Ғылымдар бойынша ХХV республикалық студенттік ғылыми конференциясының

149 
қызметтеріне, отбасылық зорлық-зомбылық құрбандарына баспана ұстауына және әлеуметтік сақтандыру жүйесіне 
едәуір ақша қаражаты жұмсалады.[1] 
Дүние жүзінің ең дамыған елі АҚШ-та мынадай деректер жарияланды:отбасы ішіндегі зорлық-зомбылық 
құрбандарының шамамен 97 % - әйелдер (АҚШ, Әділет департаменті);әр 9 секунд сайын әйелдерді ұрады; жылына 4 
миллионнан астам әйел ұрып соғу жағдайына ұшырайды (Отбасы ішіндегі зорлық-зомбылықтың жолын кесу жөніндегі 
қор);отбасы ішіндегі зорлық-зомбылық салдарынан орташа есеппен алғанда күніне 4 әйел өлтіріледі;әр екінші әйел өз 
өмірінде зорлық-зомбылықпен байланысты оқиғаға кез болады (Гарвард университеті заң факультетінің «Әйелдерді - 
зорлық-зомбылық құрбандарын қорғау жөніндегі жобасы»);әйел адамның туған адамдарының жасаған қылмыстарынан 
құрбан болуы 6 есе жиі кездеседі (Сенаттың Заң есебі, 1992 ж.)өздерін қинаған адамдардан кетіп қалған әйелдерге, 
кетпей қалғандарға қарағанда, қинаушыларының өлтіруі мүмкін деген қауіптің төнуі 75 %-ға жиірек; 
барлық панасыз әйелдер мен балалардың 50% отбасы ішіндегі зорлық- зомбылықтан құтқарылады;1992 жылы 
өлтірілген әйелдердің 30% күйеулері немесе бірге тұратын адамдары өлтірген (ФТБ). 
Ұлыбританияда өткізілген зерттеулерге сәйкес әр минут сайын тұрмыстық зорлық- зомбылық туралы 
хабарлайтын 999 қоңырау тіркеледі, олардың құрбандарының 80%-нан астамы әйелдер. Тұрмыстық зорлық-
зомбылықты зерттеу жөніндегі жобаның директоры профессор Станко деректерге талдау жүргізіп, жыл сайын бүкіл 
мемлекет ауқымында жарты миллионнан аса тұрмыстық зорлық-зомбылық жағдайлары тіркелетінін көрсетті. Сонымен 
қатар, ол нақты жағдай одан да көп екеніне назар аударды, себебі көптеген оқиғалар тіркелмейді екен. Британиялық 
қылмыстық статистиканың көмегімен, ол Біріккен Корольдықта тұрмыстық зорлық-зомбылық әр 6 секунд сайын 
жасалатынын санап шығарды. Барлық зорлық-зомбылық жағдайларының төртінші бөлігі тұрмыстық жағдайда 
жасалады, өлтірілген әйелдердің жартысын олардың күйеулері өлтірді – осылайша, әр үш күн сайын бір әйел өз 
серіктесінің қолынан қаза табады. Әйел полицияға өтініш жасамас бұрын, орташа есеппен алғанда 35 рет шабуылға тап 
болады.[2] 
Қазақстанның мемлекеттік органдарының 1999 жылы өткізген сауалнамасына сәйкес, сұралған әйелдердің 28 
пайызы өздерінің тұрмыстық зорлық-зомбылықтың құрбаны болғаны туралы айтқан. Сауалнамаға қатысушылардың 
көбісі тұрмыстық зорлық-зомбылық ретінде экономикалық құқықтарды кемсіту не психологиялық зорлық- зомбылықты 
емес, күш көрсету және жыныстық зорлық-зомбылық іс-әрекеттерін көрсеткен. Өкінішке орай, зорлық-зомбылықтың 
көп бөлігі балалар болған кезде жасалады, ұру мен зорлауды қоса алғанда, зорлық-зомбылық актілерінің шамамен 50%-
ы балалардың көзінше жасалады. 
Елімізде 24 дағдарыс орталығы бар. Дағдарыс орталығының (зорлық-зомбылықты бастан кешірген әйелдер тобы 
құрған коммерциялық емес қоғамдық ұйым) сенім телефонына түскен қоңыраулар мен өтініштердің талдауы және 
мониторингі жасалады, жұмыс кезінде орталық қызметтері бетпе-бет кеңес берулерді жүзеге асырады. Осыдан зорлық-
зомбылық көбінесе туыстары тарапынан болатыны көрінеді, жиірек психикалық зорлық-зомбылықты пайдаланады. 
1995 жылдың 4-15 қыркүйек аралығында Пекинде өткен әйелдердің жағдайы жөніндегі «Теңдік, даму және 
бейбітшілік мүддесіндегі іс-әрекеттер» атты IV Дүние жүзілік конференция гендерлік проблеманы көтере 
отырып, Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясының елуінші сессиясында Пекин декларациясы мен Конференция 
бекіткен Іс-әрекеттер платформасын қолдауды ұсынып, Пекин декларациясы мен Іс- әрекеттер платформасын бекітті. 
Бірге тұруға және жезөкшелікке, педофилияға мәжбүрлеу, зорлау, алкоголизм және нашақорлық аясында 
тұрмыстық зорлық-зомбылық пен кісі өлтіру, садизм, жүйелі түрде ұру және психологиялық зорлық-зомбылық секілді 
әйелдерге қатысты зорлық-зомбылық түрлерінің анық байқалатын нысандарын айтып өтіп, Қазақстандағы Отбасы 
жағдайын жақсарту тұжырымдамасы өз алдына мынадай мақсаттар мен міндеттерді белгіледі: 
отбасының кез келген мүшесіне қатысты зорлық-зомбылықтың алдын алу және оны жою; 
олардың құқықтарын қорғау.[1] 
Алайда көрсетілген мақсаттарға қол жеткізудің барлық құралдары орындалды деп айтуға болмайды. Мысалы, 
отбасы ішіндегі зорлық-зомбылыққа қатысты адам құқықтары жөніндегі халықаралық-құқықтық нормалар мен 
құжаттар, атап айтқанда «Әйелдерге қатысты зорлық-зомбылықты жою (түбірімен құрту) туралы» декларация 
бекітілмеді, заңнаманың гендерлік сараптамасы жүргізілмеді. 
Зорлық-зомбылықтың себептері өте көп. Олар социомәдени, психологиялық, экономикалық және өзге де 
факторлардың үйлесуімен айқындалады, олардың ешқайсысына осы құбылыс үшін жауапкершілік артылмайды. 
Қоғамның мәдени дамуының жалпы деңгейі зорлық-зомбылықтың ең күрделі әрі маңызды себептерінің бірі 
болып табылады.[2] 
Егер жыныстық зорлық-зомбылық проблемасы туралы айтатын болсақ, онда көптеген психолог-зерттеушілердің 
пікірінше, зорлау – бұл тек қана секс проблемасы емес, сонымен қатар биліктің де проблемасы. Әйелдерге қатысты 
зорлық-зомбылық отбасы мен қоғамдағы ер адамдар мен әйел адамдар арасындағы тарихи қалыптасқан тең емес 
биліктік қарым-қатынас көріністерінің бірі болып табылады, ол ер адамдардың басым болуына және олардың тарапынан 
әйелдерге қатысты кемсітушілік көрсетуге алып келді. Алайда бұл жағдайда тек әйел ғана азап шекпейді, ер кісі де азап 
шегеді және ең алдымен, оған батылдық таптаурындары, соңғы уақыттары нағыз ер кісінің бейнесі кісі өлтірушімен, 
зорлаушымен, басқыншымен теңдестірілген фильмдер мен кітаптардың қиратушы толқыны ықпал етеді. Егер ер кісі 
мейірімді болса, онда ол бұқаралық ақпарат құралдары иландыратын бейнелерге сәйкессіздігін сезінеді.[1] Өкінішке 
орай, жақыннан бастап Беларусь, әйел тек қана сексуалды объект ретінде көрінетін бұқаралық мәдениеттің үздік 
туындыларына жата қоймайтын бейнелермен ерекшелене бастады. Отбасы ішіндегі зорлық-зомбылық, атап айтқанда, 
зорлауды немесе жыныстық езгіні бейнелейтін көріністер, порнографияны қоса алғанда, әйелдер мен қыздарды 
жыныстық құмарлықтың заты ретінде пайдалану зорлық-зомбылықтың таралуына жәрдемдесетін факторлар болып 
табылады және қоғамның рухани өміріне, жыныстар арасындағы қарым-қатынастарға жағымсыз ықпал етеді. Ер кісі 
өзінің табиғатынан белсенді, басқыншы, ал әйел – енжар, қайырымды деген аңыз санамызға енгізілуде. Бірақ, расында 
да ер кісі әйелді кемсіте ме? Зерттеушілер жиі-жиі оның олай емес екені туралы қорытындыға келетін болды. 
Патриархаттық мәдениетке негізделен қоғам екі жынысты да кемсітеді және айла жасайды, ол қоғамның ізгіленуіне 
кедергі келтіреді. 

жүктеу/скачать 5.25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: