Сiлтеу есiмдiктер
бұл, осы, мына, мынау – это, эта, этот
сол, ана, анау – то, та, тот
мiне – вот
әнi, әне, әнеки, сонау – вон тот, та
|
Указательные местоимения бұл, мынау являются синонимами и указывают на предмет в близи говорящего. В предложении могут быть
1) подлежащим:
Бұл (мынау) қыз. – Это девочка. мынау (бұл) терезе. – Это окно.
Мынау не? – Это что? Бұл кiтап. – Это книга.
или 2) определением:
Бұл қыз жақсы. – Эта девочка хорошая. Мынау үй жаңа. – Этот дом новый.
Во втором случае, когда местоимения бұл и мынау являются определениями, они могут заменятся на осы и мына:
Осы қыз жақсы. – Эта девочка хорошая. Мына үй жаңа. – Этот дом новый.
Указательное местоимение анау употребляется при указании на лицо или предмет, находящийся вдали от говорящего. И если в предложении является определением, то может заменятся на сол или ана:
Анау қыз. – То девочка. Анау терезе. – То окно. Анау жаман үстел. – Тот стол плохой.
Ана қыз жақсы. – Та девочка хорошая. Сол үй жаңа. – Тот дом новый.
Указательные местоимения могут принимать форму множественного числа:
бұл
|
бұлар – эти, это
|
мынау, мына
|
мыналар – эти, это
|
осы
|
осылар – эти, это
|
анау, ана
|
аналар – те, то
|
сол
|
солар – те, то
|
Но в форме множественного числа местоимения употребляются только в функции подлежащего, например:
Бұлар дәптерлер. – Это тетради. Аналар жаңа үйлер. – То новые дома.
Но в функции определения будет:
Бұл үстелдер жаман. – Эти столы плохие. Ана үйлер жаңа. – Те дома новые.
Указательные местоимения склоняются по падежам и приобретают своеобразные формы, которые нужно запомнить:
Атау
Шығыс
Жатыс
Барыс
Iлiк
Табыс
Көмектес
|
бұл
бұдан
бұнда
бұған
бұның
бұны
бұнымен
|
сол
содан
сонда
соған
соның
соны
сонымен
|
осы
осыдан
осында
осыған
осының
осыны
осымен
|
ана(у)
анадан
анада
анаған
ананың
ананы
анамен
|
мына(у)
мынадан
мынада
мынаған
мынаның
мынаны
мынамен
|
Во множественном числе:
Атау
Шығыс
Жатыс
Барыс
Iлiк
Табыс
Көмектес
|
бұлар
бұлардан
бұларда
бұларға
бұлардың
бұларды
бұлармен
|
солар
солардан
соларда
соларға
солардың
соларды
солармен
|
осылар
осылардан
осыларда
осыларға
осылардың
осыларды
осылармен
|
аналар
аналардан
аналарда
аналарға
аналардың
аналарды
аналармен
|
мыналар
мыналардан
мыналарда
мыналарға
мыналардың
мыналарды
мыналармен
|
Примеры:
бұдан кейiн – после этого
Бөлмеде шкаф бар, содан бiр кiтап ал. – В комнате шкаф есть, из него одну книгу возьми.
Бұнда менiң кiтабым жоқ. – Здесь моей книги нет. Мұнда оның үйi тұр. – Здесь его дом стоит.
Мен осында отырмын. – Я здесь сижу. Жан анда тұр. – Жан там стоит.
Бұл студентер, бұлардың сабақтары қиын. – Это студенты, их уроки трудные.
Мынаны кiм айтты? – Это кто сказал?
Қаламды ал, осымен жаз. – Ручку возьми, ей пиши.
Сен осыны кiмнен естiдiң? – Ты это от кого услышал?
4. Вопросительные местоимения
Сұрау есiмдiктер
кім? – кто? не? – что?
қайда? – где? куда?
қашан? – когда?
қай? қандай? – какой?
нешеу? – сколько?
|
|
неше? қанша? – сколько?
қайдан? – откуда?
қалай? – как? каким образом?
қайсы? – который?
нешiншi? – который?
|
|
Здесь ничего сложного. Вы знаете все окончания падежей, просто добавляете их к местоимению, лишь надо запомнить, чтосительные местоимениякім, не и их склонение по падежам уже подробно рассмотренны в подразделе Названия падежей. Также склоняются вопросительные местоименияқандай, қанша, қайсы, неше, только в дательно-направительном падеже будет не қайсыға, а қайсыған:
Атау
Шығыс
Жатыс
Барыс
Iлiк
Табыс
Көмектес
|
кiм
кiмнен
кiмде
кiмге
кiмнiң
кiмдi
кiммен
|
не
неден
неде
неге
ненiң
ненi
немен
|
қандай
қандайдан
қандайда
қандайға
қандайдың
қандайды
қандаймен
|
қанша
қаншадан
қаншада
қаншаға
қаншаның
қаншаны
қаншамен
|
қайсы
қайсыдан
қайсыда
қайсыған
қайсының
қайсыны
қайсымен
|
неше
нешеден
нешеде
нешеге
нешенiң
нешенi
нешемен
|
нешiншi
нешiншiден
нешiншiде
нешiншiге
нешiншiнiң
нешiншiнi
нешiншiмен
|
Множественное число:
Атау
Шығыс
Жатыс
Барыс
Iлiк
Табыс
Көмектес
|
кiмдер
кiмдерден
кiмдерде
кiмдерге
кiмдердiң
кiмдердi
кiмдермен
|
нелер
нелерден
нелерде
нелерге
нелердiң
нелердi
нелермен
|
қандайлар
қандайлардан
қандайларда
қандайларға
қандайлардың
қандайларды
қандайлармен
|
қаншалар
қаншалардан
қаншаларда
қаншаларға
қаншалардың
қаншаларды
қаншалармен
|
Примеры:
Атыңыз кiм? – Ваше имя какое? (Как вас зовут?)
Туған жерiңiз қайда? – Где вы родились? (Где ваша родная земля?)
Сiз қайда қарап отырсыз? – Вы куда смотрите?
Әр аптада неше күн бар? – В каждой неделе сколько дней?
Сен жұмысқа қандай автобуспен барасың? – Ты на работу каким автобусом ездишь?
Сен қашан тамақ жейсiң? – Ты когда будешь кушать?
Олар қайдан келе жатыр? – Они откуда идут?
Ауыр жұмысты қалай iстейсiң? – Тяжёлую работу как выполнять будешь?
Ол кiмге үйленбек? – Он на ком жениться собирается?
Сен кiмдi қатты сүйесiң? – Ты кого сильно любишь?
5. Определительные местоимения
Жалпылау есiмдiктер
бәрі, барлық, бүкіл, барша – все
әр, әрбір – каждый
әрқайда – везде
әрқалай – по-разному
|
|
әркім – каждый (чел.)
әрқашан, әрдайым – всегда
әрқайсысы – каждый из них
|
|
Многие определительные местоимения (кроме первой строки) начинаются со слова әр – каждый, всякий.
Определительные местоимения склоняются по падежам (кроме әр и әрқайда). Местоимения бәрі, барлық, әрқайсысы склоняются как существительные с притяжательными окончаниями третьего лица.
Исходный падеж
(Шығыс септiк)
|
әрбірден
бүкілден
бәрінен
барлығынан
баршадан
|
|
Местный падеж
(Жатыс септiк)
|
әрбірде
бүкілде
бәрінде
барлығында
баршада
|
|
Дат.-направительный
(Барыс септiк)
|
әрбірге
бүкілге
бәріне
барлығына
баршаға
|
|
Родительный падеж
(Iлiк септiк)
|
әрбірдiң
бүкілдiң
бәрінiң
барлығының
баршаның
|
|
Винительный падеж
(Табыс септiк)
|
әрбірдi
бүкілдi
бәрін
барлығын
баршаны
|
|
Творительный падеж
(Көмектес септiк)
|
әрбірмен
бүкілмен
бәрімен
барлығымен
баршамен
|
|
Примеры:
бәріне – ко всем, барлығынан – от всех
әр адам – каждый человек, әр сабақта – на каждом уроке
әркiммен бiрге – со всеми вместе, әркiмнен алма алдым – у каждого яблоко взял
Әрбiр бала сурет салады. – Каждый ребенок рисует. Әрқайсысының атын сұра. – Каждого из них имя спроси.
Әрқайсысында кiтап бар. – У каждого из них книга есть. Әрқалай жазды – По-разному написали.
Әрқашанда қазақ тiлiн ұнатамын. – Мне всегда (уроки) казахского языка нравятся
Мына жаттығуды бәрi орындап отыр ма? – Это упражнение все выполняют?
Әрбiр адамның өз Отаны болады – У каждого человека есть своя Родина.
6. Неопределённые местоимения
Белгiсiздiк есiмдiктер
біреу – некто, кто-то
әлдеқандай – какой-то
әлдеқашан – когда-то
біраз – немного
|
|
бірдеме – нечто, что-то
әлдеқайда – где-то, куда-то
бірнеше – несколько
кей, кейбір – некоторый
|
|
Все местоимения, кроме кей склоняются, причем так же, как если бы вы склоняли по падежам существительные. Например:
Исходный падеж
(Шығыс септiк)
|
бiрнешеден
бiреуден
бiрдемеден
кеубiрден
|
|
Местный падеж
(Жатыс септiк)
|
бiрнешеде
бiреуде
бiрдемеде
кеубiрде
|
|
Дат.-направительный
(Барыс септiк)
|
бiрнешеге
бiреуге
бiрдемеге
кеубiрге
|
|
Родительный падеж
(Iлiк септiк)
|
бiрнешенiң
бiреудiң
бiрдеменiң
кеубiрдiң
|
|
Винительный падеж
(Табыс септiк)
|
бiрнешенi
бiреудi
бiрдеменi
кеубiрдi
|
|
Творительный падеж
(Көмектес септiк)
|
бiрнешемен
бiреумен
бiрдемемен
кеубiрмен
|
|
Пример:
Аялдамада бiрнеше адам көлiк күтiп тұр. – На остановке несколько человек транспорт ждут.
Достарыңызбен бөлісу: |