Хабаршы №1-2 (5-6) 2012 Вестник «Казахстан-Россия: стратегическое партнерство в XXI веке»

1. Ertan Efegil, «Türk-Rus İlişkileri: Bölgesel İşbirliği veya Stratejik Kazanç?», 21.yüzyılda Türk Dış Politikası, ред. İdris Bal, Nobel Yayın, Ankara 2004, 343-бет.

2. Hüseyin Bağcı, «Turkey, Central Asia and Islam», in Zeitgeist: Global Politics and Turkey, Orion Kitabevi, Ankara 2008, 619-бет.

3. Esra Hatipoğlu, «Güney Kafkasya ve Orta Asya’da Büyük Güçler arasındaki Oyun: Bölgesel Örgüt ve Oluşumların Rolü», Orta Asya & Kafkasya Güç Politikası, ред. M. Turgut Demirtepe, USAK, Ankara 2008, 5-бет.

4. Fırat Purtaş, «Orta Asya’nın Bütünlüğü Sorunsalı ve Orta Asya’da Bölgesel Entegrasyon Girişimleri», Orta Asya & Kafkasya Güç Politikası, ред. M. Turgut Demirtepe, USAK, Ankara 2008, 44-бет.

5. Esra Hatipoğlu, «Güney Kafkasya ve Orta Asya’da Büyük Güçler arasındaki Oyun: Bölgesel Örgüt ve Oluşumların Rolü», Orta Asya & Kafkasya Güç Politikası, ред. M. Turgut Demirtepe, USAK, Ankara 2008, 14-бет.

6. К.К. Токаев, Под стягом независемости: Очерки о внешней политике Казахстана, Білім, Алматы 1997, 512-бет.

7. Meryem Kırımlı, Dilek Deniz «Soğuk Savaş Sonrası Türk Cumhuriyetlerine Yönelik Türk Dış Politikası», 21.yüzyılda Türk Dış Politikası, ред. İdris Bal, Nobel Yayın, Ankara 2004, 446-бет.

8. Anar Somuncuoğlu, «Bağımsızlık Sonrası Kazakistan Cumhuriyetindeki «Türkie’ ve «Türk» Algısının Geçirdiği Değişim» Orta Asya ve Kafkaslar Cilt:2, Say:3, USAK, 2007, 44 -бет.

9. Рүстем Қадыржановтың авторға берген сұхбатынан. 3.02.2012.

10. İdris Bal, «Soğuk Savaş sonrası Türk Dış Politikası için Türk Cumhuriyetleri’nin Önemi», 21.yüzyılda Türk Dış Politikası, ред. İdris Bal, Nobel Yayın, Ankara 2004, 375-бет.

11. Ertan Efegil, «Türk-Rus İlişkileri: Bölgesel İşbirliği veya Stratejik Kazanç?», 21.yüzyılda Türk Dış Politikası, ред. İdris Bal, Nobel Yayın, Ankara 2004, 344-бет.

12. В.С. Ягья, ‘Пути перепутя современной Турции’, Актуальные проблемы мировой политики в ХХІ веке: Восток в мировой политике, Выпуск 4, Нестор История, Санкт Петербург 2009, 125-бет.

13. «Türk Devletleri İçin Ortak Tarih Ders Kitabı Yazılacak» http://www.1news.com.tr/turkiye/20120411032937293.html.

14. Cenk Başlamış «Hedef Türk AB’si»,http://www.gazeteport.com.tr/yazar/26/cenk_baslamis/2248.

15. Dr. İlyas Kamalov, Rusya’nın Orta Asya Politikaları, Rapor, Ahmet Yesevi Üniversitesi, Ankara 2011, 33-бет.

16. Ahmet Davutoğlu, Stratejik Derinlik: Türkiye’nin Uluslar arası konumu, Küre Yayınları, İstanbul 2009, 498-бет.

17. С.В. Селиверстов, Казахстан, Россия, Турция: По страницам Евразийских идей ХХ -ХХІ веков, Баспалар үйі, Алматы, 2009, 6-бет.
Аннотация

В данной статье рассматривается позиция Анкары в отношений Казахстанско-Российского сотрудничества. Российский вектор всегда был одним из проритетных направлении много векторной Казахстанской внешней политики. Казахстанско-Российские отношения рассматриваются как «ось стабильности». Развития других направлений Казахстанской внешней политики с одной стороны усиливают этот «ось стабильности» и с другой стороны превращают Казахстан в весомый актор в регионы. С этой точки зрения, позиция Турции в отношений Казахстанско-Российского сотрудничества очень актуальна. В статье описывается Центрально Азиатская политика Турции и анализируется нынещняя ситуация.

In this article Turkey’s position on Kazakh-Russian cooperation is analyzed. The Russian direction has been always one of the priorities of multi-vector Kazakh foreign policy. Kazakh-Russian relations are described as a stability axis. Development of other directions of Kazakh foreign policy on the one hand strengthens this stability axis, on the other hand makes Kazakhstan a confident actor in the region. From this point of view, Turkey’s position on Kazakh-Russian cooperation is relevant. In this article Turkish foreign policy towards Central Asia is analyzed taking into account its historical experience.

филология ғылымдарының магистрі,

Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ-нің

филология факультетінің PhD докторанты

Бұл мақалада халықаралық терминдердің қазақ тіліне орыс тілі арқылы енген жағдайда орын алатын семантикалық және прагматискалық өзгерістер жайы сөз болған. Автор халықаралық терминдердің басым бөлігін ағылшын кірме сөздері құрайтындығын және олардың қазақ тіліне ұлттық тіл заңдылықтарымен енбеуін қазақ әліпбиінің қолданыстағы графикасымен және соған сәйкес қалыптасқан орфоэпиялық-орфографиялық ережелермен байланыстырады.

Ағылшын тілі Қазақстанның білім беру жүйесінде міндетті шетелдік пәндердің бірі ретінде оқытылумен қатар, көптеген жеке меншік және мемлекеттік тіл үйрету орталықтарының бағдарламасынан да орын алып отыр. Бұл еліміздің тілдік кеңістігінде азаматтар тарапынан ағылшын тіліне деген сұраныстың артып отырғандығын білдіреді.

Ағылшын тілімен байланысты лингвистикалық мәселелердің біріне кірме сөздер жатады. Қазақ тілінде соңғы жылдары ағылшын тілінен енген кірме сөздердің саны артып келеді. Бұлардың негізгі қоры халықаралық қатынас, экономика, қаржы, бизнес, медицина, ақпараттық технология, білім және ғылым, спорт, т.б. салаларға тән. Бұлардың басым бөлігі біздің тілімізге орыс тілі арқылы еніп жатыр.

1966 жылы Мәскеудегі «Советская энциклопедия» баспасынан лингвист-ғалым Локшина Слава Миронқызының құрастыруымен жарық көрген «Шетел сөздерінің қысқаша сөздігінде» («Краткий словарь иностранных слов») ағылшын, австралия, голланд, грек, ежелгі парсы, ежелгі еврей, ежелгі Скандинавия, үнді, испан, итальян, қытай, неміс, парсы, норвег, полинезия, санскрит, түрік, фин, француз, жапон, барлығы 20 тіл мен туысқан тілдер тобынан орыс тіліне енген 4500 кірме сөз бен терминнің этимологиялық түсіндірмесі берілген. Аталмыш сөздікті оқи отырып, онда ағылшын тілінен енген 225 сөзді кездестірдік. Ағылшын тілінен орыс тіліне енген бұл кірме сөздер мен терминдер жалпы сөздіктегі сөздердің бар болғаны бес-ақ пайызын құрайды. Орыс тіліне сол заманда енген ағылшын сөздерінің басым бөлігі спорт және техника саласына қатысты термин сөздер мен кәсіби сөздер болып келеді. Ал қалғандары заң, әскери іс, сәулет, астрономия, биология, геология, зоология, тарих, математика, полиграфия, журналистика, әдебиет, ауыл шаруашылығы, баспа ісі, физика, филология, философия, химия, экономика, электроника салалары мен ғылымдарының атау сөздері болып табылады. Сараптама барысы көрсеткендей, ағылшын тілінен енген кірме сөздер мен терминдердің біршамасы қазақ тіліне де сатылай енген. Біз осы этимологиялық сөздікті тақырыптық тұрғыдан сараптай отырып, әлем елдерінің тілдеріне спорт терминдерінің жартысынан астамы ағылшын тілінен енгендігіне көз жеткіздік. Бұл ағылшын сөздерінің арасында латын, грек сөздерімен бірігіп жасалған біріккен терминдер де жоқ емес. Енді осы сөздік бойынша ағылшын тілінен орыс тілі арқылы қазақ тіліне кірген спорт терминдеріне кесте арқылы назар аударсақ. Олардың кейбірінің түсіндірмесін де қоса беруді жөн көрдік.

Тәуелсіздік алғалы бері қазақ ұлттық терминологиясы 2 бағытта дамып отыр. Оның біріншісі – халықаралық терминдер мен кірме сөздердің орыс тіліндегі немесе халықаралық нұсқасында қалдыру үрдісі; ал екіншісі – халықаралық терминдерді төл тілімізде бұрыннан бар, әбден қалыптасқан баламасы бойынша атау. Өкінішке орай, қазақ терминологиясы кеңестік тоталитарлық саясат қалдырған орыс тілінің орфографиялық, орфоэпиялық, грамматикалық ережелерінен әлі де айыққан жоқ. Бұған бірнеше себеп бар. Біріншісі, қазақ тілінің мемлекеттік мәртебесіне сәйкес қолданылмауы, қазақ тілінің ақпараттық-коммуникациялық кеңістікке еркін ене алмауы, тіліміздің графикалық негізінің әлі де болса кириллицада болуы, компьютер мен Интернеттің код жүйесінде қазақ әріптерінің оқылмауы, еліміздегі орыс-қазақ қостілділігінің заңдастырылуы, қазақтардың біршама бөлігінің өз ана тілін білмеуі, Қазақстанның коммуникациялық кеңістігінде қарым-қатынас құралы ретіндегі орыс тілінің басым қолданылуы, т.б. Соған қарамастан, қазақ тілі өзінің лексикалық мол қорының негізінде бәсекелестікке төтеп беруде. Мәселен, көптеген халықаралық терминдерді қазақ тіліне сол күйінде қабылдаудың еш қажеті жоқ, себебі ол сөздерді білдіретін өз тілімізде төл сөздеріміз жетерлік.

Осы тәріздес ағылшын тілінен еніп, өз кезегінде кейбір термин сөздер өздеріне қазақша балама тауып жатса, кейбір ағылшын термин сөздері еш өзгертілместен сол күйінде қалған.