылған уақытша ХСПН 2 жыл бойы қолдану, ал сосын су ысырабын азайту бойынша қол жеткізілген нәтижелерді ескеріп, оларды қайта қарау ұсынылған.

Белгіленген ХСПН қол жеткізу, тұрғын үй ғимараттарында ішкі сумен жабдықтау жүйелерінде су ысырабын азайту үшін «Бастау» ЕМКК кондоминиум объектісін басқару органдарымен бірлесіп осы кезеңге арналған ұйымдық-техникалық іс-шаралар кешенін әзірлеу ұсынылған.

Мұндай ұйымдық-техникалық іс-шаралар үлгі жоспары Әдістеменің 4-қосымшасында берілген.