“Гуманитарлық білім” факультеті “Педагогика және психология” кафедрасы

1. 
   Ж. Аймауытовтың педагогикалық және психологиялық көзқарастары
   
2. 
   Ж. Аймауытовтыңеңбектеріне сипаттама
   

1. 
   Ж. Аймауытовтың педагогикалық және психологиялық көзқарастары
   

Ж. Аймауытов бұрынғы Семей губерниясының, Кереку,/қазіргі Павлодар/ уезінің Қызылтау болысында кедей шаруасының жанұясында дүниеге келген.

Ж. Аймауытов өзінің тәлім-тәрбие саласындағы бағыт-бағдарын 1918 жылы ақпан айында Семей қаласында шыққан әдеби және ғылыми –қоғамдық “Абай”

атты журналдың бас мақаласынан аңғартады . Ж. Аймауытов “адам мінезінің, ақыл- қайратының әр түрлі болуы тәрбиенің түрлі-түрлі болуынан... Аам баласының ұрлық істеуі, өтірік айтуы, кісі тонауы, өлтіруі сықылды бұзақылықтарды жасауы, тәрбиенің жетіспегендігінен” дейді. Ол тәрбиенің екі түрлі болатынын: дене тәрбиесі және жан болып бөлінетіндігін атап көрсетеді.

Баланың бойына басынан сіңген мінезді қайта түзету қиындық келтіреді. “Сүтпен сіңген мінез сүйекпен кетеді деген ата-ана тәрбиесінің күштілігін көрсетеді...”-деп автор бала мінезін қалыптастырудағы жанұя мүшелерінің , әсіресе әке-шешесінің ықпалын айқын ашып берді. Ол бала мінезін жас шыбыққа теңейді. Жас кезеңде дұрыс тәрбие алмаған бала өскенде қисық ағаш сияқты болып өсетінін, отбасында теріс тәрбиеленген баланы қайта тәрбиелеудің үлкен қиындық келтіретінін айтады.

2. 
   Ж. Аймауытовтыңеңбектеріне сипаттама
   

Ж. Аймауытов білім негіздерінің ана тілі арқылы меңгерілетінін айта келе:

“ Ана тілін жақсы меңгеріп алмай тұрып өзге пәндерге түсіну мүмкін емс. Ана тілі халық болып жасағаннан бергі жан дүниесінің айнасы болып, өсіп- өніп, түрлене беретін, мәңгі құламайтын бәйтерегі. Ж. Аймауытов адам баласының мәдениет тарихынан өнердің көрнекті орын алып келгенін, өнерсіз қоғамның дамуы, рухани байлықтың моаюы мүмкін емес екендігіне тоқталып, ұлт мектептерінде әуелі кескін өнері мен әуез өнерін, яғни сурет салу, ән-күй өнерінүйретуге негіз салу керектігін, әрбір баланың өнерге деген ынтасын қозғап, өнерпаздық қабілетін тәрбиелеудің қажеттігін баса айтады. Ж. Аймауытовтың психологиялық мұрасы туралы айтқанда, оның “Психология” атты төл оқу құралы толығырақ сөз етуді қажет етеді. Өйткені бұл психология саласында төл тілімізде жазылған ғылыми мәнін күні бүгінге дейін жоймаған дүние екендігі даусыз.

Ж. Аймауытовтың психология саласында жазған екінші төл еңбегі “Жан жүйесі мен өнер таңдау” ерекше назар аудартады. Ж.Аймауытов психологиялық қисындарының негізгі желісі-оның өзі тұжырымдаған мына төмендегі қисындарға келіп саяды : “ тән қуаты болса, жан қуаты да ажарлы болады”, “нашар жаннан осал мінездер туады... Жалынды сөз жалынды жүректен шығады”... Баланы іспен емес, сөзбен, үлгімен, ақылмен үйреткен адам сорлы... Адамның денесі қандай мысқалдап өсіп, жетілетін болса, пікірі де сондай, бірте –бірте жетіліп өркендемек... Ерлік, қайрат үнемі ірі жұмыста көріне бермей, күндегі уақ-түйек жұмыста да көрінуі керек...т.б.т.с.”

Аймауытов еңбектерінің ерекше назар аударатын басты ерекшелігі- бұлар төл тілімізде туындаған тұңғыш психологиялық дүние болуымен қатар еліміздегі отызға жуық түркі тектес халықтар тілдерінде алғаш жарық көрген, ғылыми туындылар екендігінде. Отызыншы жылдарға дейін психологияның ғылыми сара жолға орталықтағы ғылым ордаларында да (Мәскеу, Петроград т.б.) белгілі ғалым психологтар ( К.Н.Корнилов, В.М. Бехтеров, П.П. Блонский т.б.) теріс түсініктерден арыла алмағанын ескере отыра, сол бір қарбалас кезеңде жазылған Аймауытов кітаптарын қазіргі ұрпақ игілігіне айналдыру, тіпті оларды орыс, шет ел тілдеріне аудару- кезек күттірмей шұғыл шаралардың бірі болуға тиіс.

Ж. Аймауытов “ Тәрбиенің негізгі мақсаты мінезді тузеу, адамшылыққа қызмет ету, адал еңбек ете білуге тәрбиелеу” деген қағиданы қуаттай келіп, “Баланы тәрбиелеу үшін әрбір тәрбиешінің өзі тәрбиелі болуы керек. Себебі бала айтып ұқтырғаннан гөрі, көргеніне көп еліктегіш келеді. Солай болған соң балаға не жақсы мінез болсын, іспен көрсету керек”- дейді. “Білімге деген ынталанушылық,-деп жазды ол,-адам бойындағы ой еңбегі күшінің қайнар көзі, сондай көздерді көбірек ашу, бөгетсіз саулатып ағызу, өркендету өнері-мұғалімнің бойына біткен қасиет болуы керек”.

Бүгінгі нарық экономикасының талап-тілектері мамандық таңдау мәселесіне басқаша бағыт-бағдар беріп отыр. Қазіргі заманда қандай мамандық иесі болмасын өз ісіне жеңіл-желпі қарай алмайтыны белгілі. Мұны Ж. Аймауытов та сол кездің өзінде қатты ескерткен : “ Оқыған азаматтың қызметке тұрлаусыздығы, тез қызып, тез суығыштығы, білімі аз, шалалығы, құр даурық боямалылығы, еліктегіші, мансапқорлығы, кеңсешілдігі, пайдакүнемдігі, негізгі мақсұт, мұраты жоқтығы, берік жол тұтына алмайтындығы оының бәрі шын әлеумет қызметкерінің піспеген, шынықпағандығын көрсетеді “.
14-тақырып Ә. Сыдықов пен Ш.Әлжанов еңбектеріне сипаттама

Жоспар:

1. 
   Әміржан Сыдықов еңбектері
   
2. 
   Шәрипа Әлжанов еңбектеріне сипаттама
   

1. 
   Әміржан Сыдықов еңбектеріне сипаттама
   

Ұлттық тәрбие таңғылымдарынан қол үзгеніне қарамастан, 1930 – 1970 жж арасында педагогика ғылымы қалыптасып, дамуға толық мүмкіндік алды.

Ә.Сыдықов халық ағарту саласындағы жұмысын педагогика және мотодика жөніндегі шығармашылық қызметімен орайлы ұштастыра білді.

Оның тұңғыш ғылыми мақалалары «Темір қазық» және «Таң» журанлдарында жарық көрді. 1932 жылы ппрофессор Ш.Әлжановпен бірге «маркстік педагогика жөніндегі хрестоматия» деген еңбекті құрастырды. 1949 ж «Ы.Алтынсариннің педагогикалық идеялары мен ағартушылық қызметі» атты монографиясын жазып республикадағы педагогика ғылымы тарихына елеулі үлес қосты.

Ә.Сыдықовтың оқыту методикасы саласынлдағы еңбегі де айтарлықтай. Ол бастауыш мектептерінде ана тілінде сауат ашуға баулу жөнінде әдістемелік құрал жазып шығарған, осы проблема бойынша республикалық «Халық мұғалімі», «Қазақстан мектебі» журналдарында көптеген мақалалар жариялады.

Педагог ғалымның педагогика және психология оқулықтарын ана тілімізге аударудағы еңбегі зор. Атап айтқанда, профессор В.М.Тепловтың, профессор К.Н.Корниловтың оқулықтары оның аударуымен жарық көрді. Ғалфм ғылымға кадрлер әзірлеуде де көп еңбек сіңірді.

2. 
   Шәрипа Әлжанов еңбектеріне сипаттама
   

Ш.Әлжанов 1927 ж Мәскеудегі Жоғары әскери курсқа қабылданып, 1932 жұлттар ағңарту ғылыми - зерттеу институтының педагогика ғылымы саласындағы аспирантурасын бітіреді. 1932 жылдан бастап, Абай атындағы қазақ педагогика институтында әуелі доцент, кейіннен профессор болып ұстаздық етеді. Оқытушылық іспен қоса, 1933- 1937 жылдары Қазақстан Оқу халық комиссарияты жанынан тұңғыш ашылаған педагогика ғылымдарыын зертеу институтының директоры қызметін атқарады.

Ш.Әлжанов педагогиканың теориясы мен тарихына, сондай –ақ педагогикалық психологияның мәселелеріне ерекше көңіл бөлді. Ол педагогика мен психология проблемаларын сабақтастыра зерттеп, мұғалімдер мен тәрбиешілер үшін ғылыми ұсыныстар жасап отырды.

Педагог ғаолым педагогика тарихында да бірнеше еңбектер жазды. Бұлардың қатарына әлемдік педагогика ғылымының классигі Я.А.Коменский, сондай –ақ қазақ ойшыл – ақыны А.Құнанбаев туралы жазған мақалаларын жатқызуға болады.

В. Н.Крупская.

А. ХХ

С.ХІХ

Е. Х

А. А. Байтұрсынов

В. М. Жұмабаев

С. М. Әуезов

Д. А. Құнанбаев

Е. Ж. Аймауытов

А. Ш. Уалиханов

В. Жан-Жак Руссо

С. Я. А. Коменский

Д. Л. Гумилев

Е. С. Торайғыров

А. 3

С. 4

Е. 6

А) Жұмабаев М.

В) Қоянбаев Ж.

С) Алтынсарин Ы.

Д) Аймауытов Ж.

Е) Байтүрсынов А.

А) Коменский Я.А.

В) Сократ

С) Платон

Д) Сухомлинский В.А.

Е) Ушинский К.Д.

“Мектеп керектері”, “Әліпби”, “Тіл құралы”, Әдебиет танытқыш- деген еңбектердің авторын атаңыз.

А) А. Байтұрсынов

В) Ш. Құдайбердиев

С) М. Жұмабаев

Д) Ы. Алтынсарин

Е) А. Құнанбаев

“Ана тілін жақсы меңгеріп алмай тұрып, өзге пәндерге түсіну мүмкін емес. Ана тілі халық болып жасағаннан бері жан дүниесінің айнасы болып, өсіп- өніп, түрлене беретін, мәңгі құламайтын бәйтерегі. Жүректің терең сырларын, басынан кешкен дәуірлерін, жанның барлық толқындарын ұрпақтан- ұрпаққа жеткізіп, сақтап отыратын қазынасы мол халықтың тілі”- деген сөйлем жолдарының автрын атаңыз.

А) Ж. Аймауытов

В) М. Жұмабаев

С) Ш. Құдайбердиев

Д) М. Дулатов

Е) А. Байтұрсынов

“Педагогика”, “Сауатты бол”, “Әліппе”, “Бастауыш мектепте ана тілін оқыту жолы”- атты педагогикалық еңбектердің авторы кім?

А) М. Жұмабаев

В) М. Дулатов

С) Ж. Аймауытов

Д) Ш. Құдайбердиев

Е) А. Байтұрсынов

1. 
   В.Я.Стоюниннің педагогикалық идеялары
   
2. 
   П.Ф.Каптеревтің педагогикалық тұжырымдамасы мен қызметі.
   

1. 
   В.Я.Стоюниннің педагогикалық идеялары
   

В.Я.Стоюнин психология мен педагогикаға негізделген еркін шығармашылықты мектептің дамуына жағдай жасауды ұсынды.

Оның әдіскерлік идеясы тәрбиелей отырып оқыту ұстанымына негізделді. Тіл сабақтарын оқыту оқу еңбегінің рухани-адамгершілігін қалыптастыратын құрал деп санады. Ол әдебиетті оқытудың біртұтас жүйесін жасады. Ол сословиесіз ұлттық мектеп құруды қолдады. Сондай-ақ, В.Я. Стоюнин ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық және дене тәрбиесінің өзара байланысына мән берді.

Оның “XVIII ғасырдағы Ресейдегі педагогикалық пікірлердің дамуы” (1857-1858), “ХIХ ғасырдың басындағы тәрбие тарихынан” (1878), “Біздің отбасы және оның тарихи тағдыры” (1884) атты еңбектері Ресей педагогикалық ой-пікірінің дамуына айырықша ықпал етті.

2. 
   П.Ф.Каптеревтің педагогикалық тұжырымдамасы мен қызметі.
   

П.Ф.Каптерев мектепке дейінгі педагогика, отбасы тәрбиесі, дидактика, орыс педагогикасы, педагогикалық психология мәселелерін зерттеді. Мектепке дейінгі жеке тұлға тәрбиелеудегі қоғамдық мекемелердің маңызын негіздей отырып, оларды сақтау қажеттігін дәлелдеді. Отбасы мен бала бақшасының өзара қарым-қатынас ұстанымдарын, отбасы тәрбиесінің негіздерін анықтады. П.Ф. Каптеревтің редакциясымен “Отбасындағы тәрбие мен оқыту энциклопедиясы” (1898-1910 жылдары 59 рет басылып шықты; оның авторлығымен аталмыш еңбектің 10 басылымы) жарық көрді.

Көрнекті педагог жалпы білім беру теориясын зерттеп, білім беру үрдісінің мазмұнын, формаларын және әдістерінің мәнін ашып көрсетті. Педагогиканың тұғыры антропология, дәлірек айтқанда физиология мен психологияны жетік меңгеру керектігін айтты.

Жалпы білім беретін мектептердің балама болуын, оқу курстар мен оқу үрдісінің барлық құрылымын саралау, сонымен бірге мектеп оқушыларының “ойлау типіне” байланысты оларды сыныптарға бөлу қажет деді.

Педагогикалық үдерістің дербестігін, оның мемлекет пен шіркеудің ықпалынан тыс, ерікті болу идеясын ұстанды. Осы орайда мектептің өзін-өзі басқаруы, мектеп қызметкерлерінің ешкімге тәуелді болмауы, яғни мектепті басқару директордың қолында емес, педагогикалық кеңестің қолында болуы, мұғалімдер одағы мен жиындарының ерікті болуын сақтау, мұғалімдердің материалдық жағдайы мен құқын көтеру мәселелерінің маңызын дәлелдеді. Осы талаптар негізінде педагогикалық үдеріс теориясын жасап, оның жеке тұлға қалыптастырудағы, еркін азамат және қоғам қайраткерін тәрбиелеудегі маңызын анықтады. П.Ф.Каптеревтің тұжырымдамасы бойынша жалпыадамзаттық идеал “халықтық” құндылықтардан басым болуы тиіс, өйткені әр сословиенің өзіндік құндылықтары болатындығына тоқталды.

П.Ф.Каптеревтің педагогикалық үдеріс теориясы жан-жақты дамытыла келе біртұтас педагогикалық үдерісті басқару теориясына негіз жасады.

П.Ф.Каптеревтің педагогикаға сіңірген ірі еңбегінің бірі орыс мектептерінің даму кезеңдерін сипаттап, крепостнойлық праводан (1861) кейінгі Ресейдегі халыққа білім беру тарихын зерттеу болды. Ол орыс мектептерінің жалпы даму кезеңдері мен Ресей мемлекетінің құрылуынан бергі мектеп тарихының дамуын сипаттады. Халыққа білім беру саласындағы мектеп тәрбиесінің теориясы мен тәжірибесінің даму қозғалысын зерттеп талдау жасады.

Патша үкіметінің халыққа білім беру саясатын және сол кезеңдегі мектеп жүйесін демократиялық ұстанымдар тұрғысынан сынады.

П.Ф.Каптеревтің педагогикалық қызметінің екінші кезеңі 1921 жылы Воронеж университетінің және Халыққа білім беру институтының профессоры болған кезден бастау алады. Ол халыққа білім беру институты университеттің педагогикалық кафедрасына айналғанда (1922) оның бірінші деканы болды да, сол тұста педагогикалық техникумның меңгерушісі қызметін қатар атқарды.

Оның журналдарда басылған “Педагогикалық ой”, “Мектептің өзін-өзі басқаруы және мектеп пәндері жайлы”, ”Педагогика және саясат”, ”Педагогикалық білім беру” (1918-1922) атты мақалаларында Ресейдегі білім беруді жаңарту бағдарламалары ұсынылды. Оларда педагогиканың белсенді іс-әрекет құралы екені көрсетілді. П.Ф.Каптерев мектептің саясатпен табиғи байланысы болғанымен де, мектептің саяси партиялардың ықпалынан аулақ болуы, мұғалім өз жұмысында саясат емес, педагогиканы басшылыққа алуы қажет деді.