Фясил 7: истещсал лоэистикасынын мащиййяти


Истещсалын идаря едилмясинин яняняви вя лоэистик принсипляри



бет2/3
Дата11.07.2016
өлшемі0.82 Mb.
#191357
1   2   3

Истещсалын идаря едилмясинин яняняви вя лоэистик принсипляри


Эюстяриъиляр

Яняняви идаряетмя

Лоэистик идаряетмя

1. Истещсал ещтийатларынын щяъми

«Йаман эцн» цчцн максимум ещтийат йарадылыр

Артыг ещтийатдан имтина едилир

2. Истещсал тсиклинин йе­риня йетирилмяси мцддяти

Яэяр истещсал тсикли истещсал хярълярини азалдырса, онда онун мцддяти артырылыр

Яэяр истещсал тсикли игтисади ся­мя­рялилийин азалдылмасына тясир эюс­тярирся, онун артырылмасына йол верилмир

3. Щазырланан мящсул­ларын номенклатурасы

Щазырланан мящсул номенклатурасы минимумдур

Мящсул номенклатурасы гябул едилян сифаришляр ясасында мцяййянляшир

4. Истещсалын щяъми

Максимум ири партийаларла мящсул истещсал едилир

Сифаришлярля тясдиг едилмяйян мящсуллар истещсал едилмир

5. Аваданлыьын бош дайанмасы

Аваданлыьын бош дайанмасы щаллары минимумлашдырылыр

Ещтийат эцъляринин йарадылмасы цчцн бош дайанмаларын сявиййяси планлашдырылыр

6. Зай мящсул истещсалынын сявиййяси

Техноложи ъящятдян ясасландырылмыш сявиййядя зай мящсул истещсалына йол верилир

Яэяр зай мящсул истещсалы игти­сади сямярялилийин азал­дыл­масына сябяб олурса, она йол верилмир

7. Мящсулэюндярянлярля мцнасибят

Мящсулэюндярянляря мцгавиля иштиракчысы кими бахылыр

Мящсулэюндярянляря цмуми тясяррцфат тяряфдашы кими бахылыр

7.3. Истещсал лоэистикасында материал

ахынларынын идаря едилмяси
Истещсал лоэистикасында материал ахынларынын идаря едилмяси принсип етибары иля мцхтялиф метод вя цсулларла щяйата кечирилир. Бу методлар микролоэистика чярчивясиндя идаряетмянин «итялямя»вя «дартма» системляриня ясасланыр.

Тясяррцфат практикасында адятян чохмярщяляли истещсалын тяшкили вя микроигтисади сферада мящсулларын расионал щярякятинин щяйата кечирилмяси мягсядиля истещсалда фасилялярин баш вермямяси цчцн, щабеля истещсал йерлярини зярури хаммал вя материалларла тямин етмяк цчцн истещсал сащяляри вя йерляри арасында тяляб олунан сявиййядя ещтийатлар йарадылмалыдыр. Истяр истещсал просесиня дахил олмасыны эюзляйян, истярся дя истещсал просесиня ъялб едилмиш материалларын - ямяк ъисмляринин лоэистик идаря едилмяси цчцн истещсал просесинин бцтцн мярщялялярини (щиссялярин, агрегатларын вя дястляшдириъи мямулатларын щазырланмасы) ящатя едя билян мцхтялиф истещсал графикляри тяртиб едилир. Бу истещсал графикляри бирмяналы «итяляйиъи » системлярдян истифадяйя ясасланыр. Мягсяд базары цчцн ихтийари мящсул истещсал едилян заманы айры-айры ишчи йерляри вя йа истещсал сащяляриня дахил олан материал ресурслары мювъуд субйектин яввялки техноложи мярщяля вя йа щялгяси тяряфиндян сифариш верилмир. Материал ресурслары щазыр мящсулларын щазырланмасы технолоэийасына мцвафиг олараг истещсалчы мцяссисянин мяркязи вя йа локал (сех, сащя) идаряетмя апараты тяря финдян дахил олан ъидди команда ясасында щяр бир нювбяти

(шякил 7.1 ).

Ш
якил 7.1. Истещсал лоэистикасында итяляйижи системлярин цмуми схеми

Щазырлыг сявиййясиндян асылы олараг мямулат вя йа щиссяляр истещсал просесинин яввялки мярщялясиндян нювбяти мярщялясиня гядяр узун бир истещсал йолу кечир. Бу заман техноложи просесдя йаранан фасиляляря вя йа щазырланаъаг мящсуллара базар тялябинин дяйишилмяси амилляриня тез уйьунлашмаг цмумиликдя истещсал цчцн тябии ки, чятинликляр йарадыр. Мящз бу нюгтейи – нязярдян мювъуд идаряетмя системиндян мцтямади мясялян, бир ай ярзиндя истифадя олунмасы истещсал графикляринин бцтцн техноложи мярщяляляр цчцн ейни заманда бир нечя дяфя дяйишилмясиня сябяб олур (адятян, истещсал йерляриндя бу просесин реаллашдырылмасы чох чятиндир).

Материал ахынларынын идаря едилмясини щяйата кечирян бу итяляйиъи систем истещсалын тяшкили вя идаряедилмясинин яняняви консепсийасы цчцн даща характерикдир. Илк беля системляр ютян ясрин 60 - ъы илляриндя мейдана эялмишдир. Бу системляр реал заман мигйасында динамик хариъи вя дахили амилляри нязяря алмагла мцяссисянин бцтцн структур, о ъцмлядян тяъщизат, истещсал, сатыш кими бюлмяляринин истещсал планлары вя програмларыны цзви ялагяляндирмяйя, онлары оператив сурятдя корректя етмяйя имкан верирди.

Истещсалчы фирма вя мцяссисялярин тясяррцфат фяалиййятинин итяляйиъи систем­лярин кюмяйиля лоэистик тяшкили щесаблама техникасынын вя мцасир информасийа технолоэийасынын кцтляви тятбиги щесабына мцмкцн олмушдур.

Итяляйиъи системляр мцряккяблик бахымындан мцхтялиф дяряъяли истещсал – тясяррцфат механизмляринин фяалиййятинин идаря едилмяси вя тянзимлянмясини щяйата кечирмякля, онларын елементляринин ващид мягсяд цчцн бирэялийини тямин етмякля йанашы, ейни заманда бир сыра мящдудиййятляря дя маликдир. Бу щяр шейдян яввял истещсал сферасында материал ахынларынын техноложи просесин бир мярщялясиндян диэяриня ютцрцлмяси цзря ямялиййатларын щансы идаряетмя мяр­кязи вя бу мяркяздя ким тяряфиндян идаря едилмяси, онларын неъя системли тящлил едилмяси вя гиймятляндирилмяси кими мясялялярин щялл олунмасы сявиййяси иля сяъиййялянир. Даща доьрусу, истещсал сащяляриндя вя иш йерляриндя материал ахынларынын щярякятини итяляйиъи системлярин васитясиля оптималлашдыран заман щяр бир идаряетмя мяркязи юз истещсал програмы вя тядарцкат мцгавиляляри цзря мящсулэюндярмя графикляриня риайят олунмасы цчцн мцхтялиф идаряетмя методларындан истифадя едир. Бу мцхтялифликдя мящз, итяляйиъи системлярин тятбигиндя фяргли ъящятлярин ямяля эялмясиня шяраит йарадыр.

Итяляйиъи системин икинъи ясас чатышмайан ъящяти ондан ибарятдир ки, щяр бир ло­эистик дюврядя идаряетмя мяркязинин нязяря алдыьы амиллярин сайы ня гядяр чох оларса, истещсал лоэистикасынын програм, информасийа вя мадди – техники тя­минаты да бир о гядяр мцряккябляшир. Бу да истещсалчы мцяссисядян чохлу малиййя вя ямяк ресурслары тяляб етдийиндян тябии ки, игтисади бахымдан ялверишли щесаб едилмир.

Нящайят, беля бир системин тятбиги дяйишян базар тялябиня чевик реаксийа вермяк вя йарана биляъяк фасиляляри арадан галдырмаг мягсядиля истещсал просесинин бцтцн мярщяляляри цзря мцяссисянин материал ещтийатларынын олмасыны тяляб едир. Бу мягсядля мцхтялиф техноложи мярщяляляр арасында дахили сабит – статик ещтийатларын йарадылмасы нязярдя тутулур. Беля нюв ещтийатларын йарадылмасы ися юз нювбясиндя мадди вясаитлярин мцвяггяти тясяррцфат дювриййясиндян чыхарылмасына - дондурулмасына, истифадясиз аваданлыгларын гурашдырылмасына вя ялавя ишчи гцввясинин ъялб едилмясиня сябяб олур.

Башга сюзля, истещсал сащяляринин мадди-техники тяминаты просесиндя итяля­йиъи системляр бцтцн лоэистик дювря цзря ещтийатларын идаря едилмяси системиня ясас­ланыр. Мящсул истещсалы заманы техноложи просесин бцтцн мярщяляляриндя исти­фадя олунан материал ресурсларынын анбар тяъщизат системинин кюмяйиля бярпа едилмяси цчцн гярарлар идаряетмя мяркязи тяряфиндян мяркязляшдирилмиш фор­мада гябул едилир вя щяйата кечирилир.



Тясиредижи амилляр нязяря алынмадан истещсалын щяр бир мярщялясиндя сабит ещтийат щяъмини сахламаг, нювбяти истещсал тапшырыгларыны йериня йетирмяк цчцн истещсал просесиндя сярф едилян материал ресурслары цзря сифаришлярин яввялки мярщялядян сонракы мярщяляйя щярякяти - ахыны «итяляйиъи системин» башлыъа принсипини тяшкил едир.

Итяляйиъи системляр тякъя истещсал сферасында (истещсал лоэистикасында) дейил, ейни заманда мящсулларын тядарцкаты (тядарцкат лоэистикасы) вя щазыр мящ­сулларын реализасийасы (бюлцшдцрмя - сатыш лоэистикасы) мярщяляляриндян ибарят мцбадиля сферасында да эениш тятбиг олунур.

Тядарцкат просесиндя бу системляр щазыр мящсулун щазырланмасына сярф едилян материал ресурслары цзря ещтийатларын бярпа едилмяси цчцн бу вя йа диэяр идаряетмя гярарларынын гябул едилмяси мягсядиня хидмят едир. Итяляйиъи систем­лярин тядарцкат просесиндя башлыъа мягсяди истещсал олунаъаг мящсул но­менк­ла­турасы вя йа чешидиня мцвафиг олараг материал ресурсларынын тядарцкат базар­ла­рындан истещсал графикляри ясасында алынмасы вя онларын истещсал сащяляриня эя­тирилмяси - верилмясиндян ибарятдир. Эюрцндцйц кими макросявиййядя истещсал вя тядарцкат лоэистикасы лоэистик дюврянин айры-айры техноложи мярщяляляри олдуг­ларындан бурада да сонракы - истещсал мярщяляси яввялки мярщялянин – тядарцкат просесинин вахтында дягиг вя дцзэцн апарылмасындан функсионал асылыдыр. Бу асыл­ылыгда тядарцкат мярщялясиндян хаммал, материал вя дястляшдириъи мямулатларын истещсала мящз итяляйиъи системин принсипляри ясасында верилмясини тяляб едир.

Щазыр мящсулун реаллашдырылмасы заманы (бюлцшдцрмя лоэистикасында) итяля­йиъи систем сатыш стратеэийасы вя топдан вя пяракяндясатыш тиъарятини щяйата ке­чирян коммерсийа мцяссисяляриндя ямтяялик ещтийатларын йарадылмасы, щабеля сатышын щявясляндирилмяси формасында тязащцр едир. Башга сюзля, истещсалчы мцяссися сатыш имканларынын эенишляндирилмяси цчцн чохлу базар сегментляриня малик олмагла бярабяр сатышын щявясляндирилмяси стратеэийасыны щазырлайыр вя ону щяйата кечирир. Бу стратеэийа ясасында сатышын щявясляндирилмяси елементляр щесаб олунан истещлакчыларын (гиймят эцзяштляри, лоторейаларын верилмяси, мящ­сул­ларын кредитя верилмяси, истифадя олунмуш мящсулларын явязиня йенисинин верил­мяси), сатыъыларын (мцкафатлар, артыг мящсул сатышына эюря йцксяк ямяк щаггынын верилмяси вя с.) вя васитячилярин (мящсул партийасынын щяъминя эюря гиймят эцзяштляри, тякрар эцзяштляр, мцкафатландырма, хярълярин юдянилмяси вя с.) мцхтялиф щявясляндирмя методларынын кюмяйиля щявясляндирилир вя бу да сон нятиъя дя мящсул истещсалынынын щяъминин артырылмасына сябяб олур. Беля стимуллашдырма тядбирляринин щазырланмасы вя практикада тятбиг едилмяси истещсал сферасына вя бу ися юз нювбясиндя тядарцкат просесиня тясир эюстярир.

Мцасир «итялямя» лоэистик системляри тяшкил вя идаряетмя функсийаларындан ялавя мцхтялиф сяпкили прогнозлашдырма мясяляляринин мцвяффяг щяллиня дя имкан верир. Бу вя диэяр мягсядляр цчцн ямялиййатларын тядгиги, о ъцмлядян имитасийа моделляшдирмясиндян истифадя олунур.

Итяляйиъи идаряетмя системляринин практикада сынагдан чыхмыш лоэистик моделиня нцмуня кими МРП – 1, МРП - 2 (материал ресурсларына тялябатын план­лашдырылмасы) системлярини эюстярмяк олар. Бу системляр идаряетмя просесляринин автоматлашдырылмасы сявиййяси иля характеризя едилмякля ашаьыдакы ясас:



  • истещсал ещтийатларынын ъари тянзимлянмяси вя онларын сявиййясиня нязарят ишинин тямин едилмяси;

  • реал вахт ярзиндя мцяссисянин мцхтялиф структур бюлмяляринин фяалиййят даирясинин мцяййянляшдирилмяси вя онларын ялагяляндирилмяси, щабеля бу структур бюлмяляринин фяалиййятинин оператив тянзимлянмяси кими функсийалары йериня йетирир.

МРП системляри дахилиндя гейд олунан функсийаларын щяйата кечирилмяси мягсяди иля:

  • мцяййян заман кясийи цчцн ихтисаслашдырылмыш номенклатура цзря истещсал планынын мялуматларындан;

  • щазыр мящсул ващидинин щазырланмасы цчцн зярури олан хаммал, материал вя дястляшдириъи мямулатларын спесифик номенклатурасыны вя кямиййятини юзцндя бирляшдирян вя истещсал планлары ясасында формалашан материаллар файлындан;

  • истещсал тапшырыгларынын графикляр ясасында йериня йетирилмяси цчцн мцяссисянин малик олдуьу вя сифариш вердийи материал ресурслары, щабеля йолда олан вя сыьорталашдырылан материал ресуслары цзря ещтийатлар файлындан истифадя олунмасыны нязярдя тутур.

МРП системи дахилиндя истещсал гярарларынын гябул едилмяси мцхтялиф тяд­гигат методларынын кюмяйиля щяйата кечирилир. Щансы тядгигат методундан исти­фадя едилмясиндян асылы олмайараг мящсулларын щазырланмасы цчцн зярури олан хаммал вя материаллара тялябат щесабланыр вя айры-айры мящсуллар цзря истещсал графикляри тяртиб едилир. Нятиъядя материал ахынларынын идаря едилмясинин оптимал­лашдырылмасы вя информасийа мцбадиляси просесинин сцрятляндирилмяси мягсядиля чыхыш информасийасы формасында чап едилир.



Шякил 7.2. МRP – системинин функсионал схеми
МРП – 2 системляри МРП системляринин икинъи нясли щесаб олунур. Щяр бир нясил технолоэийанын инкишаф сявиййяси, тятбиг едилян щесаблама техникасынын йени нясли, идаряетмянин чевиклийи вя йериня йетирилян функсийаларын эенишлийи иля бир - бириндян фярглянир. МРП – 2 МРП системинин иъра етдийи функсийалары юзцня бирляшдирмякля бярабяр техноложи просеслярин идаря едилмяси функсийасыныда йериня йетирир (шякил 7.2).

Мцасир игтисади шяраитдя истещсал вя мягсяд базарына мящсулларын ирялилядилмяси цзря идаряетмя системляринин яксяриййяти итялямя системляриня мяхсусдур. Беля системлярин фяалиййят мигйасы вя йериня йетирдикляри функсийалар ня гядяр ири вя чох оларса, онлар цчцн ашаьыдакы проблемляр дя бир о гядяр сяъиййяви характер алыр:

1. Базар тялябинин кяскин дяйишмяси вя йа мящсулларын щазырланмасы просесиндя эерилямяляр мцшащидя олунан заман щяр бир мярщяля цчцн истещсалы яввялъядян планлашдырмаг мцмкцн олмур. Она эюря дя бцтцн бярабяр шяртляр дахилиндя беля бир чятинликдян сыьорталанмаг мягсядиля ещтийатларын тяляб олунан сявиййясиндян дя артыг ещтийатын йарадылмасы зяруриййяти мейдана чыхыр.

2. Мцяссисянин идаряетмя персоналы цчцн нормаларын тяртиб едилмяси вя материал ещтийатларынын параметрляри иля ялагядар олан бцтцн вязиййятляри дягиг арашдырмаг олдугъа чятиндир. Буна эюря дя истещсал планында изафи сыьорта ещтийатынын йарадылмасыны нязяря алынмалыдыр.

3. Бурахылан мящсул партийасынын щяъминдя сатыш базарындан асылы олараг баш верян ихтийари тяъили дяйишиклик, щабеля истещсал – лоэистик ямялиййатларын йериня йетирилмяси мцддятинин заман бахымындан узун олмасы да чох бюйцк мцряккяблик йарадыр.

Мящз «дартма» лоэистик системляри йаранан бу проблемлярин щялл едилмясиня хидмят эюстярир. Бунлара ися истещсал сащяляринин дягиг вя вахтында истяр материал ресурслары вя йарымфабрикатларла, истярся дя щисся вя говшагларла садя вя етибарлы тямин етмяк, щабеля онларын техноложи просесин тялябиня уйьун нювбяти мярщяля вя йа сащяляря ютцрцлмяси – дахил олмасы цчцн шяраит йаратмагла арадан галдырмаг мцмкцндцр.

Садаланан проблемлярин йаранмамасы вя йа онларын щялл едилмяси нюгтейи - нязяриндян «дартма» системи ашаьыдакы тялябляри юдямялидир:


  • сифаришлярин ямяля эялмясинин «норматив» мцддятини вя сифариш едилян мящсул партийасынын стандарт юлчцсцнц мцяййянляшдирмяк;

  • ещтийатлар цзря параметрляря вя ъари сифаришляр цзря мящсул- эюндярмялярин щяъминя нязарят етмяк;

  • нювбяти истещсал тапшырыгларынын йериня йетирилмяси заманы материал ахынларынын динамик параметрляриня мцтямади нязарят етмяк.

Цмумиййятля, чохмярщяляли истещсал вя тяъщизат - сатыш просесиндя «итяляйиъи систем» лярин ясас мягсяди:

а) артан тяляб дяйишкянлийинин эенишлянмясинин гаршысыны алмаг;

б) техноложи ямялиййатлар арасында йарадылан ещтийатлар цзря параметрлярин дяйишилмясини минимума ендирмяк;

ъ) истещсал просесиндя ещтийатларын идаря едилмясини гейри - мяркязляшдирмя вя сехлярин оператив идаря едилмяси сявиййясини йцксялтмяк йолу иля максимум садяляшдирмякдян ибарятдир. Бунун цчцн истещсал вя материал ещтийатлары цзяриндя оператив идарячилийи щяйата кечирян сех усталары вя йа бригадирлярин сялащиййятляри артырылыр.

Микролоэистик сявиййядя материал ахынларынын диэяр «дартма» системи истещсалын тяшкилинин еля бир системидир ки, бурада щиссяляр вя йарымфабрикатлар бир техноложи ямялиййатдан кечмякля диэяриня техноложи зяруриййят йарандыгъа ютцрцлцр.

Беля бир системин тятбиги заманы ъидди истещсал графикляриня о гядяр дя ещтийаъ дуйулмур. Техноложи просесин сон мярщяляси щесаб олунан йыьым сехиндя бир мящсул ващидинин вя йа мямулатын щазырланмасы цчцн зярури олан щисся, говшаг вя комплектляшдириъи дястлярин тяляб едилян кямиййяти дягиг мцяййянляшдирилир. Мящз мящсулларын щазырландыьы бу хятдян – йыьым сехиндян яввялки сащяляря лазым олан номенклатурада щиссяляри вя йа говшаглары ялдя етмяк цчцн габлашдырыъы тара эюндярилир. Яввялки сащядян эютцрцлян щиссялярин йери бярпа олунмаг цчцн онлар йенидян истещсал едилир вя бу ямялиййатлар техноложи просесин яввялиня гядяр беля бир схем цзря давам етдирилир. Щяр бир истещсал сащяси вя йа ишчи йери юзцня лазым олан щиссяляри, говшаглары вя йа дястляшдириъи мямулатлары юзцндян яввялки мярщялядян – истещсал сащясиндян «дартыб» алыр. Буна эюря дя ай ярзиндя бцтцн техноложи мярщяляляр цчцн ейни заманда истещсал графикляринин тяртиб едилмясиня лцзум галмыр. Тякъя сон мярщяля – йыьым сехи цчцн беля бир програм тяртиб олунур вя бу истещсал графикиндя истещлакчы тялябиндян асылы мцвафиг дяйишикликляр щяйата кечирилир (шякил 7.3).






Шякил 7.3. Истещсал лоэистикасында дартма системляринин цмуми схеми

Мювъуд системин фяалиййяти заманы мяркязи идаряетмя системи мцяссисянин мцхтялиф структур бюлмяляри арасында, йяни лоэистик дювря цзря материал ахынларынын верилмяси (ютцрцлмяси) – мцбадиляси просесиня гарышмыр вя онлар цчцн ъари истещсал тапшырыглары мцяййянляшдирмир. Щяр бир нювбяти техноложи мярщялянин истещсал програмы сонракы техноложи мярщялядян дахил олан сифариш параметрляри ясасында гурулур. Бунунла ялагядар олараг мяркязи идаряетмя системинин ясас функсийасы сонунъу техноложи мярщяля гаршысында дуран вязифяляри мцяййянляшдирмякдян ибарятдир.

Фярз едяк ки, мцяссися он мящсул ващидинин щазырланмасы цчцн истещлакчы сифаришляриня маликдир. Гябул едилмиш бу сифаришляри мяркязи идаряетмя системи диэяр функсионал бюлмяляря дейил, бирбаша йыьым сехиня тягдим едир. Верилмиш сифаришя уйьун олараг йыьым сехи юзцндян яввялки сехдян 10 щиссяни тяляб едир. Бу ардыъыллыг илкин хаммал мянбяйиня – анбара гядяр давам етдирилир.

Беляликля, техноложи просесин щяр бир сонракы мярщяляси яввялки мярщялядян тяляб едилир – «чякилиб» алыныр.

Бурада диггят йюнялдиляси мягам ондан ибарятдир ки, мяркязи идаряетмя системиндян фяргли олараг йыьым сехи – техноложи просесин сон мярщялясиндя чалышан ишчи персоналы верилмиш сифаришлярин оптимал щяъмини мцяййянляшдирмяк цчцн бир сыра спесифик амилляри мцстягил шякилдя нязяря алыр.

Дартма системляринин практикада эениш истифадя олунан формасы «КАНБАН» вя «ИТО» (истещсал технолоэийасынын оптималлашдырылмасы) системляридир. «ИТО» системи Америка вя диэяр дювлятлярдя 1980 – ъы илляриндян етибарян интенсив истифадя олунмаьа башланылыб. Бу систем «КАНБАН» вя МРП системляриндя гойулан принсипал идейаларын инкишаф етдирилмяси вя онларын йени кейфиййят кясб етмясиня ясасланыр. ИТО системинин ясас принсипи надир тапылан мящсуллар номенклатурасынын мцяййянляшдирмяк вя истещсалын материалларла тяминаты, щабеля мящсулларын щазырланмасынын техноложи мярщяляляриндя зяиф йерляри ашкарламагдан ибарятдир.

Дартма системляринин цстцн ъящяти ондан ибарятдир ки, о, истещсал просесинин бцсбцтцн компйцтерляшдирилмясини тяляб етмир. Ейни заманда сатыш базарында алыъыларын рягбятини газанмаг, онларын тялябатыны дольун юдямяк цчцн истещсал интизамына вя мящсулэюндярмя цзря бцтцн параметрляря риайят олунмасыны, щабеля бцтцн структур бюлмяляри ишчиляринин ъавабдещлик мясулиййятинин артырыл­масыны нязярдя тутур. Бу щяр шейдян яввял истещсал лоэистик просеслярин мяр­кязляшдирилмиш формада тянзимлянмясинин мящдуд характер дашымасы иля изащ олунур.

7.4. Чевик истещсал – лоэистик системляринин йарадылмасы


Чохноменклатуралы фярди вя кичик серийалы дискрет истещсалын, йяни ейни заманда чохноменклатуралы ядяди мямулатларын щазырланмасы цзря игтисади фяалиййятин сямярялилийинин йцксялдилмяси проблеми истещсалын тяшкили вя идаря едилмяси цзря йени методларын ахтарылыб тапылмасы вя онларын практики тятбигиня ясасланыр. Беля методлар истещсалын кифайят гядяр йцксяк мящсулдарлыьыны вя автоматлашдырылмасыны (ишчи гцввясиня йер галмайан - истещсалын роботлаш­дырылмасыны) тямин етмякля истещлакчы зювгцнц там охшайан мямулатларын щазырланмасыны нязярдя тутур вя буну цчцн ися уйьун истещсал аваданлыгларынын йарадылмасыны тяляб едир.

Бу бахымдан чохноменклатуралы дискрет истещсалда истифадя олунан мцасир техноложи комплексляр ашаьыдакы тялябляря ъаваб вермялидир:

а) техноложи ямялиййатларын интенсивляшдирилмяси вя автоматлаш ­дырылмасы;

б) техноложи просеслярин автоматлашдырылмасы, истещсала щазырлыг мярщя­ляси­дя дахил олмагла онун бцтцн мярщяляляринин компйцтерляш ­дирилмяси, истещсалын техники тяминатынын йцксяк сявиййяси;

ъ) иъра едилян техноложи ямялиййатларын няглетмя, анбарлашдырма вя идаря­етмя иля ялагяляндирилмяси.

Гейд олунан тяляблярин юдянилмяси техноложи просеслярин тяшкили вя идаря ­едилмяси сащясиндя йени принсиплярин - чевик истещсал системляринин мейдана эялмясини шяртляндирди. Беля системляр истещсалын тяшкили вя идаря едилмяси цзря яняняви принсиплярдян (онлара риайят етмякля) йалныз автоматлашдырма сявиййя­синя эюря фярглянир. Чевик автоматлашдырылмыш истещсал рягямли – програмла идаря едилян дязэащлары вя емал мяркязлярини миниелектрон щесаблама машынлары, техникасы иля бирляшдирян автоматик систмлярдян ибарятдир. Беля истещсал бир мямулатын емалындан тезликля диэяриня кечмяйя, ейни вахтда мцхтялиф ямялиййатлары йериня – йетирмяйя имкан верир вя мцхтялиф нюв мямулатларын щазырланмасында тятбиг едилир.

Чевик истещсал системляринин мейдана эялмясини мцмкцнляшдирян техники шяртляр ашаьыдакылардан:


  • унификасийа едилмиш шябякя модуллары (истещсала хидмяти щяйата кечирян манипулйаторлар, роботлар вя диэяр нюв гурьуларын) базасында кюмякчи вя гурашдырма ямялиййатларынын автоматлашдырылмасыны тямин едян вя рягямли – програмла идаря олунан мцасир автоматлашдырылмыш аваданлыгларын йарадылмасы;

  • компйцтер техникасындан истифадяйя ясасланмагла йцк ващидляринин сах­лан­масы, истещсал сащяляринин тялябаты цзря анбарларда ахтарылмасы вя иш йерляриня чатдырылмасы, щабеля онларын иш йерляриндя мцвафиг формада гурашдырылмасы цзря иъра едилян ямялиййатларын автоматлаш­дырылмасыны тямин едя билян гурьуларын йарадылмасы;

  • айры-айры техноложи ямялиййатлар (ващидляри) вя техноложи комплексляр цчцн ялагяли информасийа – идаряетмя структурунун гурулмасына имкан верян кифайят гядяр етибарлы вя нисби мянада уъуз компйцтер техникасынын ашкар едилмясиндян ибарятдир.

Бу бахымдан мцасир истещсал комплексляри цчцн техноложи, параметрик вя структур чевиклик дяряъясинин йцксяк олмасы вя типик техноложи, щабеля вя идаряетмя гярарларынын эениш тятбиг едилмяси характерикдир.

Беляликля, мцасир игтисади шяраитдя елми – техники тяряггинин инкишафы, алыъы базарынын формалашмасы, алыъы мотивасийасынын дяйишмяси, щабеля бцтцн формада рягабят мцбаризясинин кяскинляшмяси просесляри базар мцщитинин динамик инкишафыны шяртляндирян ян мцщцм амиллярдир. Беля бир шяраитдя фярдиляшдирмя яняняляриня табе олмагла кцтляви истещсал имканларынын сахланылмасына чалышан сащибкарлар чевик истещсал – лоэистик системляр (ЧИЛС) ясасында истещсалын тяшкил едилмяси мясялясиня даща чох цстцнлцк верирляр.



Чевик истещсал – лоэистик системляр програмла идаря едилян мцхтялиф аваданлыглары, роботлашдырылмыш техноложи комплексляри, чевик истещсал модулларыны, ялащиддя эютцрцлмцш техноложи аваданлыглары, мцяййян заман интервалында автоматик режимдя чевик системлярин фяалиййятини тямин едян системлярин мяъмусундан ибарятдир.

Чевик истещсал – лоэистик системляри ихтийари номенклатуралы мящсул истещсалы вя йа истещсал характерли хидмятлярин эюстярилмяси цзря просеслярин автоматлашдырылмасы сявиййяси иля характеризя олунур. Бу сяъиййяви хцсусиййят онлара ясас кейфиййят хассяси верир. Беля системляр йцклямя – бошалтма вя няглиййат – анбар ямялиййатларынын йериня йетирилмяси заманы ял ямяйини тамамиля арадан галдырыр вя ъанлы ямяк сярфини минимумлашдыран технолоэийайа кечиди тямин едир.

Чевик истещсал системляриня ясасланан мцасир истещсалын тяшкили практики олараг материал вя информасийа ахынларынын идаря едилмяси сащясиндя лоэистик йанашмаларын тятбигиня ясасланыр. Бу нюв истещсал системляринин йарадылмасы яняняси эетдикъя интенсивляшир. Буна эюря дя истещсал сферасында лоэистик консепсийанын эениш йайылмасы перспектив характер кясб едир. Демяли, бир систем кими истещсал фяалиййяти иля лоэистик системлярин фяалиййятинин модул принсипи истещсал – тясяррцфат фяалиййятинин тяшкилинин ики формасы арасында даща эцълц интеграсийа ялагяляринин йарадылмасыны нязярдя тутур.

Чевик истещсал - лоэистик системлярин мадди ясасыны чевик истещсал модуллары (ЧИМ) тяшкил едир.



Истещсалда чевик истещсал модуллары (ЧИМ) – чевик истещсал системляринин бир гисмини ящатя едир. Бу модуллар ихтийари номенклатуралы мящсулларын щазырланмасы цчцн програмла идаря олунан техноложи аваданлыгларын мцяййян щиссясини юзцндя бирляшдирир. Чевик истещсал модуллары мцстягил фяалиййят эюстярир вя мящсул щазырланмасы иля ялагядар бцтцн ямялиййатлары вя функсийалары автоматик щяйата кечирир. Беля аваданлыглара адлы аваданлыглар да дейилир. Адлы аваданлыг – хцсуси техники шяртлярля щазырланан вя йа гурулан конкрет обйект цчцн нязярдя тутулмуш узун щазырланма тсиклиня малик аваданлыг нювцдцр. Бу нюв аваданлыглар цчцн ашаьыдакы хцсусиййятляр:

  • истещсалын фярдилийи;

  • истещсалын ъидди формада мцяййян едилмиш мягсяди;

  • хцсуси щазырланма технолоэийасынын зярурилийи;

  • гурашдырма ишляринин мцряккяблийи;

  • щазырлыг ямялиййатларынын йцксяк дяйярлилийи сяъиййявидир.

Лоэистикада чевик истещсал модуллары - автоматлашдырылмыш системин тяркиб щиссяси олмагла ялащиддя фяалиййят эюстярир. Бу истещсал просесинин давамы кими няглиййат – анбар ямялиййатларынын йериня йетирилмяси цчцн нязярдя тутулан техноложи аваданлыглар паркынын (рягямля идаря олунан дязэащлар) вя емал олунмуш щиссялярин иш йерляриня эятирилмяси вя йа иш йерляриндян апарылмасы цзря «няглиййат – анбар йцк емалы» чевик системинин мцяййян бир гисмини юзцндя бирляшдирир вя лоэистик системин елементи щесаб олунур.

Мцасир шяраитдя чевик истещсал – лоэистик системлярин лайищяляшдирилмяси заманы практикада цч мцщцм методолоэийадан эениш истифадя олунур. Цмуми формада онлары ашаьыдакы кими тясниф етмяк олар:



  • йени аваданлыг - йени технолоэийа - истещсалын йени тяшкили;

  • йени технолоэийа – йени аваданлыг – истещсалын йени тяшкили;

  • истещсалын йени тяшкили – йени технолоэийа – йени аваданлыг.

Консептуал бахымдан цчцнъц методолоэийа даща перспективли щесаб едилир.

Чевик истещсал – лоэистик системляри кичик серийалы истещсалын чевиклийи иля ири серийалы истещсалын мящсулдарлыьы арасында ащянэдарлыьы нязяря алан истещсал системляринин йарадылмасы васитяси кими чыхыш едир. Беля системлярин йарадыл­масына тяляб ясас вя кюмякчи аваданлыгларын програмлар ясасында идаря едил­мяси, информасийа тяминатынын вя гярарларын гябул едилмяси технолоэийасынын тяк­милляшдирилмяси, щабеля иъра едилян няглиййат – анбар ямялиййатларынын ролунун артмасы цчцн мювъуд потенсиал имканларын ашкар едилмяси иля ялагядар мейдана эялмишдир.

Истещсал сащяляриндя мящсулдарлыьын йцксялдилмясиня узунмцддят техноложи просеслярин ъидди автоматлашдырылмасы вя аваданлыгларын ихтисаслашдырылмасы щесабына наил олунурду. Бунунла ялагядар олараг истещсалын тяшкили вя идаря едилмяси мясялясиня ейни мцстявидян йанашан чевиклик вя мящсулдарлыг бир – бириня мцнасибятдя якс мювгедя дайанырды. Онларын арасында мювъуд олан бу гаршыдурма щялл олунмаз щяддя эялиб чатмышды. Лакин програм идаряетмянин, материал вя еляъя дя информасийа ахынларынын идаря едилмяси васитяси щесаб олунан лоэистиканын мейдана эялмяси чевиклик вя мящсулдарлыг арасында мювъуд олан чохлу манеяляри арадан галдырды. Даща доьрусу, лоэистика практики олараг мящсулларын щазырланмасы (щиссялярин емал едилмяси), щабеля няглиййат – анбар ишлярини тямин едян ардыъыл фяалиййятлярин автоматлашдырылмыш формада йериня йетирилмясини тякъя инзибати гайдада дейил, ейни заманда програм васитяляри щесабына щяйата кечирилдийини сцбута йетирди. Бу ися юз нювбясиндя бир даща тясдиг етди ки, базар тялябиня уйьун олараг ясас истещсал сащяляриндя йени адда щисся вя йа йарымфабрикатын емалына – щазырланмасына башламаг цчцн информасийа тяминаты йениляшмяли вя ямялиййатларын лоэистик блоку оператив корректя едилмялидир.

Истещсалын тяшкили бахымындан лоэистик системляр гаршысында гойулан ясас тяляб - мейар истещсалын чыхыш характеристикаларынын (мящсул бурахылышынын щяъми вя ащянэдарлыьы, кейфиййяти вя дяйяри) стабил сявиййясини горуйуб сахламагдан, йяни кянарлашдырыъы тясир эюстяря биляъяк мцхтялиф дахили вя хариъи амиллярин мювъуд олдуьу бир шяраитдя истещсал просесляринин стабиллийини тямин етмякдян ибарятдир.

Истещсал – лоэистик системляря кянарлашдырыъы тясир эюстяря биляъяк хариъи амилляря бир гайда олараг:


  • базар тялябиня мцвафиг олараг мящсул чешидинин йениляшдирилмяси;

  • истещсалын йенидян сазланмасы вя йа йенидян щазырланмасы зяруриййяти йарадан мящсулларын конструктив модификасийасы;

  • мящсул бурахылышы щяъминин, щабеля сифариш партийасынын кямиййятини характеризя едян материал ахынларынын юлчцсцнцн дяйишилмяси;

  • истещсал йерляринин мадди – техники тяминатында ащянэдарлыьын позулмасы, о ъцмлядян мящсулэюндярмя мцддятляриндя кянарлашмаларын мейдана эялмяси;

  • истещсалын бу вя йа диэяр сащяляриндя йаранан кянарлашмалары компен­сасийа етмяк цчцн айры - айры щиссялярин (дяст щиссялярин) тяъили щазырланмасы щаггында мцяссисянин идаряетмя структурларынын вя йа диспетчер бюлмясинин тялябляри аид едилир.

Локал вя йа субсистемлярдя истещсал просесляринин позулмасына кянарлашдырыъы тясир эюстяря биляъяк дахили амилляря ися:

  • истещсал сащяляриндя фасилялярин йаранмасы, ясас вя кюмякчи аваданлыгларын истещсалдан чыхарылмасы;

  • кясиъи алятлярин сынмасы вя нятиъядя зярури материалларын истещсал истещлакына щазырланмасы ямялиййатларынын вахтында иъра едилмямяси;

  • зай мящсул истещсалы;

  • иш иърачыларынын мцхтялиф сябяблярдян ишя чыхмамасы;

  • ишчи щейятинин пешякарлыг сявиййясинин кифайят гядяр ашаьы олмасы вя йа чатышмамасы;

  • техноложи вя истещсал интизамларына риайят олунмамасындан ибарятдир.

Щяр бир конкрет истещсал цчцн прогнозлашдырылмайан - нязярдя тутулмайан кянарлашмаларын интенсивлийи фярди хцсусиййятя маликдир. О, емал едилян щиссялярин номенклатурасынын чох олмасы, серийалы истещсалын азалмасы, мящсул чешидинин йениляшмяси ямсалынын артмасына уйьун формада артыр. Даща доьрусу, онлардан билаваситя асылыдыр.

Беляликля, чевиклик минимум мясряфлярля вя иткисиз (бязи щалларда ися мящсулдарлыьын минимум азалдылмасы иля) фяалиййят эюстярян истещсал – лоэистик системлярин дяйишян шяраитя оператив уйьунлашмасы габилиййятини якс етдирир. Чевиклик истещсал просесляринин стабил вя дайаныглы фяалиййятини тямин едян мцщцм васитядир.

Истещсалын тяшкили вя истещсал-лоэистик системляринин формалашмасы просесиндя стабиллийин - дайаныглыьын тямин едилмяси цчцн чевиклийи сяъиййяляндирян мцщцм хцсусиййятляри айдынлашдырмаг лазым эялир.

Цмумиййятля, чевик истещсал – лоэистик системлярин ясасян ашаьыдакы нювлярини фяргляндирирляр.



Аваданлыглар системинин чевиклийи. Бу мцхтялиф чешидли мящсул истещсал едилмясини нязярдя тутан чевик истещсал – лоэистик системляр чярчивясиндя нювбяти щисся вя йа йарымфабрикатларын щазырланмасына кечидин – аваданлыгларын «кюклянмяси» мцддятинин узунлуьуну вя кечидин дяйярини характеризя едир.

Бурада чевиклик эюстяриъиси кими аваданлыгларын йени нюв щисся вя йа йарымфабрикат истещсалы цчцн сазланмасы мцддяти арасында щазырланан щиссялярин сайы гябул едилмишдир.



Чешид чевиклийи. Мящсул номенклатурасынын вя чешидинин йениляшмяси цчцн истещсал – лоэистик системлярин габилиййятини якс етдирир. Бу нюв чевиклик цчцн истещсалынын йени адда щисся (йарымфабрикат) щазырланмасына сярф етдийи вахт вя дяйяр, щабеля йени комплекс лоэистик ямялиййатларын характери сяъиййявидир. Гейд олунан чевиклийи характеризя едян ян мцщцм эюстяриъи мящсулларын максимум йениляшмяси ямсалы (йени истещсал олунан мящсул номенклатурасынын истещсал олунан яняняви мящсул номенклатурасына нисбяти) вя йа истещсал – лоэистик системлярин фяалиййяти заманы игтисади ъящятдян сямяряли олан комплекс лоэистик ямялиййатлар щесаб олунур. Даща доьрусу, яняняви мящсул номенклатурасы дахилиндя мювъуд чешиддян истещлакчыларын тяляб етдийи йени мящсул чешидиня кечид мцддяти ня гядяр гыса заман кясийиндя баш верярся бу истещсалын чешид чевиклийинин бир о гядяр йцксяк олмасыны характеризя едяъякдир. Тябии ки, бу заман чешид чевиклийинин планлашдырылан мцддятдя реаллашдырылмасы истещсалын техноложи чевиклийини тяляб едир вя ондан хятти асылыдыр.

Технолоъи чевиклик. Бу структур вя тяшкилати чевиклик олуб, яввялъядян тяртиб едилмиш истещсал графикляриндян мцмкцн кянарлашмаларын арадан галдырылмасы цчцн мцхтялиф вариантларда техноложи просесдян истещсал – лоэистик системлярин расионал истифадя етмяси габилиййятини якс етдирир. Техноложи чевиклик:

  • ямялиййатларын чевиклийи (аваданлыгларын чевиклийи);

  • маршрут чевиклийи кими ики нювя айрылыр.

Аваданлыгларын чевиклийи базар цчцн мящсулларын щазырланмасыны щяйата кечирян техноложи аваданлыгларын бир – бирини явяз етмяси вя йа базарын тялябиня уйьун йени мящсул чешиди цчцн мювъуд аваданлыгларын сазланмасы – щазырланмасы тезлийини – мцддятини нязярдя тутур. Истещсал лоэистикасына аид игтисади ядябиййатларда аваданлыгларын чевиклийи юзляринин мяняви вя физики кющнялмясини эюзлямядян йениси иля явязлянмяси – аваданлыгларын алынмасы, эятирилмяси, гурашдырылмасы вя истисмара сазланмасы мцддяти иля дя характеризя едилир. Лакин гейд едилян икинъи ъящят аваданлыгларын йениляшмя эюстяриъисиня даща йахын олдуьундан онун аваданлыгларын чевиклийини билаваситя характеризя едян биринъи ъящятля ейниляшдирилмяси йол верилмяздир.

Цзярляриндя техноложи ямялиййатлар апарылаъаг ресурсларын аваданлыглар цзря бюлцшдцрцлмяси ашаьыдакы кими щяйата кечирилир:



  • ейнитипли аваданлыгларда олдуьу кими диэяр аваданлыгларда да айры – айры тяляб олунан ямялиййатларын йериня йетирилмяси мцмкцнлцйц;

  • ямялиййатларын диэяр аваданлыглара ютцрцлмяси (нятиъя етибары иля материал вя информасийа ахынларынын щярякят маршрутлары да там вя йа гисмян дяйишир);

  • истифадя едилян аваданлыглар комплексини сахламаг шярти иля иъра едилян ямялиййатларын йериня йетирилмяси алгоритминин – ардыъыллыьынын дяйишилмяси.

Чохвариантлы няглиййат – техноложи маршрутлар (маршрутт чевиклийи) айры – айры нюв аваданлыгларын мцхтялиф сябяблярдян истисмардан чыхарылмасы вя йа тядарцкат базарларындан ялдя едилян хаммал вя материалларын эюндярмя мцд­дятляриня риайят едилмямяси нятиъясиндя мейдана эялян локал йцкдашымаларын таразлашдырылмасы цчцн бюйцк ящямиййятя маликдир. Бу тип маршрутларын истещсал – лоэистик системлярдя тятбиг едилмяси микросявиййядя истещсала хидмят едян дахили няглиййат системинин мювъуд олмасы вя онун маршрут дяйишкянлийиня тез реаксийа веря билмяси габилиййятиндян дя асылыдыр. Даща доьрусу, чевик истещсал – лоэистик системлярдя чохвариантлы няглиййат – техноложи маршрутларын тятбиг едил­мяси истещсалдахили чевик няглиййат системинин мювъуд олмасыны тяляб едир. Истещ­сал­дахили няглиййат системинин мювъудлуьу маршрут чевиклийинин тяминатчысыдыр.

Бцтцн бу гейд олунанлардан беля нятиъяйя эялмяк олар ки, маршрут чевиклийини тямин етмяк цчцн оптимал маршрутлар сечилмялидир. Башга сюзля, маршрутларын сечилмяси чевиклийи сяъиййяляндирян ян мцщцм амилдир. Буна эюря дя мящсул истещсалы заманы няглиййат – техноложи маршрутун сечилмяси вя бир вариантдан диэяриня кечилмяси чевик истещсал – лоэистик системлярин (ЧИЛС) мяркязи идаряетмя апараты тяряфиндян автоматик олараг цч мцщцм формада щяйата кечирилир:



  • истещсалын ъари вязиййятини характеризя едян информасийаларын тящлил олунмасы ясасында. Бу тясяррцфат практикасында актив форма щесаб олунур;

  • чевик истещсал – лоэистик системлярин диспетчерляринин эюстяришляри ясасында;

  • техноложи аваданлыглары сазлайан вя йа техноложи режимин щазырлыг сявиййясини мцяййянляшдирян конкрет ишчи щейяти: а) техноложи просесдя иштирак едян, ямяк предметини емал етмяк йолу иля щазыр мящсула чевирян фящляляр, б) ясас фондларын тямирини, истещсал аваданлыгларынын профилактикасыны щяйата кечирян фящляляр тяряфиндян гябул едилян гярарлар нятиъясиндя.

Эюстярилян формалар ичярисиндя икинъи вя цчцнъц формалар пассив техноложи чевиклийя уйьун эялир.

Маршрут чевиклийини характеризя едян эюстяриъи кими конкрет мящсул истещ­салында истифадя олунан авадланлыглар паркындан ихтийари аваданлыьын чыхарылмасы нятиъясиндя истещсал – лоэистик системлярин иш габилиййятинин азалдылмасы щесаб олуна биляр. Яэяр системдя ялавя ресурсларын олмасы нязярдя тутулмушдурса, онда бу эюстяриъи ян йахшы щалда истисмардан чыхарылан аваданлыьын мящсулдарлыьына бярабяр вя йа ондан кичик олур. Бурада тятбиг олунан системин ясас мягсяди мцяййян едилмиш приоритетляр цзря сифаришлярин йериня йетирилмяси ащянэдарлыьыны вя ардыъыллыьыны тямин етмякдян ибарятдир.

Беля системляр техники имканлары цст – цстя дцшян бир нечя нюв аваданлыглара шамил олунур. Материал ахынларынын идаря едилмяси просесиндя технолоъи маршрутун сечилмясинин ясас мягсяди мцяййян дювр цчцн нязярдя тутулмуш (ил, рцб, ай) истещсал програмы чярчивясиндя аваданлыгларын бярабяр йцклянмясиндян ибарятдир.

Ейни заманда кичик серийалы истещсал заманы беля йанашмадан истифадя олунмасы аваданлыгларын бярабяр йцклянмясиня (ъари) имкан вермир. Бу онунла ялагядардыр ки, истещсалын техники щазырлыьыны апаран анда щазыр мящсулун вя йа айры-айры щиссялярин дягиг щазырланмасы мцддяти щямишя мялум олмур. Мялум олан мцддят ися яксяр щалларда дахили вя хариъи амилляр чохлуьунун тясири алтында корректя едилир.

Истещсал сащяляриндя мцяййян бир дюврдя ейни истещлак тяйинатына малик щиссяляр бир нечя партийада щазырланырса, мцхтялиф вариантлара малик няглиййат – техноложи просесляри тятбиг етмядян истещсал програмынын баланслашдырылмасы мясялясинин щялли ящямиййятли дяряъядя чятинляшир.

Автоматлашдырылмыш идаряетмя системляриня ясасланан аваданлыглар цчцн бир ямялиййатлар комплексиндян диэяриня кечид практики олараг идаряетмя програмында яввялъядян мцвафиг дяйишикликлярин апарылмасыны нязярдя тутур. Яэяр беля дяйишиклийин апарылмасы зяруриййяти ресурларын истещсала ъялб едилмясиндян сонра мейдана чыхырса, онда щисся вя йа говшагларын щазырланмасы тсикли узаныр вя тяшкилати – техники сябябляр цзцндян аваданлыгларын ялавя бош дайанмасы щаллары артыр. Буна эюря дя серийалы мящсул истещсалы цчцн истещсалын техноложи вя лоэистик бахымдан щазыр вязиййятя эятирмяк вя йа ону сазламаг мягсяди иля идаряетмя програмларынын беля дяйишикликляри нязяря ала билян бир нечя вариантыны щазырламаг лазым эялир. Бу ися юз нювбясиндя чевик истещсал – лоэистик системляря малик олдуьу ресурслар чярчивясиндя оператив маневр етмя имканлары верир. Йахын вя узаг юлкялярин тяърцбяси бир даща сцбут едир ки, бир нечя вариантда идаряетмя програмларынын щазырланмасы «щазырлыгсыз вязиййятдян вя йа мяъбури щазырлыгла» мцгайисядя уъуз баша эялир вя етибарлы нятиъялярин ялдя едилмясиня тяминат йарадыр.



Чохвариантлы няглиййат – техноложи маршрутларын тящлил цчцн садя формайа малик, щяр бир мярщяляси вя йа тяпя нюгтяси идаряетмя програмларынын мцяййян сявиййясиня уйьун эялян дюври шябякя формасындан эениш истифадя олунур (шякил 7.4).



Шякил 7.4. Дюври шябякя графикляри формасында чохвариантлы няглиййат – технолоъи маршрутларын схеми
Шякил 7.4 -дя эюстярилян маршрутдан айдын олур ки, щяр бир щалда мящсулун щазырланмасы заманы идаряедиъи програм ашаьыда эюстярилян он цч ейни нюв хятти маршрутлардан бириндян истифадя етмякля щяйата кечирилир:


1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

3

4

4

4

4

3

3

3

3

4

4

4

2

5

5

6

6

6

6

6

6

6

5

5

6

11

7

7

7

8

8

8

7

8

7

8

8

7




9

9

9

9

10

10

9

9

10

10

9

10




11

11

11

11

11

11

11

11

11

11

11

11



Графлар нязяриййяси цзря бир нечя эириш вя чыхыш тяпя нюгтяляриня малик шябякяляри тящлил едян заман материал ахынлары цчцн илкин мянбя ролуну ойнайан ики ялавя тяпя нюгтяляри дя дахил едилир. Беля щалда, шябякя бир эириш вя бир чыхыша малик олур. Чевик истещсал – лоэистик системлярдя ахтарылан тяпя нюгтяси материал ресурсларынын базар цчцн ямтяялик мящсулларын щазырланмасы мягсядиля техноложи просесин илкин мярщялясиня ъялб едилмяси вя йа верилмяси (тяпя нюгтяси 1), истещсал технолоэийасы цзря нювбяти истещсал сащяляриня, сехляря, щабеля сон нятиъядя щазыр мящсул анбарларына (тяпя нюгтяси 11) ютцрцлмяси кими ямялиййатларын идаря едилмяси иля характеризя олунур.

Истещсал сферасында няглиййат – техноложи просеслярин тяшкили цзря практики тяърцбяйя истинадян няглиййат-техноложи маршрутларын цч ясас шябякя – будаг формасыны эюстярмяк мцмкцндцр (шякил 7.5).


Шякил 7.5. Чохвариантлы няглиййат - технолоъи маршрутун шябякя будаг формасы

Шябякя - будаьын садя формасы А варианты щесаб олунур. Бу вариантда бир – бирини тякрарлайан идаряетмя програмлары техноложи бахымдан йекъинсдир. Даща доьрусу, нязярдя тутулан ихтийари идаряетмя програмлары йериня йетирилдикдян сонра материал ахынлары цзяриндя апарылан ямялиййатларын сайы вя материал ахынларынын щяъми ейнилик тяшкил едир. Бу вариантда гаршылыглы явязетмя просеси айры – айры идаряетмя програмлары сявиййясиндя дейил, мящз иъра едилян бцтцн комплекс ямялиййатлар сявиййясиндя щяйата кечирилир.



В типли шябякя – будаг формасындан о щалларда истифадя олунур ки, щяр бир аваданлыгда йериня йетирилян комплекс ямялиййатлар цчцн идаряетмя програмы техноложи бахымдан ейни (унификасийа) характер кясб етмиш олсун. Беля щалларда идаряетмя програмлары мящсул истещсалы цчцн сазланмыш бир техноложи просес чярчивясиндя йериня йетирилир. Гейд етмяк лазымдыр ки, бу вариантда истещсал – лоэистик ямялиййатларын йериня йетирилмяси истещсал просесинин щазырлыг вя сон мярщяляляриндя ялавя мясряфляр, хцсусиля вахт мясряфи тяляб едир. Бундан башга, идаряетмя програмынын реаллашдырылмасы ардыъыллыьы садяъя бир моделя малик аваданлыгда дейил, мцвафиг ямялиййатын апарылмасы заманы ейни техники параметрляря малик аваданлыгларда да щяйата кечириля биляр.

Цчцнъц - С тип шябякя – будаг формасы йериня йетирилян ямялиййатларын мцхтялифлийиня эюря фярглянир. Буна эюря дя бу тип шябякя – будаг формасы истещсалда йаранан игтисади иткиляр проблеми иля бирбаша ялагялидир. Бу вариант о вахт тятбиг едилир ки, мящсулун щазырланмасы заманы истифадя олунан вя бир – бирини тякрарлайан аваданлыглар, юзляринин техники параметрляри вя имканларына эюря бир - бириндян ящямиййятли дяряъядя фярглянсин.

Чох щалларда истифадячилярин сярянъамында щазыр шякилдя чохвариантлы няглиййат – техноложи маршрутлар олмур вя беля маршрутлары мцстягил формада щазырламаг лазым эялир.

Истещсалын щяжм цзря чевиклийи. Бу чевиклик истещсал едилян мящсул партийасынын щяъминин динамик характер алдыьы бир шяраитдя щисся вя говшагларын (йарымфабрикатларын) расионал щазырланмасы цчцн истещсал – лоэистик системлярин габилиййятини характеризя едир. Даща доьрусу, истещлакчы сифаришляриня уйьун олараг ямтяялик мящсул партийаларынын щазырланмасы заманы зярури щисся вя йа говшагларын истещсал едилмяси имканлары иля юлчцлцр. Истещсалын щяъм цзря чевиклийинин ясас эюстяриъиси истещсал – лоэистик системлярин фяалиййятинин игтисади сямярялилийи тямин едилмяк шяртиля мящсул партийасынын (материал ахынларынын) минимум щяъми щесаб олунур.



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет