“Гуманитарлық білім” факультеті “Педагогика және психология” кафедрасы

Ежелгі Русьте білім беру және тәрбиелеу мәдениеті қалыптаса бастады. Прокопий Кесарийскийдің (VI ғ.) шығармаларында славяндарға тән тұлғалық мынадай сапалар аталады: көпшілдік және әділдік, жоғары құдыретті күштің бар екендігін мойындау, сиқырлыққа сену, қайырымды болу, жауынгерлік, еркіндікті сүйетін, батыр, денесі шымыр, күшті болу.

• 
  балаларды балалық шақтан бастап түрлі істерге араластыру көзделді;
  
• 
  ер және қыз балаларды тәрбиелеудің өзіндік ерекшеліктерінің болуы;
  
• 
  түрлі ғұрыптарды сақтауды ұстану.
  

Бала тәрбиесі қашанда отбасынан басталады. Онда әсіресе ана тәрбиесі басым еді. Балаларды жас ерекшеліктеріне қарай былайша бөлген: “ сәби”- емшек еметіндер; “балдырған”- 3-6 жастағы ана тәрбиесіндегілер; “жеткіншек”- 7-12 жас аралықтарындағылар (сауат ашуға тартылғандар); “бозбала” –12-15 жасар балалар отбасының түрлі кәсіби шаруашылық дағдыларын меңгеріп, тайпадағы ересектер қатарына қосылғандар.

Экономикалық жағынан дамыған қауым “бозбалалардан” дайындықтан өткен жауынгерлер жасақтарын құрды.

Қауымдағы алуан түрлі кәсіптердің дамуына байланысты, кәсіби дайындықты меңгеру үрдісі біртіндеп күрделене түсті. Соған байланысты VI – IX ғ. ғ. шығыс славяндар арасында шәкірттік - оқыту формасы пайда болды. Қолөнерші шәкіртіне нақты кәсіби дағдыларды меңгертумен бірге, шеберліктің құпия сырын түсінуге және оның түрлі рәсімдерін орындауға да баулыды. Шығыс славяндар арасында шеберлер ерекше киелі қасиетке ие деген ұғым қалыптасты.

Ежелгі славяндардың тәрбиесі көптәңірлі дүниетанымға байланысты болды. Тәңірлердің дәрежесі әр түрлі еді. Мәселен, жер, найзағай, жануарлар, байлық, т.б. тәңірлер көптеп саналды. Сонымен қатар, олар жоғары құдыретті күшке де сыйынды.

Түйіндей келе, ежелгі славяндар табиғаттың тылсым сырын қайырымды және жауыз күштермен байланыстырды. Қауымдағы көптәңірлі дүниетаным бала тәрбиесіне жан-жақты ықпал жасады. Осы күнге дейін орыс деревняларында сақталған тұрмыстық салттар (нәрестенің дүниеге келуі, үйлену, адамды жерлеу, жыл мезгіліндегі түрлі мерекелер - масленица, Иван Купала, т.б.) сол дүниетанымның нышаны болып табылады.

Шығыс славяндарда тәрбие балаларды әрекетке араластырумен іске асқан.

Отбасы тәрбиесі:

• 
  туғаннан 3-4 жасқа дейін - анасының қамқорлығы, қарапайым тәжірибе беру;
  
• 
  3-4 жастан 7 жасқа дейін - баланың шамасы келетін жұмыс, анасына көмек;
  
• 
  7 жастан 14 жасқа дейін жыныстық ерекшелігіне байланысты жұмыстармен айналысу.
  

1. 
   В. А. Сухомлинскийдің педагогикалық қызметі мен көзқарастары.
   
2. 
   Балаға жүрек жылуы еңбегінің педагогикалық мәні.
   

1. 
   В. А. Сухомлинскийдің педагогикалық қызметі мен көзқарастары.
   

СССР пед. ғылым академиясыныњ корр. м‰шесі (1957), УССР мектептеріне еңбек сіңірген мұғалім. Социалистік Еңбек Ері (1968).

1939 жылы Полтава мемлекеттік педагогикалық институттың тіл және әдебиет факультетін бітірді. Педагогикалық қызметі 1935 жылы басталды. 1947 жылдан Кировоград обл, Павлыш орта мектебінің директоры болды.

В. А. Сухомлинский тәрбие және оның ішінде еңбек тәрбиесі проблемасын зерттеді. Бастауыш мектептің оқу – тәрбие жұмысының методикасымен шұғылданды. В. А. Сухомлинский – дарынды мұғалім, талантты ғалым, әрі публицист. Оның мектепке басшылық етудегі және мұғалімдік жұмысындағы құнды тәжірибесі “Павлыш орта мектебі” (1969) атты кітабында жан – жақты баяндалды.

В. А. Сухомлинскийге “Балаға жүрек жылуы” атты кітабы үшін УССР – ң мемлекеттік сыйлығы берілді (1974). В. А. Сухомлинский екі рет Ленин орденімен, Қызыл Жұлдыз ордені, К. Д. Ушинский, А.С. Макаренко медальдарымен марапатталған.

Шығармалары: Воспитание коллективизма у школьников, М ,1956

Трудовое воспитание в средней школе. М. ,1957

Педагогический коллектив средней школы. М., 1958

Воспитание коммунистического отношения к труду М.,1959

Воспитание советского патриотизма у школьников. М., 1959

В. А. Сухомлинский “ Жастарды адамгершілікке” тәрбиелеудің проблемаларын зерттеді. Сухомлинскийдің еңбектері басты да күрделі міндеттерді шешу –барлық жастарға орта білім беруге арналған. Педогогиканың мұндай күрделі де маңызды міндеттері- комплекс түрде, мектеп практикасы арқылы, мектептің қазіргі жағдайына байланысты шешіліп, нәтижесі тез арада тарап кетті. Ол халықтық педагогиканың үлгісіне сүйенді. Ол халықты нағыз тірі құрал ретінде педагогикалық даналықтың көзіне айналдыра отырып зерттеді.

2. 
   Балаға жүрек жылуы еңбегінің педагогикалық мәні.
   

Қазіргі Россияда кәсіптік даярлыққа асқан қызығушылық пен талаптар қойылуда. Жаңа типті оқу орындары ашылып, оған жаңа оқу құралдары жасалуда, гимназиялар, колледждер, лицейлер, жоғарғы кәсіптік училищлер, жекелей кәсіптік автролық мектептер ашылып өз концепциясын жасау үстінде. Инженерлік - педагогикалық институттар, индустриалдық – педагогикалық техникуцмдар, педыгогикалық колледждер көптеп ашылуда. Кәсіптік білім беру ұдайы дамуда. Бұл басқа ғылымдармен ұдайы байланысты дамып, білім берудің комплексті жүйесін іске асыруда, жаңа теория мен концепция жасауда мұның барлығы практикада сыналу үстінде.

1. 
   Алғашқы қоғам жағдайында тәрбиенің пайда болуы және дамуы.
   
2. 
   Алғашқы қауымдастықтың даму кезеңдеріндегі тәрбиені ұйымдастыру формалары.
   

3. 
   Алғашқы қоғамның ыдырау себептері және тәрбиенің даралануы.
   
4. 
   Сақ империясы кезiндегi тәлiм-тәрбие жүйесi.
   
5. 
   Ғұн империясындағы тәрбие ерекшелiктерi және мазмұндық бағыт-бағдары
   
6. 
   Үйсiн-Қаңлы империясы тұсындағы тәлiм-тәрбие
   
7. 
   Орхон-Енисей жазба ескерткіштеріндегі ерлік тәрбиесі.
   
8. 
   Қосөзен (Месопотамия) мектептерiндегi бiлiм мен тәрбие.
   
9. 
   Ежелгi Египет мектептерiндегi бiлiм мен тәрбие.
   
10. 
    Ежелгi Үндістандағы мектеп пен тәрбие.
    
11. 
    Ежелгi Қытайдағы мектеп және педагогикалық ойдың пайда болуы.
    
12. 
    Таяу және Орта Шығыстағы (VII-XVII ғ.ғ.) бiлiм беру мен педагогикалық ойлар.
    
13. 
    Араб халифатындағы көрнектi философтардың педагогикалық идеяларын жүйелеу.
    
14. 
    Орта ғасырдағы Үндістанда тәрбие мен бiлiм беру.
    
15. 
    Орта ғасырдағы Қытайда тәрбие мен бiлiм беру.
    
16. 
    Ертедегi Грециядағы тәрбие мен мектептерге сипаттама.
    
17. 
    Ертедегi Греция философтарының тәрбие жайлы педагогикалық идеялары.
    
18. 
    Эллиндік дәуiрдегi тәрбие мен бiлiм берудiң айрықша ерекшелiктерi.
    
19. 
    Ерте Римдегi тәрбие мен мектеп және олардың Таяу Шығыс мәдениетiмен сабақтастығы.
    
20. 
    Византиядағы мәдениет пен ағарту істерінің басты даму кезеңдері.
    
21. 
    Византиядағы тәрбие және педагогикалық ойлар.
    
22. 
    Ағарту ісін дамытудағы Византияның ықпалы.
    
23. 
    Батыс Еуропадағы бiлiм берудi дамытуға шiркеу мәдениетiнiң ықпалы.
    
24. 
    Қайта өрлеу дәуiрiндегi мектеп пен педагогикалық ойлар.
    
25. 
    Бiлiм және тәрбиеге реформация өкiлдерiнiң ықпалы.
    

1. 
   Неміс педагогы Вильгельм Август Лай
   
2. 
   Неміс педагогы Эрнест Мейман
   

1. 
   Неміс педагогы Вильгельм Август Лай
   

2. 
   Неміс педагогы Эрнест Мейман
   

Бірақ, Э.Мейман және оның қолдаушылары оқушының дамуындағы әлеуметтік жағдайларды ескермей, биологиялық құбылыс ретінде қарастырады. Америка педагогтары С.Холл, Д.Торнайк пен француз психологы А.Бине еңбектеріндегі эксперименталдық педагогика педологияға барып ұласты.

1. 
   М.В.Ломоносовтың педагогикалық идеясы.
   
2. 
   А. Н. Радищев педагогикалық ойдың көрнекті өкілі.
   

1. 
   М.В.Ломоносовтың педагогикалық идеясы.
   

Мәскеу университетінің (1755) құрылуы М.В.Ломоносов атымен тығыз байланысты. Ол қазіргі кезеңдегі әлемдегі жетекші университеттердің бірі болып саналады. Ломоносов осы университетті құру жобасы мен оқу бағдарламасын жасады. Ғалымның ұсынысы бойынша университет қабырғасында гимназия ұйымдастырылып, ол 1812 жылға дейін өз қызметін жалғастырып келді.

Университеттің жанынан екі гимназия ашылды. Бірі дворян балалары үшін, екіншісі - крепостной шаруалардың балаларынан өзге, әр түрлі шендегі сословиелердің балаларына арналды. Бұдан кейін Мәскеу гимназиясының үлгісімен Қазанда да гимназия ашылды.

Мәскеу университетінің жанында орыс архитекторлары Казаков пен Баженовтың мектептері жұмыс істеді. Бұл университеттің профессорлары ірі педагогикалық зерттеулермен айналысты. Олар оқыту әдістемелерін зерттеді. Жеке пәндерді оқыту туралы бағалы құрал жасап ұсынды. Ол құрал “Университетке түсушілерді оқытудың әдістері” (1771) орыс, латын, неміс, француз тілінде шықты.

Мәскеу университетінің жанында Ресейдегі алғашқы оқытушылар семинариясы жұмыс істей бастады. Бұл семинария гимназиялар мен басқа мектептер үшін мұғалімдер даярлады.

Мәскеу университетінің ашылуы М.В.Ломоносовтың жоғары демократиялық мектеп жайлы арманын іске асырды. Онда барлық сословиенің өкілдері оқуға мүмкіндік алды.

Мәскеу университеті қиындықтарға қарамастан өз қызметінің аясын кеңейте бастады. Онда әдеби және ғылыми бірлестіктер құрылды. Сонымен бірге “Баспаханалық бірлестік” те бой көтеріп, баспадан кітаптар шығарып, оны сататын дүкендер ашты.

60-жылдары М.В.Ломоносов Санкт-Петербугтегі академиялық гимназия мен университетті басқарды. Ол жалпы жұмыс жоспары, оқу жоспары, ондағы жұмыс тәртібі жайлы “Академиялық гимназия регламентін” жасады. Ломоносов алғаш рет Санкт-Петербург университетінде дәрісті орыс тілінде оқыды, бұрынғы ғылым тілі Еуропа мен Ресейде латын тілі еді.

М.В.Ломоносовтың ағартушылық қызметінің бірі - орыс тілінде қажетті оқулықтар мен әдістемелік құралдар жазуы. Мәселен, оның “Риторика” (1748) және “Орыс тілінің грамматикасы” (1758) жарты ғасыр бойындағы ең жақсы оқулық болып саналды. Тарихқа байланысты кітаппен бірге “Кен ғылымын алғашқы негіздеу” кітабын жазды. “Студенттерге арналған физика кітабын” латын тілінен орыс тіліне аударды.

М.В.Ломоносовтың ең ірі педагогикалық жетістігі - чех педагогы Ян Амос Коменскийдің “Суретті әлем” деген шығармасын мейілінше насихаттап, гимназия оқулығы ретінде пайдалануға ұсынуы.

М.В.Ломоносовтың педагогикалық жетістігінің екінші бір қыры - Ресейде ең алғаш рет академия мен университеттерге сыныптық-сабақ жүйесін енгізуі, кейіннен сол үлгі бойынша, кадет корпустарына да сыныптық-сабақ жүйесі енгізілді.

М.В.Ломоносовтың біліктілігі мен парасаты оның жасаған бағдарламалары мен ғылыми еңбектерінде көрініс тапты.

Сондай-ақ, І-Петр тұсындағы мектепті ұйымдастыру ұстанымдары: мектептердің мемлекеттілігі, кәсібиліктің энциклопедиялық біліммен ұштасуы, оқу жоспарларында математика, навигация және теңіз ғылымдарына ерекше орын берілді, зорлықпен оқыту және қатаң режим орнатылды.

XVII ғасырдағы білім беру мекемелері жүйесіне жалпы білім беретін және кәсіптік оқу орындары (математика және навигация ғылымдары мектебі (1701) .математика, астрономия, география, геодезия, теңізде жүзу; Теңіз академиясы (1715); цифирлік училищелер (1714 жылдан бастап шаруалар үшін басқа оқу, жазу, арифметика).

Арнайы оқу орындары: таукен - заводтық мектебі, инженерлік мектеп; артиллериялық мектеп; қарапайым бұқара халық үшін халық училищелер жүйесі; кіші- 2 курстық, негізгі-4 курстық; Петербургтік басты халық училищесі - мұғалімдік семинария және жабық сословиелік оқу орындары (шетелдік пансиондар, теңіздік кадеттік корпус (1752), артиллериялық дворяндық корпус, бастауыш архиерей мектептері, рухани семинарлар мен рухани академия, Смольныйдағы ізгілікті қыздар институты) және ғалымдар Академиясы (1725), Мәскеудегі университет (1755) т.б.бүкіл білім беру жүйесінің негізгі белгісі - анық көрініп тұратын сословиелік болды.

2. 
   А. Н. Радищев педагогикалық ойдың көрнекті өкілі.
   

А.Н.Радищев табиғат, адамның пайда болуы және оның санасы жөнінде орыстың философиялық материализмінің алдыңғы қатарлы идеяларын жақтады.

А.Н.Радищев тәрбиенің негізгі міндеті азаматтық санасы және жоғары моральдық қасиеттері бар, мейлінше Отанын сүйетін патриот адамды қалыптастыру деп санады. Ол шын мәніндегі патриот деп қаналушы халықтың мүддесі үшін патшамен белсенді күрес жүргізген адамды ғана санауға болады дегенді айтты. Бұл пікір оның “Отанының шын ұлы кім екендігі туралы әңгіме” деген еңбегінде көрініс тапты.

Оның “Петербургтен Мәскеуге саяхат” атты негізгі шығармасында шаруа балаларының помещиктің қанауынан тартып отырған азабын ашып көрсетті. Шаруа балаларының рухани дамуына крепостнойлық тәртіптің кедергі жасап отырғанын, олардың табиғи қабілеттерінің дамуына үкімет тарапынан қамқорлықтың жоқтығын сынады. Жас ұрпақтың тиісті тәрбие алуы мемлекеттің міндеті деп атап көрсетті, тәрбие беру арқылы жас ұрпақтан Отанының азаматын, шын мәніндегі патриотты тәрбиелеу қажет деп санады.

Отбасы тәрбиесіне байланысты балаларды қатаң тәртіппен бағындыруға болмайды, отбасындағы ата-аналар мен балалардың қарым-қатынасы олардың жеке басының ғана ісі емес, ол қоғамдық мәселе деп көрсетті.
КОЛЛОКВИУМ
Әлеуметтiк-мәдени орта жағдайында адамның мораль тұрғысынан қалыптасуы

Мәндік талдау ұстанымы

Тарихи-педагогикалық әдіснама

Ежелгi Шумер отбасы

А.С.Аманжолов, И.Т.Арыстанбеков археологиялық зерттеушiлер

Конфуцийдiң этикалық-саяси iлiмiн зерттеушi

“Бхагават – пуран” аңызы

1. 
   М.Дулатовтың педагогикалық қызметі.
   
2. 
   М.Дулатовтың еңбектеріне сипаттама
   

1. 
   М.Дулатовтың педагогикалық қызметі.
   

1922-26 жылдары Орынбордағы Қазақтың ағарту институтында оқытушы болады. 1922 екі бөлімнен тұратын “Есеп құралын” ,1924 жылы “Қирағат” кітабын, қазақ кітаптарының библиографиалық көрсеткішін бастырады. 1928 жылғы зобалаңда бір топ қазақ оқығандарымен бірге тұтқынға алынып ату жазасына кесіледі, онысын кейіннен 10 жыл абақтыда қамаумен алмастырады. 1935 жылы тұтқында жүріп, Балтық каналының бойындағы Сосновец деген жерде қайтыс болады. 1988 жылы республика Жоғары сотының коллегиясы қылмыс құрамы болмағандықтан оны біржола ақтайды. Осы тұрғыдан “ Оян қазақ” атты туындысының орны бөлек. Ұстазы Ы. Алтынсариннің оқу-ағарту мәселесіне байланысты идеяларын ары қарай дамыта келіп, ол да А. Байтұрсынов сияқты, оқу тәрбие мәселесіне ғылыми тұрғыдан қарауға, атап айтқанда оқытудың жаңа әдіс-тәсілдеріне, шәкірттердің жаңа бағдарламалар арқылы білім алуына, ғылыми дидактикалық қағидаларға сәйкес сабақ жүргізуге ерекше мән береді. Бұл айтылғандарды оның “Мұғалімдерге” атты мақаласынан /1915/ ,”Қирағат” кітабына жазған алғы сөзінен жақсы байқауға болады: “...балаларды,-дейді ол,-оқыту өз алдына бір ғылым. Ғылым-педагогика... Мектеп программасында бірінші орын алған нәрсе қирағат, баяндап оқыту...Қирағаттың мақсатын түсінбеген мұғалім үміт еткен пайданы бере алмайды...

Табиғатынан тәлімгерлік қасиеті мол жазушы қазақ арасында көбінде көзге түспей, түссе де еленбей жүрген ғылым-білімге,өнерге, зерек, дарынды балаларды оқытып-тәрбиелеудің мәні жайында сөз ете келіп, дарындылықтың кейбір психологиялық астарларына үңіледі. Осы жәйт автордың мына төмендегі түйіндеуінен жақсы аңғарылып тұр:”Туындысында қанша зеректік болса да,-деп жазды М. Дулатов,-ғылымсыз,тәрбиесіз кемеліне жетпейді. Кімде-кім өзінің табиғатына не нәрсе шеберлік барлығын сезіп,өз жолына түссе ғана, көзге көрінеді... Жақсы суретші адамның сыртқы түрін айнытпай сала білсе, жақсы жазушы да адамның ішкі сырын, мінезін, әдетін бұлжытпай көрсете біледі,оқығанын да көріп тұрғандай боласың...”

Халқымыз егемендікті аңсап жатқан қарбалас шақта жас өркендерді жерге шырылдап түскен кезден есейіп, есі кіріп болғанға дейінгі аралықта ана тілінің уызына жарытып қана қоймай, олардың ұлттық рухпен, дәстүр-салт, әдет-ғұрыптан мейлінше сусындауына ерекше көңіл аударуымыз қажет. Бұл жөнінде де М. Дулатов былайша жерінен жеткізе айтқан еді. “Бастауыш мектепте алған тәрбиенің,-деп жазды ол,-әсерлі, күшті, сіңімді болуы, қай халықтың мектебінде болса да оқу кітаптар ана тілімен, өз ұлтының тұрмысынан, һәм табиғатынан жазылып, баяндап оқытудың асыл мақсатына муафик үйренуден, осылай біліп, баяндап оқытқанда, балқыған жас баланың ойына, қанына, сүйегіне ұлт рухы сіңісіп, ана тілін анық үйреніп, керекті мағлұма алып шығады. Мұндай балалар бастауыш мектепті бітіргеннен кейін қай мектеп медресесінде оқыса да, қай жұрттың арасында жүрсе де, сүйегіне сіңген ұлт рухы жасымайды. Қайда болса да тіршілігінде қандай ауырлық өзгерістер көрсе де ұлт ұлы болып қалады. Оқудағы мақсат жалғыз құрғақ білім үйрету емес, біліммен бірге жақсы тәрбиені қоса беру ...

2. 
   М.Дулатовтың еңбектеріне сипаттама
   

М. Дулатовтың тәлім-тәрбиелік тағылымдарынан қазіргі күн талабы –тілегімен ұштасатын тағы бір кесек ойды кездестіреміз. Ол жас ұрпақты имандылыққа тәрбиелеу. Қазіргі қазақ жастарының тәрбиесінде көлеңкелі, келеңсіз жақтардың белең алуы тәлімгер қауымға жас буынды жөргегінен мейірімділік пен имандылыққа баулып тәрбиелеу қажеттігін күн тәртібіне қойып отыр.

М. Дулатовтың оқу- ағарту майданындағы ерекше көзге түсуі жиырмасыншы жылдардың орта шеніндегі латынша немесе арабша әріпті алу мәселесінің төңірегіндегі айтыс кездерінде көрінді. М. Дулатов 1924 жылы Орынбарда болған қырғыз-қазақ ағартушыларының тұңғыш съезінде баяндама жасап, араб әрпінің ерекшелігі мен артықшылығын дәлелдеп бақты. Оның “ Бүкіл шығыс елінің мәдени мұрасы араб әрпімен жазылған, егер де дүрмекпен латынға көшсек біз бұл байлықтан мүлде қол үзіп қаламыз” дейтін пікірінің шындық екендігіне бүгінде дау айтатын адам болмаса керек.
12-тақырып Ш. Құдайбердиевтің ағартушылық қызметі

Жоспар:

1. 
   Ш. Құдайбердиевтің педагогикалық және психологиялық көзқарастары.
   
2. 
   Ш. Құдайбердиевтің “Жастарға”, “Арман”, “Дүние мен өмір” – атты өлеңдеріне сипаттама
   

1. 
   Ш. Құдайбердиевтің педагогикалық және психологиялық көзқарастары.
   

Ұлы ойшыл: “... алдында Абай марқұм болған соң, содан ғибрат алып, менде адамшылықтың, адалдықтың жолын қуғаным жөн деп басымды шытырман шатақтан ерте босатып алып, білім жолына түстім... өз бетіммен ізденіп, оқып, білгендерден сұрап, барлық өмірімді жазумен өткіздім, ... өз мақтаным үшін жазғаным жоқ ... Кейінгілер үлгі алып, өнеге үйренсін дедім ”,- деп, білімді алу, оны үйрету мақсатын көздеді.

Білім алу үшін , оны іске асыру үшін еңбек ету қажет, бірақ еңбектің де еңбегі бар, орнына жұмсалмаған еңбек, зұлымдыққа жұмсалған ақыл- отқа түскен көбелекпен бір есеп дейді. Гуманист ақын жастарға білім беруде олардың жақсылықты ойлау белсенділігін, ақыл-парасаттылығын дамытуды басты мақсат етеді, білім берумен тәрбие ісінің бірлігін сақтай білуді ұстаздық нұсқа етіп ұсынады.

“Арлы, ақылды адам қиянатты, зорлықты, өзімшілдікті, мақтанды білмейді және істемейді”,- деп ол ар мен ақылды адам санасының биік сапасын көрсететін қасиет екенін дәріптейді.

“Көңіл көзін аш- тағы ақылға сал,

Құр құлақпен тыңдама, қалқатайым ”-

деп дарқан дарынды ақын білімді үйрену үшін әрбір жасқа зейінділік пен пайымдылық керек екенін ерекше ескертеді.

“Жас баланы ұрғанмен шырылдатып,

Ойы толмай тұрғанда ақыл өнбес”,-

деп тәрбиелеуде, білім беруде баланың жеке басының ерекшеліктеріне, жан жүйесіне, шамаларына қарай, тәрбиелеудің сендіру тәсілін қолданумен қатар, білім берудің мақсатын іске асыруды ұсынады.

“Мұғалімнің өмірі ” деген дастаны арқылы ой дамытып данышпандыққа, білім дамытып ғұламалыққа жету үшін әрбір адам өмірге жаупкершілікпен қарап, талпынып, талаптанып, ықылас қоя еңбек етіп, өздігінен білім алуға ұмтылу керек екенін өз өмірінен мысалдап баяндайды, халықтың мәдениетін өркендету үшін әрбір ақ ниетті адам оқуға ұмтылып , білім алуға міндетті деп ол шын пейілмен, бар ықыласымен ұмтылса, білімге деген қызығушылығын арттыра білсе, әрбір талапкер өздігінен білім алып та ғылыми мақсаттарына жете алатынын дәлелдеп көрсетеді.

“Сөзбен де, өлеңмен де сабақ беріп,

Алсын деп керектісін өзі теріп,”-

деп, ғұлама ақын өз шығармаларымен ұлағатты ұстаздық мақсаттарды орайымен орындады.

Ұлы ойшыл, дарынды ғалым, жаңашыл сазгер Шәкәрім қазақ халқының мәдениетін дамытудың кілті- білімде, тәрбиеде, өнерде деп насихаттаумен қатар, өзіде білім алу жолдарын көрсетіп, тәрбие беру тәсілдерін үйретіп, өнерден өнегесін көрсете білді.Ол баланы тәрбиелеуде жалпы адамзаттық мақсат-мүдделерді алға тартып, тәлім-тәрбие ғылымының әлемдік мәніне зор көңіл бөлді.