адам, суық ақыл, нұрлы ақыл, хауас, үш сүю, пенделіктің кәмалаттығы, инсанияттың кәмалаттығы, кәмалат ғазамат» деп аталатын терминдік мағынасы терең ұғымдардың бәрі де
тікелей кейде жанама түрде толық адам ілімімен сабақтасып ұштасып жатуы жәй нәрсе емес.
Өйткені бұларды жете танып, зерттей отырып танып білмесең, толық адам ұғымының
табиғатын жете меңгеруге мүмкіндік бола бермейді.
Абайдың «толық адам» туралы ілімінің өзегі - ақыл, әділет, рахым деген терең ғылыми мағына беретін, тереңіне құрық бойлай бермейтін ой-пікірлерінің мән-мағынасы аса зор күрделі мәселелер. Бұлардың түп төркіні Абай қара сөздері мен философиялық лирикасындағы Алланы тану мен жантану жолындағы ой ағысының тарту күші зор ой
иірімдерінде жатыр.
Абайдағы толық адам ілімінің өзегіне (ядросына) айналған мәні мен мағынасы аса зор
этикалық танымдағы ақыл, әділет, рахым, қайрат деп аталатын мағынасын ізденіп барып,
жүйеге түсіріп алмақ керек. Болмаса ұстатпайтын терминдік мағынасы көп қатпарлы
аталымдардан құралып, толық адам ілімінің қаңқасын құрайтын киелі ұғымдардан құралады.
Бүкіл түрік халықтарының жерін отарлаған Ресей империясының да олардан айырмасы
жоқ болатын. Мысалы, отарланған қазақ елін қан-қақсатып, «жабайыларды жабайылылардың»
қолымен тұншықтырудың ел билеудегі болыстық жүйесін ендіріп, қазақ қауымының тоз-тозын
шығарған шындықты Абай мен Шәкәрім өз көзімен көріп өсті.Қазақ халқының мінез-құлқы
өзгеріске түсіп, қалыптасқан ұлттық менталитеті сыр бере бастады. Ұлттық психологиясы да
табиғи қалпынан ауытқып, тұрмысы да тозғындап, жыл өткен сайын жүдеу тұрмыс меңдей
түсті. Абай мен Шәкәрім туған елін бұл іспеттес азаптан арылтып, рухани жігерлендіріп жан
дүниесін жаңартып, рухани ділін тазарты.
М.Әуезов сөзімен түйіндесек: «...ұстаздық, әлеуметтік талабының түп мақсаты жеке адамдарды жаманшылықтан арылтып, сол арқылы заманындағы қауым-қоғамын және
