Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының материалдары
жүктеу/скачать 5.11 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- AHMET BAYTURSUNOĞLU VE KAZAK MİLLİ DÜŞÜNCE TARİHİ Doç.Dr. Elçin İBRAHİM 3
| Пайдаланған әдебиеттер:
1. Байтұрсынов А. Шығармалары. Алматы, 1989 2. Байтұрсынұлы А. Бес томдық шығармалар жинағы. Алматы, 2003-2006 3. Нұрпейісұлы К. Ғасыр басындағы ұлттық интеллигенция. // Егемен Қазақстан. 1997 ж. 5 желтоқсан.−3-5 бб. 4. Ахмет Байтұрсынұлы - қазақ руханиятының көсемі. Халықаралық ғылыми – практикалық конференция материалдары. – Алматы: Елтаным баспасы, 2013. - 416 AHMET BAYTURSUNOĞLU VE KAZAK MİLLİ DÜŞÜNCE TARİHİ Doç.Dr. Elçin İBRAHİM 3 Kazak bilim ve milli düşüncesi tarihinin önde gelen isimlerinden biri olan Ahmed Baytursunoğlu 20. yüzyıl başlarında Kazaklar arasından çıkmış en önemli aydınlardan biridir. Baytursunoğlu Kazakların bağımsız olması, kültür ve medeniyette çağdaş ülkeler arasında yerini alması hedefini seçen aydınlar arasında ön saflarda yerini almıştır. Hedefine ulaşmak için birinci şartın eğitim olduğunu görmüş ve hayatının önemli bir bölümünü eğitimciliğe adamıştır. Uzun yıllar öğretmenlik yapmış ve gerekli okul kitaplarını kendisi yazmıştır. Aynı zamanda Kazak folklorunu derleyip, yayınlayarak Kazak kültürün canlı tutulması ve gelecek kuşaklara aktarılmasına çaba harcamıştır. Kazak dili ve edebiyatı çalışmalarına öncülük etmiştir. Bu alandaki en önemli çalışmalarından birisi Arap alfabesi esasında oluşturduğu Kazak alfabesidir. Böylelikle Kazak lehçesinin kendi başına bir yazı dili olmasının yolunu açmıştır. Diğer önemli çalışması yabancı dillerden girmiş terimlere Kazakça karşılıklar bulmasıdır. O, Kazak sosyal ve siyasi hayatına damgasını vurmuş olan Kazak Gazetesi’nin uzun yıllar redaktörlüğünü yapmıştır. Yine, bağımsız ilk Kazak partisi Alaş’ın ve oluşturulan Alaş Orda Hükümeti’nin önemli simalarındandır. Hangi şartlar altında olursa olsun Kazak halkına hizmet etmeye çalışan Baytursunoğlu, bu amaç için Bolşevik saflarına da katılmış ve Bolşeviklerce kurulan Kazak ASSR’nin ilk milli eğitim bakanı olmuştur. Kazak Türkçesi, 19. yüzyılın ikinci yarısında, Kazaklar tamamen Rus idaresine girdikten sonra, Rusların, idareleri altındaki Türk boylarının lehçelerini yazı dili haline getirmeleri çalışmaları sonucu yazı dili haline getirilmiştir. Tanınmış Kazak aydınlarından Ibıray Altınsarin (1841-1899), misyoner ve müsteşrik İlminskiy idaresinde yürütülen bu çalışmalara katılmış ve Kazak lehçesinin yazı dili haline getirilmesine öncülük etmiştir. 3 Azerbaycan Diller Üniversitesi, Türkiye Araştırmaları Merkezinin müdürü, Doç.Dr. E-posta: elchinibrahimov85@mail.ru 44 1859’da Orınbor’da tanıştığı İlminskiy’nin tesiriyle Kazaklar için Kiril harfli bir alfabe hazırlamıştır. Bu alfabeyle ve Kazak lehçesiyle yazdığı Kazak Krestomatiyası adlı okuma kitabını 1879’da yayınlamıştır. Ibıray’ın bu eseriyle Kazak Türkçesi ilk defa yazı dili haline gelmiş oldu. Bir süre sonra Altınsarin, Rusların kültür politikasının Kazakları Hristiyanlaştırmak maksadını güttüğünü anlayınca Arap harfli olarak Kazak lehçesinde yazılmış Şeraitü’l İslam (Musılmanlıktın Tutgası) isimli ilmihal kitabını yayınlamıştır (1883). Bunlardan başka, Ibıray, Turgay vilayetinde 1879’dan 1889’a kadarki müfettişliği sırasında fikirlerini ve metodlarını Kazak bozkırına taşımıştır. O, birkaç ilkokul ile dört Rus- Kazak lisesi, Kazaklar için öğretmen okulu, ve 1877’de de bir Rus kız okulunda Kazak kızları için yatakhane kurdurmuştur. Çağdaş Kazak dilinin ve edebiyatının temellerini atan kişi ise Ahmet Baytursunoğlu’dur. Baytursunoğlu’nun çalışmaları, araştırmadan çok öğretime yönelik çalışmalardır. Kazak sosyal hayatının geliştirilmesine yönelik çalışmaları; alfabe, dil öğretimi ve dil öğretim metotları, folklor çalışmalarıyla, Kazak dili grameri ve edebiyatı terimlerini kapsar. Kazak gramer ve edebiyatının terimleri ile bağlı araştırmalar da A. Baytursunoğluna aittir. Ahmet Baytursunoğlu’nun dil çalışmalarını Prof. Dr. Vahit Türk şu şekilde sınıflamıştır: жүктеу/скачать 5.11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|