Хабаршы №3-4 Вестник

Успешное урегулирование региональных конфликтов, которые входят в практику деятельности международных организаций требуют уточнения природы этих конфликтов, их причин, реальных и потенциальных последствий. Центральная Азия сталкивается с серьезными политическими, социальными, культурными изменениями в конце 20-го века и в начале 21-го, здесь начинается новый этап корреляции геополитических интересов и динамики международных отношений. Существует множество факторов, которые делают Центральную Азию значимым игроком на мировой арене: во-первых, наличие богатых энергетических ресурсов в регионе и Каспийском море; во-вторых, геополитическое соседство Средней Азии среди традиционных мировых акторов в лице России и Китая, а также с региональными лидерами такими как Индия, Иран; и в-третьих, особняком сформировалась проблема Афганистана, которую можно рассматривать как источник возможной угрозы для соседних стран и других регионов мира в связи с незаконным производством и оборотом наркотиков.

1. 
   Любое общество постоянно меняется, общественные изменения происходят всегда и везде.
   
2. 
   Любое общество демонстрирует признаки несогласия и конфликта, общественный конфликт присутствует всегда и во всем.
   
3. 
   Для любого общества всегда характерно насилие одной его части по отношению к другой. [1]
   

На сегодняшний день, наибольшее число территориальных споров существует между Узбекистаном, Киргизией и Таджикистаном, которые помимо общих границ и аграрного перенаселения объединяют принадлежность к "пороховой бочке Центральной Азии" - Ферганской долине, где расположены Ошская область Киргизии, Согдийская область Таджикистана, а также Ферганская, Наманганская и Андижанская области Узбекистана. Даже по сравнению с неблагополучными районами Средней Азии Ферганская долина выделяется высокой перенаселенностью, уровнем исламизации населения и большим числом нерешенных социально-экономических проблем. Неудивительно, что межгосударственные отношения Киргизии, Таджикистана и Узбекистана после распада СССР отличались высокой степенью конфликтности [3].

Однако вторая половина 90-х годов ХХ века ознаменовалась ростом значения водных ресурсов в отношениях между государствами Центральной Азии. По мнению ряда политологов, борьба за контроль над водными ресурсами станет основным потенциальным источником как национальных, так и межнациональных конфликтов в ХХI веке. Эта проблема будет определять всю систему межгосударственных взаимоотношений стран Центральной Азии. Одновременно, при тенденции уменьшения общих запасов водных ресурсов, в каждой республике неуклонно увеличивается ее потребление. Если учесть, что запасы воды в регионе не безграничны и распределены неравномерно, то интересы соседних стран региона часто не будут совпадать, с вытекающими из этого и вполне прогнозируемыми последствиями. При решении данного вопроса каждая из центральноазиатских стран будет исходить из собственных политических и экономических интересов, что сразу может повлечь за собой возникновение межгосударственного конфликта. Таким образом, нам стоитрассмотреть,какую роль могут сыграть международные организации в урегулировании конфликтов над ресурсами окружающей среды в Центральной Азии[4].

Итак, в регионе кроме этого большое количество экологических проблем. Это свалки радиоактивных отходов, территории загрязненные радиоактивными материалами в результате ядерных испытаний и складирования отходов, большая проблема и высыхание Аральского моря, вследствие чего крах сельского хозяйства, рыболовства, обнищание и миграция. Деградация почв и исчезновение лесов в той же Ферганской долине. Всеми выше перечисленными проблемами озабочены, прежде всего, страны этого региона, потом некоторые организации, пытающиеся провести здесь программы в экологической и конфликтной сферах, - ПРООН, ОБСЕ, Программа НАТО «Наука для безопасности». К мирным средствам урегулирования международных споров п.1 ст.33 Устава ООН относит переговоры, обследования, посредничество, примирение, арбитраж, судебное разбирательство, обращение к региональным органам или соглашениям. Устав также оставляет за сторонами-участницами право выбрать любой другой мирный способ разрешения спора. Мирные средства урегулирования международных споров, перечисленные в ст.33 Устава, не являются исчерпывающими. Как подтверждает практика международных отношений последних лет, для разрешения конфликтов этнополитического характера используется проведение референдумов о независимости; имеет место и применение принципа, закрепляющего потерю страной своих международно-признанных прав на территорию в случае неспособности властей осуществлять эффективное управление на принципах демократии, уважения прав человека и др.

После окончания Холодной войны Западные международные организации приняли активную роль в урегулировании региональных конфликтов. Региональные организации стали более склонны к развитию механизмов для урегулирования внутренних межгосударственных споров, даже региональные организации, занимающиеся в первую очередь экономическими вопросами. Однако, глобальные международные организации как правило более институционализированны, имеющие хорошее финансирование, за счет чего могут успешнее усилить деятельность в урегулировании конфликтов. Так например, Организация Объединенных Наций является одной из высоко институционализированных и бюджетных организаций в мире, продолжает оставаться наиболее крупным посредником в решении межгосударственных и внутригосударственных конфликтов после Второй Мировой Войны. Тем не менее, эффективность и роль менее глобальных международных организаций таких как ОБСЕ и ШОС была доказаны на практике в Центральноазиатском регионе. Например, в результате успешного разрешения Организацией безопасности и сотрудничества в регионе под председательством Республики Казахстан межэтнического конфликта в Киргизии летом 2010, данная организация могла бы быть очевидным кандидатом для объективного и надежного посредника и ключевым международным координатором мер по усилению в урегулировании конфликтов. Также и региональная Шанхайская организация сотрудничества создала комплекс механизмов и договоренностей, способных к урегулированию процессов безопасности в регионе, поставив во главу угла борьбы с «тремя силами зла» организация начала оформляться в структурном и правовом русле. Сначала, в 2001г. была подписана Конвенция о борьбе с терроризмом, сепаратизмом и экстремизмом, содержащая четкие определения соответствующих терминов, направленные на развитие практического взаимодействия правоохранительных органов и спецслужб в борьбе с указанными проблемами.

Несмотря на присутствие в регионе различных международных структур безопасности таких как ООН, ОБСЕ, ОДКБ, ШОС, НАТО, СВМДА и др., наиболее эффективным, на сегодня, является сотрудничество стран Центральной Азии с ШОС и ОБСЕ, так как именно данные организации наиболее выделяются своей активностью в центральноазиатскойпосистеме международных отношений в сфере обеспечения безопасности. В то же время данные структуры имеют несколько полярные взгляды и методы на обеспечение безопасности в регионе. Различным является им формат сотрудничества стран Центральной Азии с данными структурами – некоторые страны являются государством – членом ШОС, и государствами-партнерами для ОБСЕ, отсюда и различные возможности как самих центральноазиатских стран, так и организаций в определении приоритетов в сотрудничестве.

1. 
   Дарендорф. Современный социальный конфликт. Очерк политики свободы. / Пер. с нем., М., 2002. С.210-211
   
2. 
   Кожихов А. Очаги межэтнического напряжения в Центральной Азии. // Аналитический центр "Разумные решения" /2005
   
3. 
   А.ШустовЭтнотерриториальные конфликты в Средней Азии //ИАЦ МГУ/ http://www.dialog.kz/?lan=ru&id=94&pub=867
   
4. 
   Усубалиев Э. Некоторые аспекты водно-энергетических ресурсов Центральной Азии. // Время Востока / 2007 /http://www.easttime.ru/reganalitic/1/28.html
   
5. 
   Hansen H., McLaughlin S.,IO Mediation of Interstate Conflicts: Moving Beyond the Global vs. Regional Dichotomy,Department of Political Science, University of Iowa
   
6. 
   Carment D., Schnabel А., Conflict prevention: Path to peace or grand illusion, UN University press, Tokyo, New York, Paris, USA (2003) p.133-152
   
7. 
   AbazovR., Quagmire in Kyrgyzstan: can the OSCE stabilize the situation? Central Asia – Caucasus Institute Journal, 2010.
   

С середины 1990-х г. вдоль Центральной Азии проходит так называемая «дуга нестабильности». Она проявляется здесь, в первую очередь, во внутренней нестабильности в государствах региона. Это серьезно беспокоит, наряду с центрально-азиатскими государствами и многие ведущие государства мира, в том числе Россию, Китай, США и европейские государства, которые прилагают свои усилия по приостановлению дальнейшей эскалации напряженности и дестабилизации в регионе. [1]

ШОС созданная для решения проблем с определением границ, прошла долгий, но успешный путь развития, стала организацией призванной решить вышеперечисленные проблемы, связанные с приграничным сотрудничеством и региональной безопасностью стран-участниц организации.

Однако учитывая характер деятельности ШОС, как одной из основных структур безопасности на пространстве Евразии, проблемы стабильного развития ее стран-участников и тесного взаимодействия между ними были и остаются актуальными основными задачами существования данной организации [2].

Шанхайская организация сотрудничества, как отмечается в Совместной декларации России и Китая, подписанной в Пекине 2 декабря 2002 г., «становится важным фактором поддержания мира, безопасности и стабильности в регионе, одним из опорных элементов конструкции многополярного мира» [3]

Основу Шанхайской Организации Сотрудничества составили государства-члены так называемой «Шанхайской пятерки»: Китай, Россия, Казахстан, Кыргызстан, Таджикистан, которые, как ранее говорилось, после распада СССР унаследовали нерешенные проблемы бывшей советско-китайской государственной границы. В связи с этим 9 октября 1992 г. государствами - членами СНГ подписано первое многостороннее Соглашение о сотрудничестве государств Содружества по обеспечению стабильного положения на их внешних границах [4]. Затем, через год, 24 декабря 1993 г., главы государств: России, Казахстана, Кыргызстана, Узбекистана, Таджикистана и Туркменистана подписали Меморандум о сотрудничестве по охране внешних государственных границ [5,с.89]. В данном документе отмечено, что «в условиях открытости границ между подписавшими государствами охрана их внешних границ является их общим делом и должна осуществляться согласованными совместными усилиями».

Соглашения 1996 и 1997 гг. стали первыми документами способствовавшими снижению напряжения в Азии. В качестве основных принципов сотрудничества, были выделены принципы ненападения, невмешательства во внутренние дела, неприменения силы или угрозы силой, отказ от одностороннего военного превосходства в сопредельных регионах. [6,с.26]. Принципы сотрудничества, озвученные в этих документах, определили основу взаимоотношений между всеми государствами «шанхайской пятерки» и способствовали установлению доверия в военной области и приграничных районах. Государства провозгласили, что сотрудничество отныне должно строиться на взаимном уважении суверенитета, независимости, территориальной целостности и нерушимости государственных границ. В качестве основ сотрудничества были выделены принципы ненападения, невмешательства во внутренние дела, неприменения силы или угрозы силой, отказ от одностороннего военного превосходства в сопредельных районах. В СМИ, сложилось мнение, что государства - участники форума, «вплотную подошли к формулированию концепции нового мирового порядка и разработке технологии ее осуществления», а шанхайский форум уже можно рассматривать как «пул государств, которые в состоянии не только обсуждать все животрепещущие мировые проблемы - от войны на Балканах и до афганских событий, но и существенным образом влиять на них»[7,с 24].

Изменение геополитической ситуации в мире в конце ХХ века, выразившееся, в частности, в усилении террористической угрозы, поставило вопросы международной и региональной безопасности в разряд важнейших приоритетов международной политики. Как реакция на изменение геополитической ситуации в Центрально-Азиатском регионе, в Шанхае в 1996 году возник форум - «шанхайская пятерка», объединивший Казахстан, Киргизию, Китай, Российскую Федерацию и Таджикистан. Два государства - участника форума - Китай и Россия являются постоянными членами Совета Безопасности ООН

Существовавшая ранее в данном регионе система безопасности уже не способна была противостоять новым складывающимся угрозам. Увеличивалось число каналов транспортировки наркотиков, росли незаконная миграция, сепаратистские настроения, возникали все новые и новые организации, деятельность которых могла быть отнесена к террористической. Форум виделся вначале как способ разрешения назревших к тому моменту территориальных проблем и вопросов укрепления безопасности границ.

Поэтому Шанхайское соглашение об укреплении доверия в военной области в районе границы (1996 г.) и Соглашение о взаимном сокращении вооруженных сил в районе границы (1997 г) способствовали снижению напряжения в Азии. Принципы сотрудничества, озвученные в этих документах, определили основу взаимоотношений между всеми государствами «шанхайской пятерки» и способствовали установлению доверия в военной области и приграничных районах. Государства провозгласили, что сотрудничество отныне должно строиться на взаимном уважении суверенитета, независимости, территориальной целостности и нерушимости государственных границ. В качестве основ сотрудничества были выделены принципы ненападения, невмешательства во внутренние дела, неприменения силы или угрозы силой, отказ от одностороннего военного превосходства в сопредельных районах. В прессе сложилось мнение, что государства - участники форума «вплотную подошли к формулированию концепции нового мирового порядка и разработке технологии ее осуществления», а шанхайский форум уже можно рассматривать как «пул государств, которые в состоянии не только обсуждать все животрепещущие мировые проблемы - от войны на Балканах и до афганских событий, но и существенным образом влиять на них»[8, с. 25]. В документах особо было подчеркнуто, что сотрудничество государств должно строиться на равноправии всех государств-членов и поиске совместных точек зрения на основе взаимопонимания и уважения мнений каждого из них.

Тем не менее, сотрудничество государств не должно было ограничиться разрешением вопросов границ и совместными действиями в военной сфере. Оно было призвано способствовать предотвращению международных конфликтов, их мирному урегулированию и совместному поиску решений назревших проблем. За последнее десятилетие ХХ века, Центральную Азию и примыкающие к ней регионы стали относить к одному из самых опасных регионов мира, который переживает период широкомасштабной экономической противоправной деятельности и коррупции; налицо нарушения основ конституционного строя и безопасности государства, обострение религиозной и национальной вражды, попрание охраняемых законом прав человека. Все это можно отнести к причинам и условиям, способствующим распространению причин терроризма, экстремизма и сепаратизма.

Так началось создание при «Шанхайской пятерке» постоянно действующих структур, призванных способствовать решению наиболее острых проблем региональной безопасности. Так, с декабря 1999 г. начались регулярные встречи руководителей правоохранительных органов «пятерки» («Бишкекской группы»), на которых рассматривались меры по совместной борьбе с терроризмом и незаконным оборотом наркотиков. В апреле и июле 2000 г. состоялись первые встречи министров обороны и министров иностранных дел стран «пятерки» [9, с. 137].

Закономерным итогом явилось, создание 15 июня 2001 г. правового фундамента новой региональной структуры многостороннего сотрудничества в различных сферах - регионального объединения государств - Шанхайской организации сотрудничества (ШОС), членами которой стали Российская Федерация, Казахстан, Киргизия, Китай, Таджикистан и присоединившийся к «пятерке» Узбекистан, и подписание Шанхайской конвенции о борьбе с терроризмом, сепаратизмом и экстремизмом [10]. Подписание этого акта на саммите в Шанхае показало, что одним из приоритетных направлений взаимодействия государств, наряду с сотрудничеством в военной сфере и достижением взаимного согласия по вопросам границ, было выбрано совместное противодействие вызовам и угрозам безопасности государств-участников. Конвенция была разработана в соответствии с п.5 Душанбинской декларации глав государств России, Казахстана, Киргизии, Китая и Таджикистана от 5 июля 2000 г., вкоторой стороны обозначили свою решимость заключить многосторонние договоры и соглашения о сотрудничестве в сфере борьбы с такими угрозами, как терроризм, сепаратизм и экстремизм.

Надо отметить, что инициатива институционализации «Шанхайского процесса» исходила от Китая. Участники ШОС, по разному, видели приоритетные направления сотрудничества. Китай был заинтересован не только в интенсификации взаимодействия в сфере безопасности, прежде всего использовании многостороннего сотрудничества для пресечения угроз стабильности в Синьцзяне, но и в расширении экономического присутствия в регионе. Для России наибольшую важность представляло именно сотрудничество в сфере безопасности и по общеполитическим вопросам. Для центральноазиатских стран большое значение имела как внешняя поддержка правящих режимов, так и реализация конкретных, прежде всего инфраструктурных, экономических проектов[11, с180].

Встреча глав государств в июне 2002 года в Санкт-Петербурге продолжила институциональное оформление ШОС. Декларация о создании организации получила практическое воплощение в подписании двух актов — Декларации глав государств — членов ШОС, названной министром иностранных дел России итоговым политическим документом [12].

Хартия Шанхайской организации сотрудничества, подписанная на высшем уровне 7 июня 2002 г. в Санкт-Петербурге, придала ШОС международную правосубъектность и подтвердила, что основными ее целями и задачами являются совместное противодействие терроризму, сепаратизму и экстремизму во всех их проявлениях, борьба с незаконным оборотом наркотиков и оружия, другими видами транснациональной преступной деятельности. Распространению терроризма способствует незаконная миграция через территории и на территории стран - участниц Конвенции из отдельных регионов Центральной Азии, Ближнего и Среднего Востока, что способствует проникновению членов международных террористических и экстремистских организаций и движений в страны - участницы Конвенции. Складывающаяся обстановка в Центрально-Азиатском регионе требует активизации согласованных действий стран ШОС по надежному перекрытию каналов незаконной миграции [13,с.58]. Определенные рекомендации по данному вопросу были сформулированы Советом Безопасности ООН в Резолюции 1373, принятой 28 сентября 2001 г. Это такие как принятие, до предоставления статуса беженца, надлежащих мер, согласно соответствующим положениям внутригосударственного законодательства и международного права, с целью удостовериться в том, что лица, ищущие убежище, не планировали террористических актов, не содействовали им и не участвовали в их совершении [14].

Мы видим, что ШОС от концепции общей безопасности и приграничного урегулирования эволюционировала к поддержке концепции безопасности на основе сотрудничества, одновременно трансформировавшись из дискуссионного клуба, форума на высшем уровне в полноправную международную организацию с оформленным правовым статусом и множеством направлений деятельности в области новых угроз. [15, с. 129]

В истории современных международных отношений создание и развитие "Шанхайской пятерки" представляет собой имеющую созидательное значение дипломатическую практику. Она положила начало новому мировозрению на безопасность, содержащему в себе принципы взаимного доверия, разоружения, сотрудничества и безопасности, обогатила начатые Россией и Китаем межгосударственные отношения нового типа в основе которых партнерство, а не союз, предоставила модель регионального сотрудничества, отличительной особенностью которой являются совместная инициатива, приоритет безопасности, взаимовыгодное взаимодействие больших и малых государств, поставило человеческое общество выше идеологии холодной войны, внесла бесценный вклад в создание новой модели международных отношений [16].

Положительный международный прецедент решения сложных пограничных проблем между пятью государствами, вследствие которого произошла масштабная демилитаризация приграничных районов от Японского моря до Памира, превратил Шанхайскую пятерку в самую известную и авторитетную международную организацию в мире. С принятием Узбекистана в данную структуру, ШОС приобрела те контуры, в которых она в настоящее время достаточно успешно функционирует [17].

Если оценивать эффективность ШОС по развитости ее структур и их функциональности, то становится очевидно, что эта организация типологически ближе к неинституционализированным объединениям типа Группы восьми или Группы двадцати, чем к ЕС или ОБСЕ. И если считать, что целями ШОС являются не столько официально декларируемая борьба с терроризмом, экстремизмом и сепаратизмом, сколько создание удобной площадки для многостороннего согласования интересов и обмена мнениями, то аморфная форумная структура вполне отвечает этим задачам благодаря гибкости множества форматов и уровней взаимодействия [18, с. 48].

Международное приграничное сотрудничество является одним из важных направлений реализации государственной пограничной политики любой страны. Базисные интересы любого государства состоят не только в защите конституционного строя, суверенитета и территориальной целостности, но и в создании пояса добрососедства по периметру территории страны, развитии равноправного межгосударственного сотрудничества с приграничными странами на основе взаимовыгодного партнерства, а так же ослаблении угроз национальной безопасности. Примером механизма взаимодействия приграничных территорий различных государств может стать деятельность по типу "еврорегионов", потому как именно ЕС смогло успешно решить вопросы и проблемы приграничного сотрудничества между странами, которые входят в регион. Основными формами деятельности приграничного сотрудничества являются экономика, политика и конечно же безопасность государств входящих в регион.

Безопасность же в свою очередь, - это особое состояние защищенности жизненно важных интересов личности, общества и государства от внутренних и внешних угроз. В свою же очередь региональная безопасность - это состояние, при котором для объекта региональной безопасности (в нашем случае государства-члены ШОС) созданы все условия защиты и благоприятного развития, заложены механизмы по минимизации рисков, по предотвращению или устранению явлений, процессов или элементов негативного воздействия. В современных условиях данный вид безопасности получил не только теоретическое признание, но и политико-правовое закрепление. Потребность в приграничной безопасности обусловлена объективными обстоятельствами. Прежде всего, она является закономерным следствием образования государств и процессов территориального разграничения между ними, установления и сохранения границ, а также государственного суверенитета в пределах своей территории, возможного возникновения односторонних или взаимных территориальных претензий, попыток пересмотра существующих границ, обострения пограничных споров и перевода их в стадию открытого конфликта, чреватого эскалацией вооруженного насилия.

Региональная безопасность является связующим звеном между безопасностью национальной и глобальной. В то же время региональную безопасность можно подразделить на приграничную и трансграничную. Приграничная безопасность предполагает состояние защищенности жизненно важных интересов личности, общества и государства в пограничном пространстве последнего. Одновременно создаются условия для реализации интересов, связанных с пересечением государственной границы, осуществляется противодействие приграничным угрозам, планомерная деятельность по устранению причин их возникновения. Однако,в Центрально-Азиатском регионе так же существует международная региональная организация, которая решает задачи регионального и приграничного характера, а именно ШОС. Проблемами приграничного и регионального характера, которые могут угрожать странам-членам ШОС, являются определение границ между государствами, так же связанные с территориальным определением конфликты, Экстремизм, терроризм, сепаратизм, наркотрафик, торговля оружием, людьми, незаконная миграция, организованная преступность и так далее. Выработанная государствами-членами ШОС концепция безопасности -безопасность через партнерство, на основе равенства, доверия и баланса интересов содействовала урегулированию пограничных вопросов на границах Казахстана, Кыргызстана, Таджикистана и России с Китаем от Памира до берегов Тихого океана, позволила создать реально действующие механизмы региональной безопасности и мер доверия в Азии.

За годы существования, ШОС показывает динамичное развитие как международная региональная организация широкой компетенции, что находит выражение в интенсивном формировании и развитии институтов ШОС, а также в развитии нормативно-правовой базы по различным направлениям деятельности между участвующими в ней государствами.

ШОС - это пример успешного решения задач регионального взаимодействия государств на принципах равноправия, партнерства, уважения культурного и цивилизационного многообразия, ненаправленности против других государств и организаций. Эта выработанная ШОС региональная модель межгосударственных отношений может быть с очевидностью применена и в других районах мира.
Использованная литература

1. Шохзода С. Проблемы региональной безопасности Центральной Азии: внутренние аспекты в теории и на практике // http://ca-cpp.org/dri/17-problemy-regionalnoy-bezopasnosti-centralnoy-azii-vnutrennie-aspekty-v-teorii-i-na-p.

2.Изимов Р. ШОС и проблемы региональной безопасности // http://easttime.ru/reganalitic/1/272.html

3.Совместная декларация РФ и КНР от 2 декабря 2002 г. // http://russia.org.cn/rus/?SID=50&ID=140

4. Соглашение о сотрудничестве государств - участников Содружества по обеспечению стабильного положения на их внешних границах от 9 октября 1992 года // Бюллетень международных договоров, 1993 г.- № 10.

5.Меморандум о сотрудничестве по охране внешних государственных границ // Информационный вестник Совета глав государств и Совета глав правительств СНГ «Содружество», 1993 г.- № 5

6. Бойко, Ю.П. Политико-правовые аспекты международного сотрудничества в борьбе с терроризмом в рамках ШОС // Обозреватель. – 2008. – № 8. – С. 25–31.

7.Строительство нового мирового порядка // Российская газета. - 1999. - № 4. - С. 23-27.

8.Строительство нового мирового порядка // Российская газета. - 1999. - № 4. - С. 23-27.

9. Hu R. China’s Central Asia Policy: Making Sense of the Shanghai Cooperation Organization // Central Asia at the End of the Transition. - New York, 2005. - P. 130–151.

10. Шанхайская конвенция о борьбе с терроризмом, сепаратизмом и экстремизмом от 15 июня 2001 года // http://www.pavlodar.com/zakon/?dok=01817&ogl=all.

11. Троицкий Е. Ф. Становление и развитие ШОС(2000-2007 гг.)// Вестник Томского государственного университета. – 2009. - № 323. – С. 180-182.

12.Выступление И. С. Иванова на совместной пресс-конференции по итогам совещания // Дипломатический вестник. — 2002. — № 5. — С. 66-68

13.Шанмергенов Т., Тусупбаева Г. Роль ШОС в формировании центрально-азиатской среды безопасности: геополитические аспекты // Центральная Азия и Кавказ. Lulea, 2006. - № 2. – С. 54-60

14. Резолюция СБ ООН № 1373 от 28 сентября 2001 года // http://www.un.org/russian/documen/scresol/res2001/res1373.htm.

15. Кирсанов Г. В. Шанхайская организация сотрудничества: правовые аспекты развития региональных антитеррористических институтов // Журн. российского права. - 2004. -№ 3. С. 128 -132.

16. История развития Шанхайской организации сотрудничества // http://tj.china-embassy.org/rus/zt/shhzzz/t245402.htm.

17. Изимов Р. ШОС и проблемы региональной безопасности // http://easttime.ru/reganalitic/1/272.html

18.Никитина Ю. ОДКБ и ШОС как модели взаимодействия в сфере региональной безопасности //Индекс безопасности. – 2011. - № 2 (97). – С. 45 – 50
Түйін

С момента распада СССР и образования на постсоветской территории независимых государств, произошла трансформация некогда периферийного центрально-азиатского региона в регион, занимающий ключевую позицию в системе геополитических координат всего евразийского пространства. Перед новыми государствами встали многие нерешенные вопросы: определение границ между бывшими советскими республиками, КНР и РФ, связанные с территориальными спорами конфликты, зкстремизм, терроризм, наркотрафик, торговля оружием, людьми, незаконная миграция. Наличие таковых угроз стало определяющим характер межгосударственного сотрудничества на постсоветском пространстве в сфере институционализации региональной безопасности.

Кілтті сөздер: «дуга нестабильности», принципы ненападения, невмешательства во внутренние дела, неприменения силы или угрозы силой, предотвращению международных конфликтов, институционализация международного сотрудничества.
Abstract

Since the fall of the USSR and appearance of independent states in the post-Soviet territory, the transformation of once peripheral Central Asian region into the region holding the power scene in the system of geopolitical coordinates of all the Eurasian space has occurred. The newly-independent states have come up against many unsolved problems such as definition and delimitation of borderlines between former Soviet republics and with the PRC and the Russian Federation, conflicts for territory, extremism, terrorism, drugs, arms and human trafficking, illegal migration. The threats have defined the character of international cooperation in the post-Soviet space in the sphere of institutionalization of regional security.

Key words: «instability curve», non-aggression principle, principle of non-interference in internal affairs, principle on non-use of force or threat of force, prevention of international conflicts, institutionalization of international cooperation.

Дәлелхан Айболат Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ Халықаралық қатынастар кафедрасының аға оқытушысы Қазақстан, Астана

Қазақстан-Қытай стратегиялық әріптестігі
Түйін: ҚХР Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алғашқылардың қатарында мойындап, елімізбен дипломатиялық қатынастар орнатқан елдердің бірі. 2005 жылы 4 маусымда қол қойылған «Стратегиялық әріптестікті орнату және дамыту туралы декларация» екі елдің 20 жылдық дипломатиялық қарым-қатынастарының үлкен жетістігі болып табылады. Мақалада екі мемлекет арасындағы стратегиялық әріптестікке қатысты мәселелер, сондай-ақ оның өткені, бүгіні және ертеңі қарастырылады.

Кілт сөздер: екіжақты қатынастар, дипломатиялық қатынастар, стратегиялық әріптестік, ШЫҰ
Қытай Халық Республикасы Қазақстан Республикасының тәуелсіздігін алғашқылардың бірі болып мойындап, елімізбен дипломатиялық қарым-қатынастарды алғашқы болып орнатқан елдердің бірі. Сан ғасырлық тарихтан бері іргелес жатқан Қытайдың Қазақстанның тәуелсіздігін алғашқылардың қатарында мойындап, дипломатиялық қатынастарды орнатуға асығуының себебі де бар болатын. 90-жылдардың басында-ақ әлемдік деңгейде экономикасы қарқынды дамып, әлемдік нарықтың белді мүшесіне айналып келе жатқан Қытайдың жаңадан пайда болған көршілес мемлекеттермен қарым-қатынас орнату күн тәртібіндегі аса маңызды шаралардың бірі еді. Көршілес жас мемлекеттермен байланыс орнату тек экономикалық жағынан ғана өзекті емес, сондай-ақ аймақтық қауіпсіздік, шекара мәселесі, көші-қон және өзге де мәселелер негізінде аса маңызды-тын. ҚХР мен Кеңес Одағы арасында шекаралық мәселелерге қатысты даулардың соғысқа ұласқаны тарихтан бегілі. Территориялық сұрақтарға келгенде қытайлықтар бұрынғы патшалық Ресейге, кейінгі КСРО-ға есеміз кетіп жүр деп пайымдайтын. Бұл уәждің де шындыққа жанасар тұсы бар. Қытай жартылай отар ел болып тұрған кезде көптеген әлемдік державалармен тең құқықсыз келісімдерге қол қойғаны тарихтан аян. Аталмыш держава қатарында Ресей де бар еді. Кейіннен Жалаңашкөл мен Даман шайқастарында да қытайлықтардың орыстарға есесі кетті. Осынау шекараға қатысты толық шешілмей қалған мәселелерді Қытай енді жаңадан тәуелсіз атанған Қазақстанмен шешуі қажеттігін сезіне отырып, елімізбен татукөршілік қатынастарын орнатып, дамытуға ынталы болды. Бұл шекараға қатысты сұрақтар өз кезегінде Қазақстан үшін де аса күрделі мәселе еді. Тәуелсіздікке жаңа қол жеткізген жас мемлекеттің Қытай тәрізді алып мемлекетпен кез келген сұрақтар бойынша талас пен тіреске түсе алмасы анық. Бұл жас қазақ дипломатиясының алдында тұрған үлкен сын болды.

Өз кезегінде ҚХР да жаңадан тәуелсіздік алған Қазақстанмен арадағы мәселелерді тез арада оңтайлы шешуге мүдделі еді. Себебі ҚХР-ның Қазақстанмен шекараласып жатқан батыс аймағы тұрақсыз екені тарихтан белгілі. Бұл өңірдегі сепаратистік пиғылдар мен радикалды ислам үшін аса қолайлы жағдайдың болуы Қытайды Қазақстанмен тез арада стратегиялық әріптес болуға итермеледі. Өңірдегі тұрақтылық пен бейбітшілік қай мемлекет болсын даму жолында басты талап екені анық. Осы және өзге де заманауи талаптарды ескере отырып, ҚХР мен Қазақстан арасындағы дипломатиялық қарым-қатынас 1992 жылдың 3 қаңтарында бастау алды.

Жиырма жыл көлемінде екі мемлекет арасындағы қарым-қатынас аса жоғары деңгейде дамып келеді. Қауіпсіздік саласынан бастап ғылым-білім саласына дейінге барлық аяларды қамтыған екі мемлекет арасындағы қатынастар жоғары қарқынмен күн өткен сайын даму үстінде.

Қазақстан мен Қытай Халық Республикасы ресми қарым-қатынас орнатқан жиырма жыл көлемінде көптеген тарихи маңызы зор келісімдерге қол жеткізді. Олардың қатарынан ерекше бөліп көрсететін, аса терең тарихи мәнге ие құжаттар 2005 жылғы 4 шілдеде қол қойылған «Стратегиялық әріптестікті орнату және дамыту туралы бірлескен декларация», 2002 жылғы 23 желтоқсандағы «Тату көршілік, достық пен ынтымақтастық туралы шарт» және 2006 жылы 20 желтоқсанда қол жеткізген «21-ші ғасырдағы Стратегиялық ынтымақтастық және экономикалық ынтымақтастық даму тұжырымдамасы» мен сондай-ақ екі ел қатынастарында айрықша роль атқаратын 2004 жылы 2 шілдеде құрылған «Қазақстан-Қытай Ынтымақтастық комитеті[1]. Аталмыш құжаттар мен құрылымдар екі мемлекеттің тұрақты әрі табысты, ұзақ мерзімді стратегиялық әріптестік негізінде даму жолының құралы есепті.

Осы құжаттар қатарынан ерекше атап өтетіні 2005 жылғы 4 шілдеде қол қойылған «Стратегиялық әріптестікті орнату және дамыту туралы бірлескен декларациясы». Қытайдай алып мемлекетпен стратегиялық әріптес болу кез келген мемлекет үшін сыртқы саясатындағы үлкен жетістік. Қытай Халық Республикасының сыртқы саясатында стратегиялық әріптестікке ерекше мән беріледі. Қазіргі таңда ҚХР әлемнің жиырмаға жуық елдерімен стратегиялық әріптестік орнатқан. Қытай сыртқы саясатында «стратегиялық әріптесік» ұғымы 1993 жылы алғаш рет пайдаланылды. Осы жылы ҚХР мен Латын Америкасында ерекше дамып келе жатқан, жаңа индустриальды елдердің алдыңғы қатарындағы Бразилиямен стратегиялық әріптестік қатынастары ресми тұрғыда орнады. Бұдан кейін Қытай 1996 жылы Ресей Федерациясымен стратегиялық әріптестік орнатса, 2001 жылы Латын Америкасындағы тағы бір мұнайға бай ел Венесуэламен дәл сондай байланыс орнатты. Қытай Халық Республикасында Латын Америкасы елдеріне ерекше мән берудің өз себебі де бар. Латын Америкасындағы бұл мемлекеттер экономикалық даму моделдері жағынан Қытайға ұқсамағанымен дамушы елдер ретінде ұстанған мақсаттары бір болатын. Барлығы да жаңа индустриальды елдер қатарына жататын. Қытай өзінің сыртқы саясатында осы мемлекеттерге айрықша орын беруінің себебі де сондықтан. Бұдан кейін ҚХР 2004 жылы еуропалық алпауыттар Ұлыбритания, Франция, Италия, Испания елдерімен стратегиялық әріптесік құрса, 2005 жылы Үндістан, Индонезия, Тайланд, Сингапур және Қазақстанмен стратегиялық әріптес атанды. Ал Греция, Оңтүстік Африка Республикасы және Корей Республикалары сияқты экономикалық жағынан мықты дамыған елдер тек 2006-2008 жылдары ғана ҚХР-ның стратегиялық әріптесі атанды[2]. Осыған қарап-ақ ҚХР-ның Қазақстанға қаншалықты мән беретіндігін байқауға болады.

Стратегиялық әріптестікті орнату және дамыту туралы бірлескен декларациясында екі елдің барлық заманауи талаптарға бірлесе қарсы тұратындығы және саяси-экономикалық, қауіпсіздік пен тұрақтылық, сондай-ақ гуманитарлық салаларда тығыз ынтымақтастықта әрі әріптестікте жұмыс жасайтындығы айтылған.

ҚХР-ның Қазақстанды өз стратегиялық әріптесі ретінде тануына көптеген себептер бар. Қытайдың ҚР-мен мұндай жоғары деңгейде әріптестік құруына Қытай-Қазақстан шекаралық мәселелерінің екі жақ үшін де тиімді шешілгендігі себеп.

Қазақстан мен Қытай арасындағы шекара мәселесі Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алған жылдары екі ел сыртқы саясат қызметінің алдында тұрған үлкен мәселе болатын. 1969 жылы 13 тамызда орын алған Жалаңашкөл шайқасы Қытай мен КСРО арасында шекаралық үлкен дау-дамай бар екендігін көрсетіп берді. КСРО тарих сахнасынан жойылғанымен оның артына жаңа тәуелсіз мемлекеттерге көптеген түйткілді мәселелерді енші етіп қалдырып кетті. Солардың бірі осы қазақ-қытай шекара мәселесі болатын. Бұл тұста аса көп қиындықтар тудырған Шоған-Оба мен Баймырза және Сарышілде өзені аумағындағы екі шекаралық бөлік болатын. Қытай мен патшалық Ресей, кейіннен КСРО арасында жасалған шекаралық сұрақтар бойынша келісімдердің нақты болмауы себепті осы өңірлердегі шекара дұрыс анықталмаған еді. Тарихи құжаттарға сүйене отырып, сондай-ақ екі мемлекеттің жергілікті қоныстары мен ауылдарының орналасқан жерлерін ескере отырып Қазақстан тарабы аталмыш даулы бөліктер бойынша ҚХР-на келесідей ұсыныс жасады: Шоған-Оба мен Баймырза аумағы бойынша 70% Қазақстанға, 30% ҚХР-на, ал Сарышілде өзені аймағы территориясының 70% ҚХР-на, 30% Қазақстанға тиесілі. Екі мемлекет өкілдерінен құралған жұмыс топтарының қажырлы еңбегі арқасында аталмыш мәселе былайша шешілді: Жалпы дау тудырып отырған жер көлемі 944 км² болса, соның 537 км² Қазақстан Республикасына, 407 км² ҚХР еншісіне өтті. Пайыздық көрсеткішпен айтқанда ҚР-на 57%, ҚХР-на 43% тиді. Бұл тәуелсіз жас Қазақстан елі дипломатиясының үлкен жеңісі еді. Шекара мәселесін шешкен келісімге ҚР Президенті Н.Назарбаев пен ҚХР Төрағасы Цзян Цзэмин 1998 жылы 4 шілде күні Алматы қаласында қол қойды. Аталмыш келісім 1999 жылдың 7 сәуірнен бастап өз күшіне енді.

Екі ел арасындағы байланыстарға сызат түсірер мәселелер толық шешімін тапқан соң, қос мемлекет ұзақ мерзімді ынтымақтастық үшін стратегиялық әріптеске айналды. Стратегиялық әріптестік негізінде ең басты көздер мақсаттардың бірі қауіпсіздік пен тұрақтылық мәселесі екені анық. Өңірдегі қауіпсіздік пен тұрақтылыққа екі мемлекет те аса мұқтаж. Қытай мен Қазақстан қауіпсіздік пен тұрақтылық саласында бір-бірін ешқалай бәсекелес ретінде көре алмайды. Көрші еліндегі тұрақтылық пен бейбітшілікке қос мемлекет те ерекше ынталы. Бұған 2009 жылы Шыңжан өлкесінде болған ұлтаралық қақтығыстар дәлел бола алады. Осы бір ғана оқиғаның екі мемлекет экономикалық қатынастарына қаншалықты нұқсан келтіргендігі белгілі. Сол себептен де Қазақстан мен Қытай өз елдеріндегі және өзге елдегі тұрақтылық пен тыныштыққа аса мұқтаж.

Қытай Халық Республикасының батыс өлкесінің жанжал туу ықтималдығы аса жоғары өлке болып табылады. Бұл өңірде сан түрлі ұлт өкілдері тұрғандықтан емес, тек ұйғыр сепаратистерінің өзі аймақтық қауіпсіздік пен тұрақтылыққа нұқсан келтірерлік жағдай. Бұлай деуге ұйғыр ұлтының саны мен аталмыш өңірдегі радикалдық ислам қозғалыстарының әрекеті себеп. «Шығыс Түркістан ислам қозғалысы» аса қауіпті террористік ұйымдар қатарына жатады. Бұл ұйым Қытай Халық Республикасы Қоғамдық қауіпсіздік министрлігінің 2003 жылы 15 желтоқсанда жариялаған террористік ұйымдар жайлы тізімінде алдыңғы қатарларда тұр. 1993 жылы құрылған бұл ұйым белсенділері әлемнің көптеген жерлерінде арнайы жаттығулардан өтіп, көптеген ірі лаңкестік ұйымдармен тығыз қарым-қатынаста жұмыс істейді. Кез келген елдің қауіпсіздік мәселесіне қатысты «қара тізімінде» бірінші тұратын «аль-Кайданың» бұрыңғы жетекшісі, бүгінде ислам лаңкестерінің рухани көсеміне айналып бара жатқан Усама бен Ладен «Шығыс Түркістан ислам қозғалысының» жетекшісі Айсан Махсуммен 1999 және 2001 жылдары кездесуінде оған «Өзбекстанды аза ету ислам қозғалысы» және «Талибан» қозғалысымен бірлесе қимылдауға шақырған еді[3]. Осыдан-ақ бұл ұйымның тек ҚХР үшін ғана емес, өңір елдері ұлттық қауіпсіздігі үшін аса қатерлі екенін көруге болады.

Халықаралық терроризммен күрес ҚХР мен ҚР арасындағы ынтымақтастықтың маңызды бір саласы болып есептеледі. Екі мемлекет екіжақты да және аймақтық-халықаралық ұйым шеңберінде де терроризммен күресте тығыз ынтымақтастықта. ШЫҰ шеңберінде халықаралық терроризмге қарсы ұйымға мүше мемлекеттердің қарулы күштері қатысқан оқу-жаттығу шаралары өткізіліп тұрады. Халықаралық терроризммен күресте ШЫҰ-на мүше елдер үшін басты құжат – 2001 жылы 15 маусымда қабылданған «Терроризм, экстремизм және сепаратизммен күрес туралы Шаңхай Конвенциясы».

Бүгінгі таңда жиналған ынтымақтастық тәжірбиесінің арқасында екі елдің қатынастары әрі қарай даму қарқынын көресетуде. Бұл тұрғыда екі ел арасында қалыптасқан ең жоғарғы деңгейдегі байланыстар қатынастарды дамытуда өте маңызды рөл атқарады. Дипломатиялық қарым-қатынастар орнатылғаннан бергі жиырма жыл көлемінде екі мемлекет басшылары жоғары дегейдегі сапарлармен өзара жиі алмасып келеді. Қос мемекет басшыларының өзара достық қарым-қатынастары екі елдің татукөршілік, әріптестік байланыстарының одан әрі беки түсуіне оң ықпалын тигізуде. Жоғары деңгейлі кездесулердің жиі болуы келелі мәселелердің кең ауқымды, әрі табысты шешілуіне әсер етері анық. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев ҚХР-на осы уақытқа дейін 10 рет жоғары деңгейлі сапар жасаған болса, өз кезегінде ҚХР Төрағалары осы күнге дейін 8 бірдей мемлекеттік, ресми және жұмыс сапарларын жасаған. Нақтырақ айтар болсақ, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев ҚХР-на төмендегідей жоғары деңгейлі сапарлары жасады: 1993 жылы 18-21 қазан күндері ресми сапар; 1995 жылдың 11-13 қыркүйек күндері аралығында мемлекеттік сапар; 1999 жылы 23-27 қараша аралығында мемлекеттік сапар; 2002 жылғы 22-25 желтоқсан күндері мемлекеттік сапар; 2004 жылы 16-19 мамыр күдері мемлекеттік сапар; 2004 жылы 24-25 қыркүйек күндері жұмыс сапары; 2006 жылы 19-22 желтоқсан күндері мемлекеттік сапар; ал 2008 жылы 7-10 тамыз күндері ҚР Президенті ХХІХ-шы жазғы Олимпияда ойындарының ашылу салтанатына қатысып, соның шеңберінде ҚХР-на жұмыс сапарын жасады. 2009 жылы 15-19 сәуір күндері Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың жыл сайынғы Азиялық Боао форумына қатысуымен ұштасқан Қытайға сапары өткізілді.

Ал 2011 жылы 21-23 ақпан күндері ҚР Президенті Н.Назарбаев ҚХР-на мемлекеттік сапар жасады. Сапар барысында Елбасы ҚХР Төрағасы Ху Цзиньтаомен келіссөздер жүргізіп, Бүкілқытайлық халық өкілдері құрылтайының Тұрақты комитетінің Төрағасы У Банго және ҚХР Мемлекеттік кеңесінің Премьері Вэнь Цзябаомен кездесулер өткізді. Екіжақты келіссөздер қорытындылары бойынша ҚР Президенті мен ҚХР Төрағасы Бірлескен мәлімдемеге қол қойды. Екі мемлекет басшыларының қатысуымен энергетика, трансшекаралық өзендер суының сапасын қорғау, Астана-Алматы бағытындағы шапшаңдығы жоғары қозғалысқа есептелген теміржол магистралын салу және т.б. салаларындағы бірқатар үкіметаралық және мекемеаралық ынтымақтастық жөніндегі келісімдер мен меморандумдар қабылданды.

ҚХР тарапынан жасалған ең жоғарғы деңгейдегі сапарларды атап айтар болсақ: 1996 жылы 4-6 шілде күндері ҚХР Төрағасы Цзян Цзэминнің ҚР-на тұңғыш мемлекеттік сапары болды. Бұдан кейінгі ҚХР Төрағасы Цзян Цземин елімізге 1998 жылы 4 шілде күні жұмыс сапарымен келсе, 2000 жылы 27-30 шілде күндері ҚР-да ресми сапарымен болды. Цзян Цземиннің ізбасары Ху Цзиньтао 2003 жылы 2-4 шілдеде елімізге өзінің алғашқы мемлекеттік сапарын жасады. Бұдан кейін ҚХР-ның төрағасы 2005 жылы 3-4 шілде күндері мемлекеттік сапары; 2007 жылдың 17-18 тамызы аралығында мемлекеттік сапармен, ал 2009 жылы 12-13 желтоқсан күндері елімізге жұмыс сапарымен келді[4]. Осы сапары барысында ҚХР Төрағасы Қазақстан, Өзбекстан, Түркіменстан мемлекет басшыларымен бірге 13 желтоқсан күні аталмыш төрт ел үшін аса ірі жоба «Түркіменстан-Өзбекстан-Қазақстан-Қытай» газ құбырының ашылу салтанатына қатысты. 2010 жылғы 11-12 шілдеде ҚХР Төрағасы Ху Цзиньтаоның Қазақстанға жасаған мемлекеттік сапары барысында бірқатар келіссөздер өткізіп, келіссөздер қорытындылары бойынша энергетика, экономиканың шикізат емес салаларындағы ынтымақтастық жайындағы бірқатар үкіметаралық және мекемеаралық ынтымақтастық жөніндегі құжаттарға қол қойды.

Қазіргі кезде Қазақстан мен ҚХР-ның сыртқы сауда саласында өзара тауар айналымының көлемі жағынан Орталық Азия және Шығыс Еуропа елдері ішінде Ресейден кейінгі екінші орында. 2011 жылда екіжақты тауарлар айналымы 20,4 млрд. АҚШ долларын құрады. Екі елдің өзара сауда айналымы дипломатиялық қатынас орнаған алғашқы жылдары небәрі 368 млн. АҚШ долларын құраған болса, бүгінгі таңда 60-есе өсіп отыр. Екі мемлекет басшысы 2015 жылға қарай тауар айналымын 40 млрд. АҚШ доллары деңгейіне жеткізу туралы мақсат қойды. Бұл жерде ерекше атап көрсететін бір жағдай – екі елдің экономикалық ынтымақтастығы ешқандай қосымша саяси шартсыз, яғни тең құқылық, сенім мен өзара тиімділік негізінде жүргізіліп келеді. Сол себептен де мұндай ынтымақтастық өміршең әрі тұрақты түрде кеңейіп тереңдей түспек.

Қытайдың осы уақытқа дейін Қазақстанға құйған инвестиция көлемі 10 млрд. АҚШ долларына жетіп отыр. Қазіргі таңда Қазақстанда Қытай капиталының қатысуымен мыңнан астам кәсіпорындар жұмыс жасайды. Қытайлық кәсіпорындар пайда табумен қатар, өзінің әлеуметтік жауапкершіліктерін де аса тиімді атқаруда. Олар жергілікті бұқаралық әлеуметтік даму бағдарламаларына белсенді қатысып, қазақстандық жұмысшыларды дайындаумен қатар, теміржол, жылыжай құрылыстарын салуда. Сөйтіп, еңбекпен қамту, жергілікті салық түсімдерін ұлғайту мәселелерін шешуге өз үлестерін қосуда. Әлем елдерінің экономикасына үлкен сын болған әлемдік қаржы дағдарысы кезінде Қытай Қазақстанға 13 млрд. АҚШ доллары көлемінде несие ұсынып, өзінің осы іс-әрекеті арқылы Қазақстан экономикасына қолдау көрсетті. Болашаққа көз тігер болсақ, екі елдің іскерлік ынтымақтастық әлеуеті әлі де жоғары екенін көреміз және оның болашағы аса зор екенін де байқаймыз. Бүгінде Қытайда жүзеге асырылып жатқан 12-ші бес жылдық жоспары көп басымдықтары бойынша Қазақстанды дамытудың 2020 жылдарға дейінгі кезеңге арналған стратегиясымен сәйкеседі.

Қолданысқа енгізілген Атасу-Алашанькоу мұнай құбыры маңызды стратегиялық маңызға ие. Бұл екі ел экономикасының күретамыры есепті құбыр желісі Қазақстанға мұнай экспортының бағыттарын әртараптандыруға мүмкіндік туғызумен қатар, ҚР-дың транзиттік әлеуетін де толығырақ пайдалануға жол ашады. Бұдан басқа, тараптар Бейнеу-Базой-Шымкент газ құбырының 2-ші кезегін салу, Атырау және Шымкент мұнай өңдеу зауыттарын, Ақтау пластмассалар зауытын, Мойнақ СЭС қайта құру және салу жөніндегі жобаларын іске асыруда.

Бүгінгі таңда екі ел арасындағы ынтымақтастық жаңа сапалы белеске көтеріліп, шикізаттан тыс салалардағы әрекеттестікке бағыт алуда. Осыған байланысты 2007 жылы тараптар Экономиканың шикізат емес салаларындағы ынтымақтастық бағдарламасына қол қойды. Аталған құжат екіжақты тауарлар айналымын тиімді әртараптандыру мақсатында ынтымақтастықты дамытуды қарастырады. Бұған қосымша 2008 жылдың сәуірінде ҚР Үкіметі мен ҚХР Үкіметі арасындағы шикізат емес салалардағы ынтымақтастық бағдарламасының іс-шаралар жоспары қабылданды. Аталған жоспар ауыл шаруашылығы, жаңа технологиялар, шекара маңындағы сауда, көлік және коммуникациялар салаларындағы 20 жобадан тұрады.

Трансшекаралық өзендерді пайдалану және қорғау жөніндегі бірлескен комиссия шеңберінде ынтымақтастықтың құқықтық базасын нығайту жұмыстары әрі қарай жалғасуда.

Екі мемлекеттің мәдени-гуманитарлық салалардағы байланыстары аса жоғары деңгейде. Қазақ халқының ұлы ақыны Абайдың 150 жылдық мерей тойы аясында 1995 жылы ҚХР астанасы Пекин қаласына салтанатты іс-шаралар өтті. Қазақ халқының рухани көсемі іспетті Абайды Қытай Халық Республикасының бұлайша дәріптеуі қос мемлекет арасындағы рухани байланыстарды одан әрі жетілдіруге дем берді. Рухани шаралар бұдан былайда өз жалғасын тауып жатты. Атап айтар болсақ, 2001 жыл Қазақстанның Қытайдағы Мәдениет күндері, ал келесі жылы Қытайдың Қазақстандағы Мәдениет күндері болып өтті. 2002 жылы Алматы қаласында Қытайдың ғылыми-техникалық көрмесі ұйымдастырылды. Екі мемлекетің екінші астаналары есепті Алматы мен Шаңхай қаласы араларындағы рухани-мәдени байланыстар да екі мемлекеттің көп салалы қатынастар шеңберінде дамып жатты. Мысалы 2004 жылы Алматының Шанхай қаласындағы мәдениет күндері өтсе, өз кезегінде келесі жылы Алматы қаласында Шанхайдың мәдениет күндерін болып өтті. 2008 жылдың маусымында Қазақстан астанасының 10-жылдық мерекесін тойлау шеңберінде Астана қалаында Қытайдың Чунцин қаласының (ҚХР, Сычуань провинциясы) Мәдениет күндері табысты болды. 2010 жылы 3 ақпан мен 4 наурыз аралығында Астанада Қытай жібек мұражайының «Жібек жолы – Қытайдың жібек өнері» атты көрмесі ұйымдастырылып, қала тұрғындары қонақтары тарих қойнауына саяхат жасады.

Қытай мен Қазақстан арасындағы достық байланыстардың тереңдей түсуіне орай жыл өткен сайын екі ел азаматтарының бір-біріне жұмысқа, оқуға немесе саяхатқа келулері жиілей бастады. Екі мемлекет арасындағы үкіметаралық келісімнің негізінде жыл сайын студенттер алмасу жүзеге асырылуда. Екі ел жоғары оқу орындары арасында да тікелей байланыстар орнатылған. Қазіргі уақытта 3 мыңнан астам қазақстандық студенттер Қытайда білім алуда. Қытай тарапы да Қазақстаннан Қытайға келіп оқитын қазақстандық студенттер үшін жыл сайынғы квоталарын 200 адамға дейін көбейтті. Қазақстан жоғары оқу орындарында оқитын қытайлық студенттердің саны мыңнан асады.

Қазақта жиі қолданатын «Алыстағы туыстан, жақындағы көрші артық» деген мақалдың мәнін қытайлар да жақсы түсінеді. Іргелері түйісіп жатқан қос мемлекеттің ынтымақтастығы мен стратегиялық әріптестігі болшақта да арта түсеріне еш күмән жоқ.