Грамматика: просто о сложном



бет70/74
Дата08.05.2023
өлшемі4.59 Mb.
#473390
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   74
kaz-grammatika

3. Указательные местоимения


Сiлтеу есiмдiктер

бұл, осы, мына, мынау – это, эта, этот
сол, ана, анау – то, та, тот
мiне – вот
әнi, әне, әнеки, сонау – вон тот, та

Указательные местоимения бұл, мынау являются синонимами и указывают на предмет в близи говорящего. В предложении могут быть
1) подлежащим:
Бұл (мынау) қыз. – Это девочка. мынау (бұл) терезе. – Это окно.
Мынау не? – Это что? Бұл кiтап. – Это книга.
или 2) определением:
Бұл қыз жақсы. – Эта девочка хорошая. Мынау үй жаңа. – Этот дом новый.
Во втором случае, когда местоимения бұл и мынау являются определениями, они могут заменятся на осы и мына:
Осы қыз жақсы. – Эта девочка хорошая. Мына үй жаңа. – Этот дом новый.
Указательное местоимение анау употребляется при указании на лицо или предмет, находящийся вдали от говорящего. И если в предложении является определением, то может заменятся на сол или ана:
Анау қыз. – То девочка. Анау терезе. – То окно. Анау жаман үстел. – Тот стол плохой.
Ана қыз жақсы. – Та девочка хорошая. Сол үй жаңа. – Тот дом новый.
Указательные местоимения могут принимать форму множественного числа:

бұл

бұлар – эти, это

мынау, мына

мыналар – эти, это 

осы

осылар – эти, это

анау, ана

аналар – те, то

сол

солар – те, то

Но в форме множественного числа местоимения употребляются только в функции подлежащего, например:
Бұлар дәптерлер. – Это тетради. Аналар жаңа үйлер. – То новые дома.
Но в функции определения будет:
Бұл үстелдер жаман. – Эти столы плохие. Ана үйлер жаңа. – Те дома новые.
Указательные местоимения склоняются по падежам и приобретают своеобразные формы, которые нужно запомнить:

Атау
Шығыс
Жатыс
Барыс
Iлiк
Табыс
Көмектес

бұл
бұдан
бұнда
бұған
бұның
бұны
бұнымен

сол
содан
сонда
соған
соның
соны
сонымен

осы
осыдан
осында
осыған
осының
осыны
осымен

ана(у)
анадан
анада
анаған
ананың
ананы
анамен

мына(у)
мынадан
мынада
мынаған
мынаның
мынаны
мынамен

Во множественном числе:

Атау
Шығыс
Жатыс
Барыс
Iлiк
Табыс
Көмектес

бұлар
бұлардан
бұларда
бұларға
бұлардың
бұларды
бұлармен

солар
солардан
соларда
соларға
солардың
соларды
солармен

осылар
осылардан
осыларда
осыларға
осылардың
осыларды
осылармен

аналар
аналардан
аналарда
аналарға
аналардың
аналарды
аналармен

мыналар
мыналардан
мыналарда
мыналарға
мыналардың
мыналарды
мыналармен

Примеры:
бұдан кейiн – после этого
Бөлмеде шкаф бар, содан бiр кiтап ал. – В комнате шкаф есть, из него одну книгу возьми.
Бұнда менiң кiтабым жоқ. – Здесь моей книги нет. Мұнда оның үйi тұр. – Здесь его дом стоит.
Мен осында отырмын. – Я здесь сижу. Жан анда тұр. – Жан там стоит.
Бұл студентер, бұлардың сабақтары қиын. – Это студенты, их уроки трудные.
Мынаны кiм айтты? – Это кто сказал?
Қаламды ал, осымен жаз. – Ручку возьми, ей пиши.
Сен осыны кiмнен естiдiң? – Ты это от кого услышал? 



4. Вопросительные местоимения


Сұрау есiмдiктер

кім? – кто? не? – что?
қайда? – где? куда?
қашан? – когда?
қай? қандай? – какой?
нешеу? – сколько?




неше? қанша? – сколько?
қайдан? – откуда?
қалай? – как? каким образом? 
қайсы? – который?
нешiншi? – который?




Здесь ничего сложного. Вы знаете все окончания падежей, просто добавляете их к местоимению, лишь надо запомнить, чтосительные местоимениякім, не и их склонение по падежам уже подробно рассмотренны в подразделе Названия падежей. Также склоняются вопросительные местоименияқандай, қанша, қайсы, неше, только в дательно-направительном падеже будет не қайсыға, а қайсыған:

Атау
Шығыс
Жатыс
Барыс
Iлiк
Табыс
Көмектес

кiм
кiмнен
кiмде
кiмге
кiмнiң
кiмдi
кiммен

не
неден
неде
неге
ненiң
ненi
немен

қандай
қандайдан
қандайда
қандайға
қандайдың
қандайды
қандаймен

қанша
қаншадан
қаншада
қаншаға
қаншаның
қаншаны
қаншамен

қайсы
қайсыдан
қайсыда
қайсыған
қайсының
қайсыны
қайсымен

неше
нешеден
нешеде
нешеге
нешенiң
нешенi
нешемен

нешiншi
нешiншiден
нешiншiде
нешiншiге
нешiншiнiң
нешiншiнi
нешiншiмен

Множественное число:

Атау
Шығыс
Жатыс
Барыс
Iлiк
Табыс
Көмектес

кiмдер
кiмдерден
кiмдерде
кiмдерге
кiмдердiң
кiмдердi
кiмдермен

нелер
нелерден
нелерде
нелерге
нелердiң
нелердi
нелермен

қандайлар
қандайлардан
қандайларда
қандайларға
қандайлардың
қандайларды
қандайлармен

қаншалар
қаншалардан
қаншаларда
қаншаларға
қаншалардың
қаншаларды
қаншалармен

Примеры:
Атыңыз кiм? – Ваше имя какое? (Как вас зовут?)
Туған жерiңiз қайда? – Где вы родились? (Где ваша родная земля?)
Сiз қайда қарап отырсыз? – Вы куда смотрите?
Әр аптада неше күн бар? – В каждой неделе сколько дней?
Сен жұмысқа қандай автобуспен барасың? – Ты на работу каким автобусом ездишь?
Сен қашан тамақ жейсiң? – Ты когда будешь кушать?
Олар қайдан келе жатыр? – Они откуда идут?
Ауыр жұмысты қалай iстейсiң? – Тяжёлую работу как выполнять будешь?
Ол кiмге үйленбек? – Он на ком жениться собирается?
Сен кiмдi қатты сүйесiң? – Ты кого сильно любишь?





5. Определительные местоимения


Жалпылау есiмдiктер

бәрі, барлық, бүкіл, барша – все

әр, әрбір – каждый
әрқайда – везде
әрқалай – по-разному




әркім – каждый (чел.)
әрқашан, әрдайым – всегда 
әрқайсысы – каждый из них




Многие определительные местоимения (кроме первой строки) начинаются со слова әр – каждый, всякий.
Определительные местоимения склоняются по падежам (кроме әр и әрқайда). Местоимения бәрі, барлық, әрқайсысы склоняются как существительные с притяжательными окончаниями третьего лица.


Исходный падеж
(Шығыс септiк)

әрбірден
бүкілден
бәрінен
барлығынан
баршадан




Местный падеж 
(Жатыс септiк)

әрбірде
бүкілде
бәрінде
барлығында
баршада




Дат.-направительный 
(Барыс септiк)

әрбірге
бүкілге
бәріне
барлығына
баршаға




Родительный падеж
(Iлiк септiк)

әрбірдiң
бүкілдiң
бәрінiң
барлығының
баршаның




Винительный падеж
(Табыс септiк)

әрбірдi
бүкілдi
бәрін
барлығын
баршаны




Творительный падеж 
(Көмектес септiк)

әрбірмен
бүкілмен
бәрімен
барлығымен
баршамен




Примеры:
бәріне – ко всем,   барлығынан – от всех   
әр адам – каждый человек,   әр сабақта – на каждом уроке   
әркiммен бiрге – со всеми вместе,   әркiмнен алма алдым – у каждого яблоко взял   
Әрбiр бала сурет салады. – Каждый ребенок рисует.   Әрқайсысының атын сұра. – Каждого из них имя спроси.   
Әрқайсысында кiтап бар. – У каждого из них книга есть.   Әрқалай жазды – По-разному написали.   
Әрқашанда қазақ тiлiн ұнатамын. – Мне всегда (уроки) казахского языка нравятся   
Мына жаттығуды бәрi орындап отыр ма? – Это упражнение все выполняют?   
Әрбiр адамның өз Отаны болады – У каждого человека есть своя Родина. 

6. Неопределённые местоимения


Белгiсiздiк есiмдiктер

біреу – некто, кто-то
әлдеқандай – какой-то
әлдеқашан – когда-то
біраз – немного




бірдеме – нечто, что-то
әлдеқайда – где-то, куда-то
бірнеше – несколько
кей, кейбір – некоторый



Все местоимения, кроме кей склоняются, причем так же, как если бы вы склоняли по падежам существительные. Например:

Исходный падеж
(Шығыс септiк)

бiрнешеден
бiреуден
бiрдемеден
кеубiрден




Местный падеж 
(Жатыс септiк)

бiрнешеде
бiреуде
бiрдемеде
кеубiрде




Дат.-направительный 
(Барыс септiк)

бiрнешеге
бiреуге
бiрдемеге
кеубiрге




Родительный падеж
(Iлiк септiк)

бiрнешенiң
бiреудiң
бiрдеменiң
кеубiрдiң




Винительный падеж
(Табыс септiк)

бiрнешенi
бiреудi
бiрдеменi
кеубiрдi




Творительный падеж 
(Көмектес септiк)

бiрнешемен
бiреумен
бiрдемемен
кеубiрмен




Пример:
Аялдамада бiрнеше адам көлiк күтiп тұр. – На остановке несколько человек транспорт ждут. 




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   74




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет