Ф. 04-01 Қазақстан республикасы ғылым және жоғары білім министрлігі
Психологтың диагностикалық жұмысы
жүктеу/скачать 80.28 Kb.
|
| 2.2 Психологтың диагностикалық жұмысы
Жеке тексерулерді ұйымдастыру және өткізу Балабақшадағы баланы психологиялық жеке тексеру, ереже бойынша, баланың жеке ерекшеліктерін түсінуге және онымен жұмыс істеу бойынша кеңес алуға қызығушылық білдіретін мұғалімнің немесе ата-ананың өтініші бойынша жүзеге асырылады. Алдын ала психолог мұғаліммен сөйлеседі, соңғысы баланы қалай бағалайды, оның қандай ерекшеліктері оның мазасыздығын немесе тәрбиесінде және білімінде қиындық тудыратынын анықтайды, баланың отбасы туралы алғашқы мәліметтерді жинайды. Баланы топта бақылау - оның басқа балалармен және мұғаліммен қарым-қатынасы үшін, сыныптағы тапсырмаларды орындағаны үшін, режимді сақтау үшін - психологқа баланың алғашқы жалпы идеясын құруға көмектеседі. Тексерулерді бастамас бұрын психолог баламен қарым-қатынас жасау үшін қолайлы жағдай жасауы керек. Сонымен, баланы оған қызықты сабақтан бөліп алу, оны өзінің еркінен тыс тексеруге апару орынсыз, сол немесе басқа жолмен оны тапсырмаларды орындауға мәжбүр етеді - бұл зерттеу барысын қиындатады, диагностикалық құнды мәліметтер алынбайды және нәтижелер индикативті болмайды. Сенімді және қайырымды байланыс орнату, психолог пен баланың арасындағы жақсы түсіністік сенімді нәтижелерге қол жеткізудің алғышарты болып табылады. Кейбір жағдайларда байланыс орнату сауалнаманың бастапқы бөлігінің басты мақсатына айналады, содан кейін әдістер балаға осы мақсатқа қол жеткізілгеннен кейін ғана ұсынылады (кейде тіпті жұмыстың бірінші күнінде де болмайды). Байланысты орнату тәсілдері баланың жеке ерекшеліктеріне және оның психологқа қатынасына және тексеру жағдайына байланысты әр түрлі болуы мүмкін. Кейде баламен бейтарап және балаға ақпарат шамадан тыс жүктелмеген тақырыптарда жайбарақат, жылы шырайлы әңгіме жүргізу тиімді. Басқа жағдайда, алдымен балаға мүлдем көңіл бөлмеу, оған өзін өзі бағдарлап, жаңа ортаға үйренуге мүмкіндік беру пайдалы. Содан кейін оған қызықты ойыншық ұсыныңыз, онымен ойнаңыз, содан кейін ғана ойын жағдайынан шықпағандай оған біртіндеп әдістердің тапсырмаларын ұсына бастайды. Балаға деген мейірімді көзқарас, оны қалай болса солай қабылдау, мінез-құлықтың міндетті нормаларын сақтауды талап ете отырып, ескертулердің, дірілдеудің, авторитарлық тонның болмауы (сәлем, ересек адаммен байланыс және т.б.), оң баға оның жеке басы мен оның іс-әрекеті баланың интеллектуалды мүмкіндіктерін мейлінше жүзеге асыруға болатын және оның жеке басының ерекшеліктерін барынша айқын көрсететін фонды жасайды. Тексеру үшін баламен жұмыс жасауға ешкім кедергі жасамайтын бөлек бөлме қажет. Бөлменің сыртқы көрінісі үлкен маңызға ие. Ол ресми кеңсеге неғұрлым аз көрінсе, соғұрлым бала өзін еркін сезінеді. Балалардың суреттері, қолөнер және сурет кітаптары балаға емтиханды бастамас бұрын қарай алатын қолайлы жағдай жасайды. Көзге көрінетін ашық, ерекше заттар немесе тым тартымды ойыншықтар жағымсыз, өйткені олар баланың назарын берілген тапсырмалардан алшақтатуы мүмкін. Зерттеуді бастамас бұрын психолог барлық эксперименттік материалдарды дайындауы керек, бірақ оны балаға көрінбейтін етіп орналастыруы керек. Сараптама кішігірім үстелде өткізіледі. Мектеп жасына дейінгі баланы терезеден тыс отырған дұрыс емес, сондықтан терезеден тыс болып жатқан жағдайлар оның назарын аудармауы керек. Тәрбиеші, егер ол емтихан кезінде қатысқысы келсе, баладан алшақ, жағына немесе артына отырғызылуы керек. Баладан не істегісі келетінін таңдауды сұрауға болады: ойнау, сурет салу немесе жаттығу. Таңдау бекітіліп, балаға тиісті техника беріледі. Сауалнаманың бірінші бөлігінде когнитивті даму деңгейін диагностикалауға бағытталған әдістерді ұсынған дұрыс, өйткені олар балалар үшін ең қиын, ал осы тапсырмаларды орындау кезінде бала шаршамауы керек. Бір-екі «интеллектуалды» техниканы өткізгеннен кейін әртүрлі типтегі тапсырмаларды кезектестіруге болады. Кейбір «жеке» әдістер мен міндеттер ересек адаммен ерекше сенімді байланыстың болуын болжайды, оларды байланыс жеткілікті күшейгенде және бала өзін еркін және жайлы сезінгенде ұсынған жөн. Көптеген балалар үшін бейтаныс ересектермен сөйлесу әсіресе қиын, сондықтан мұндай балаларға емтиханның ортасында немесе соңында олармен ауызша байланыс орнатқаннан кейін ауызша тапсырмаларды ұсынған дұрыс. Жалпы, мектеп жасына дейінгі баланы тексеру 30 минуттан 60 минутқа дейін созылуы мүмкін. Сауалнама жүргізудің маңызды шарты баланың жеке ерекшеліктеріне - оның әдеттегі қарқынына, шаршау деңгейіне, мотивацияның ауытқуына және т.б. бейімделу болып табылады. Сонымен, тез шаршау кезінде сіз үзіліс жасап, баламен сөйлесуге (маңызды сұрақтарға жауап алуға) немесе оған тұруға, қыдыруға, онымен доп ойнауға және физикалық жаттығулар жасауға мүмкіндік бере аласыз (моториканың күйін тексеріңіз). Тексеру барысында психолог хаттаманы жүргізуі керек, онда ұсынылған тапсырмалар мен олардың орындалу сәттілігі, балаға көрсетілген көмек және оның оқу деңгейі, қателерді өз бетінше таба білу және оның іс-әрекетінің нәтижелерін бағалаудың адекваттығы жазылады. Баланың емтихан жағдайына реакциясының сипаты, психологпен қарым-қатынас ерекшеліктері, эмоционалдық көріністері, әр түрлі тапсырмаларды орындауға қатынасы, баланың психологпен қарым-қатынастағы және тапсырмаларды орындаудағы белсенділік деңгейі, өзін-өзі бағалауды және ұмтылыстар деңгейін сипаттайтын мәлімдемелер, белсенділік қарқыны, ерекше назар, дәрежесі іс-әрекеттердің реттілігі мен мақсаттылығы және танымдық және тұлғалық даму ерекшеліктерінің басқа да маңызды көрсеткіштері. Егер емтихан ата-анасының қалауы бойынша жүргізілетін болса және олардың біреуі баламен бірге жүрсе, ата-ананы сауалнаманы толтыруға шақырған жөн. Егер сауалнаманы толтыру барысында оның сұрақтары болса, мүмкін болатын жауап нұсқаларын түсіндірмеуіңіз керек - ата-ана анкетаны қиындық тудырған заттарды белгілей отырып, өздігінен толтыруы керек. Егер емтихан кезінде ата-аналар қатыспайтын болса, сіз оларды алдын-ала сауалнаманы толтыруға шақыра аласыз. Сауалнама материалдары психологқа баламен жұмыс жасауда айтарлықтай көмек көрсете алады. Баланың даму тарихы туралы деректерді болашақта тексеруден кейін ата-анасынан алуға болады. Бұл жағдайда психолог емтихан нәтижесінде оның бойында қалыптасқан баланың идеясынан шығады және оған қойылатын сұрақтар неғұрлым бағытталған, «мақсатты» сипатта болады. Қалай болғанда да, ата-аналармен танысу және олардан бала туралы ақпарат алу емтихан нәтижелері бойынша негізделген психологиялық қорытынды жасау және педагогикалық ұсыныстар жасау үшін қажет. Баланың даму тарихымен танысу Баланың өскен жағдайларын нақтылау оның жеке даму ерекшеліктерін түсіну және ауытқуларды түзету бойынша ұсыныстар беру үшін өте маңызды. Психолог баланың даму тарихын («психологиялық тарихты» жинау) ата-аналармен құпия әңгімеде біле алады. Сонымен, сауалнама жүргізуге болады, дегенмен осылайша алынған мәліметтер айтарлықтай аз мәнге ие. Ата-аналар көбінесе оларға қойылған сұрақтардың мағынасын өте жақсы түсінбейтіндігін, олар өмірлік жағдайлардың балаға қажет ерекшеліктерін әрдайым есінде сақтай бермейтінін және көбіне олар ашық болғысы келмейтіндігін және кейбір ақпаратты саналы түрде жасыратындығын есте ұстаған жөн. Психологқа белгілі бір фактілерді айта отырып, әкесі немесе анасы бір уақытта бұл фактілерге өзіндік баға береді, көбінесе жеткіліксіз. Психологтың міндеті - фактілерді оларды түсіндіруден ажырата білу. Ата-аналармен танысу және бала туралы ақпарат жинау психологқа баланың өзіне ғана емес, сонымен қатар ата-анасының жеке ерекшеліктеріне және отбасындағы тәрбиенің стиліне қатысты қорытынды жасауға көмектесуі керек. Сауалнама нәтижелерін талдау Тексеру нәтижелерін талдай отырып, ең алдымен психолог норма мен патологияны ажырата білуі керек (патология деп интеллектуалды кемістігін, ақыл-ойдың артта қалуын, психикалық ауытқудың басқа түрлерін айтамыз), әр түрлі патология нысандарын дифференциалды диагностикалау балалар психологының міндеті емес екенін ескерген жөн. Сауалнаманың басты мақсаты - мінез-құлық ерекшеліктерін, баланың танымдық және тұлғалық даму ерекшеліктерін қамтитын қалыпты дамып келе жатқан баланың психологиялық портретін құру және осы негізде мақсатты түзету жұмыстарын ұйымдастыру. Баланың когнитивті дамуын талдау қабылдаудың, бейнелі ойлаудың, есте сақтаудың, сөйлеу мен қиялдың жалпы даму деңгейін анықтауды көздейді. Тізімделген процестердің бір-біріне қатысты біркелкі немесе біркелкі емес дамығанын анықтау керек. Біркелкі даму жағдайлары өте қарапайым, анализдегі қиындықтар когнитивті дамудың біркелкі емес нұсқаларымен ұсынылған. Соңғысы қабылдау, ойлау, қиял деңгейлеріндегі айырмашылықтарда ғана емес, сонымен қатар әрбір жеке когнитивті процестегі симптоматикалық айырмашылықтарда көрінеді. Нәтижелерді талдау жан-жақты жүргізілуі керек, жекелеген көріністерді тек басқалармен байланыстырып түсіндіру керек: жалғыз симптомның өзі әрқашан екіұшты болады, оның шын мағынасы басқа белгілермен салыстырудан туындайды. Баланың жеке басын түсіну үшін мінез-құлық ерекшеліктерінде, проективті, когнитивті және «жеке» деп аталатын міндеттерді орындауда көрінетін жан-жақты талдаудың маңызы зор. Баланың басқа адамдармен қарым-қатынас ерекшеліктерін дұрыс түсіну емтихан нәтижелерін талдауда ерекше маңызға ие болады. Мұнда отбасындағы тәрбиенің табиғаты, балаға қойылатын талаптар деңгейі, отбасылық жанжал дәрежесі және т.б. маңызды рөл атқарады. Оның отбасынан тыс (балалармен, тәрбиешілермен, басқа ересектермен) мінез-құлқын, атап айтқанда, бастамашылықты, қақтығысты, баланы ұйымдастыруды анықтайтын баланың өз бойындағы қасиеттері маңызды. Сауалнама мәліметтерін талдай отырып, психолог белгілі бір функцияның дамудың сандық деңгейін бағалауға емес, баланың тұтас психологиялық портретін құруға, баланың мінез-құлқының жалпы түрін анықтауға ұмтылуы керек. Бұл жағдайда ата-аналар мен тәрбиешілерге нақты ұсыныстар әзірлеу мүмкін болады. Ұсыныстар баланың нақты даму жағдайын талдау негізінде жасалады. Олар когнитивті дамуды түзетуге, оның эмоционалдық сферасының ерекшеліктеріне, бала-ата-ана қатынастарына, баланың ересектермен және балалармен қарым-қатынасына қатысты болуы мүмкін. Ата-аналардың (тәрбиешілердің) осы ұсыныстарды қабылдауы ерекше проблема болып табылады - тек осы жағдайда олар тиімді болады. Психологтың кеңесі сұраныста тұжырымдалған мәселелермен байланысты болған сайын, олардың дамуына психологқа жүгінген адам соғұрлым көп қатысады, ұсыныстар соғұрлым нәтижелі болады. Ата-аналармен және тәрбиешілермен жұмыс жасаудағы психологтың этикасы алынған ақпаратты жария етпеуді көздейді; ата-аналарға немесе белгілі бір қамқоршыға олардың өтініштері бойынша берілген тұжырымдар мен ұсыныстар ешкіммен бөлісілмейді. Мектеп жасына дейінгі балаларға арналған ойын жаттығулары 3 – 4 жас 4 жасқа аяқ басқан балада өз бетімен әрекет жасауға тырысуы бұрынғыдан да арта түседі. Осы кезде оның зейіні де тұрақсыз болады, ол алаңдағыш келеді және бір әрекет жасаудан екінші әрекетке жиі ауысып отырады. Сондықтан, бұрынғы топтағы сияқты, үлкен адамдардың бала мінез - құлқын ұйымдастыруда үлкен рөлі бар. Бұл жаста бала салыстырмалы түрде алғанда көптеген қимылдың қорын меңгереді, бірақ ол әлі өз әрекетінің нәтижесі жөнінде ойланбайды, ол сол қимыл барысын, оның эмоциялық әсері арқылы қабылдайды. Бала енді өз қалауынша немесе тәрбиешінің ұсынысы бойынша қимылды қайталай алады. Қимылдың бағытын сақтай, оның кейбір тәсілдерін айыра да алады. Бұл жастағы балаларға қимылдың жаңадан сан алуан түріне кірісіп кетуге ықыласты болушылық тән. Әрекетті жасай отырып, бала олардағы белгілі қимыл жүйелілігін сақтай алады. Қимыл дағдылары мен шеберліктерін қалыптастыру таныс бейнелер әрекеттер еліктеу негізінде жалғастырылады. Бұл жаста баланы қимыл орындалуға тиіс жағдаймен алдын ала таныстырудың бұрынғыдай маңызы зор. 4 жасқа аяқ басқан балаларға заттар арқылы ойналатын жаттығуларға бейімділік тән. Көжектер Баланы бірінші кішкентай көжектерге ұқсап секіртіп, содан кейін үлкен қояндарға еліктеп секірту. Жаттығуды түрлендіріп қақпадан, тас қамалдан құлыншақ, кенгуру, бақа, түлкіге ұқсап секіріп өту ұсынылады. Жаттығуларын түрлендіріп өткізуге болады. Балаларға әр түрлі бағытқа қарай секіруді және қайта орнына оралуды үйрету қажет. Таяққа асыл Таяқтан ұстаңыз да (хоккей клюшкасын) балаға таяқтың екі ұшынан қолымен ұстап алып, ауада ілініп тұратындай ұстатыңыз да таяқты жоғары көтеріңіз. (ата – анасы да ұстаса болады, жаттығу орындау барысында иілуге, қолды көтеріп түсіруге және аяғын бүгуге болмайды) Допты ұста Балаға допты еденге қатты ұрып лақтыру қажет, лақтырған кезде доп қабырғаға тиіп, қайта ұшып кететіндей болуы керек. Бала допты қағып алып қайта лақтыруы қажет. Доптың астында бұрылу Балаға допты еденге жоғары ұшатындай етіп лақтыруы қажет, доп жоғары ұшқан кезде бала өзі жылдам айналып допты қағып алуы керек. Бұл жаттығу баланың қозғалысын сезімнің бірыңғайлы және допты қағып алу дағдысын дамытады. Жоғары – төмен Баланың жанында тұрыңыз және онымен бірге баяу отыра бастаңыз, кейін тепе – теңдікті сақтай отырып баламен бірге орныңыздан тұра бастаңыз. Жерден тұрған кезде аяқтың ұшына тұруға тырысыңыз. Жаттығу балаларға тепе - теңдік сақтай білуді жылдам меңгеруге көмектеседі. Тепе - теңдік сақтаймын Баланың жанында тұрыңыз, әр балаға аяқтарын тізеден бүгіп көтерілу тапсырылады. Бірте - бірте аяқтың табанын жоғары көтеру ұсынылады. Алғашқыда бұл жаттығуды қабырғаның қасында орындау керек. Себебі керек уақытында тепе - теңдік сақтау үшін қабырғадан ұстауға болады. Жіптен жасалған допқа тигізу Жіптен жасалған допты баланың белінің деңгейіне жететіндей етіп іліп, қолына үстел теннисінің ракеткасын беріп, жіп добын ракеткамен ұруы қажет. Ұрған кезде дәл тигізуді көздеу. Бала жіп добын ұрған кезде екпінмен ұру күшін алмастырып отырған тиімді. жүктеу/скачать 80.28 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|