«Халықаралық жария құқығы»

ХӘТ Жарғысының 26-бабына сәйкес, Трибунал үкімі түпкілікті шешім болып табылады және оған шағым жасалынбайды.Соғыс кезеңінде одақтастрдың актілерінде тұжырымдалған барлық әскери қылмыскерлерді қатаң қылмыстық жазалау мен қудалау, кейін БҰҰ Бас Ассамблеясының 1946ж. 13 ақпандағы(3(І), 1947 ж. 31 қазандағы 170 (11), 1946 ж. 11 желтоқсандағы 95 (1), 1966 ж. 12 желтоқсандағы 2184 (ХХІ), 1966 ж. 16 желтоқсандағы 2202 (ХХІ) қарарларымен расталды, сөйтіп, осы заманғы халықаралық құқықтың көпшілік таныған нормасына, барлық мемлекеттердің міндеттемелеріне айналды.Әскери қылмыскерлерді қылмыстық жазалау проблемаларының өзектілігі мынадан көрінеді:

- бұл халықаралық-құқықтық проблеманың шешімі нәсілшілдік пен фашизмнің туындауына, әлемде жаңа басқыншылықтың пайда болуына жол бермейді, әлемдік қауымдастықтың бейбітшілігі менқауіпсіздігін қамтамасыз етеді;

- бұл проблеманы шешуді ізгілік пен әділдік және өмірдің өзі талап етті;

- барлық әскери қылмыскерлерді жазалау проблемасы қазіргі болмыстың өзектілігі болып табылады.

1968 ж. әлемдік қауымдастық әскери қылмыстарға және адамзат қауіпсіздігіне қарсы жасалған қылмыстарға ескіру мерзімін қолданбау туралы Конвенцияны қабылдады. Әскери қылмыскерлерді қылмыстық жауапкершілікке тарту мәселелерінде ескіру мерзімін қолданбауды мынадай негіздермен түсіндіреді:

• халықаралық құқықта мерзімдердің ескіру институты жоқ, ол мемлекеттердің ұлттық құқығында ғана әрекет етеді;

• басқыншылыққа байланысты жасалған халықаралық кылмыстардың қатігездігіне, жаппай қауіптілігіне байланысты оларға мерзімдердің ескіру институты қолданыла алмайды;

• бірде-бір мемлекет халықаралық құқықтың көпшілік таныған нормаларын жоя алмайды.

Сөйтіп, халықаралық құқықтағы мерзімдердің ескіру институтының болмауы және оның әскери қылмыскерлерге қолданылмауы халықаралық құқықтың көпшілік таныған нормасы болып табылады.ХӘТ Жарғысыыың нормаларына сәйкес, сот процестері Нюрнберг пен Токиода өтті. 1993 және 1994 жылдары БҰҰ-ның Қауіпсіздік Кеңесі бұрынғы Югославия және Руанда аумағында қылмыс жасаған кінәлы адамдарды соттау үшін екі "ad hos" Халықаралық Трибуналын құруды жоспарлады. Біріккен Ұлттар Ұйымы құрылған алғашқы жылдарда халықаралық құқық Комиссиясына бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар туралы Кодекстің жобасын дайындау тапсырылды. Түрлі жағдайларға байланысты Кодекстің жобасын жасау ондаған жылдарға созылғандықтан, Халықаралық қылмыстық Сотты құруға кедергі болды. 1991 ж. Халықаралық құқық комиссиясы бейбітшілік пен адамзат қауіпсіздігіне қарсы қылмыстар туралы Кодекстің толық жобасын бірінші оқылуында-ақ қабылдады. 1998 ж. халықаралық конференцияда БҰҰ-ның мүше-мемлекеттерінің өкілдері Халықаралық қылмыстық сотты құрды, оның статуты өз күшіне 2002 жылы енді.

1. 
   Халықаралық қауіпсіздік құқығы ұғымы, мақсаттары мен қағидалары.
   
2. 
   Ұжымдық қауіпсіздік ұғымы және түрлері.
   
3. 
   Қарусыздану және қарулануға шек қою. Халықаралық бақылау және сенімді нығайту шаралары.
   
4. 
   Блоктарға қосылмау козғалысы және халықаралық қауіпсіздік.
   

• Халықаралық құқық теориясы мен іс-тәжірибесінің қандай мәселелері кауіпсіздік проблемасымен байланысты?

• Халықаралық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің құқықтық құралдары қандай?

• Мемлекетте қандай ресурстар (табиғи, әкономикалық) бар?

Әскери күш пен дипломатияның қауіпсіздікті қамтамасыз ету құралдары екендігі жалпыға мәлім. Соған орай, қауіпсіздік мүдделері әскери және дипломатиялық құралдардың қамтамасыз ету объектілері болып табылады. Жоғарыда аталған құралдар мемлекет саясатының жалғасы және белгілеу тәсілдерінің нысандары бойынша әр түрлі болып келеді. Сонымен бірге, мемлекет қауіпсіздікті қамтамасыз ете отырып, белгілі бір табиғи және материалдық ресурстарға ие болуы керек.Қауіпсіздік құқық субъектісіне жағымсыз әсер ету мен оның осы әсерлерді өз күшімен немесе шетелдік, я болмаса өз мемлекетінің басқа субъектілерінің қолдауымен, кейде халықаралық қауымдастық күшімен жеңуі арасындағы белгілі бір тепе-теңдікті ұстап тұрады. Мемлекет өзінің тұтастығын басқа мемлекеттердің жағымсыз әсерінен қорғауын қамтамасыз етсе, онда ұлттық кауіпсіздік туралы айтамыз. Халықаралык құқықта "ұлттық қауіпсіздік" ұғымы "мемлекет қауіпсіздігі" ретінде қалыптасып кеткен. Сонымен қатар, халықаралық қауіпсіздікті нығайту туралы Декларацияда, КСРО бастамасымен 1986 ж. қабылданған бәрін қамтитын қауіпсіздік Тұжырымдамасында қауіпсіздіктің бөлінбейтіндігі жөнінде кешенді ұғым жарияланған болатын. 1992 ж. 10 шілдесіндегі "Уақыт және өзгерістер талабы" деген Хельсинки құжатында кауіпсіздік белінбейді және әрбір мемлекеттің қауіпсіздігі басқа мемлекеттер қауіпсіздігімен тікелей байланысты деп белгіленген.Егемендіктің иесі және кез келген мемлекеттегі биліктің жалғыз көзі көпұлтты халықтың қауіпсіздігін ұлттық қауіпсіздік деп айтады Халықаралық қатынастардағы қосылмау қозғалысының негізгі міндеттері мынадай:

- қарусыздануға қол жеткізу және халықаралык дауларды бейбіт құралдар арқылы реттеу;

- халықаралық экономикалық ынтымактастықтың проблемаларын бірігіп шешу;

- халықаралық құқық қағидасы - халықтардын өзінің мемлекеттік құрылымын өзі шешу құқығы қағидасын сақтау;

- қоршаған ортаны қорғау мәселелері;

- адамның негізгі құқықтары мен бостандықтарын жүзеге асыру;

- қызметінің рөлін нығайту және тиімділігін арттыру.

Қосылмау қозғалысы халықаралық ұйым емес, оның қызметі қандай да бір бір мәселені қарастыруға арналмаған. Қосылмау қозғалысының органдар жүйесі үлкен көлемді мәселелерді талкылайды және онын қызмет аясы уақытпен шектелмейді. Оның құрылтай жарғысы жоқ, себебі бұл бірлестіктің құрылуы және онын құқықтык негіздерінің жасақталуы қайталама іс-тәжірибе арқылы жүзеге асады. Қосылмау қозғалысында бюджет жоқ, әдеттегі ұғымдағы мүшелік те жоқ. Ол - мемлекетаралық бірлестіктің жаңа түрі. Қосылмау қозғалысына қатысу өлшемдері мен мақсаттарына сәйкес, түрлі жүйедегі мемлекеттердің бейбіт қатар өмір сүру тұжырымдамасы мен қағидалары оның саяси-құқықтық негізі болып табылады. Қосылмау қозғалысының құқықтық табиғаты мынадай болып келеді:

1. 
   Жоғарыда айтып өткеніміздей, қосылмау қозғалысында жарғылық құжат жоқ. Дегенмен, ол осы заманғы құқықтың көпшілік мойындаған қағидаларымен және іс-тәжірибе жүзінде жасақталатын құқықтық нормалар мен қағидалар негізінде ойдағыдай әрскст етіп, дамып отыр.
   
2. 
   Қосылмау қозғалысы — бұл мемлекеттердің тәуелсіз теңдіктерін құрметтеу қағидасы барысында тәуелсіз мемлекеттердің құратын ерікті бірлестігі. Ол Біріккен Ұлттар Ұйымының мақсаттары мен қағидаларының міндетті орындалуына сүйенеді. Бейбіт қатар өмір сүру қағидасы жалпы құқықтық негізін құрайды.
   
3. 
   Бірікпеу қозғалысының субъектілері мемлекеттер болуымен қатар, ұлт-азаттық қозғалыстар да оның субъектісі бола алады.
   
4. 
   Қосылмау қозғалысына қатысу үшін техникалық талаптармен қатар (өтініш, қарау рәсімі және т.б.), мынадай өлшемдер сәйкесуі тиіс: өз мәртебесінің құрметтелуіне деген құқық, тең құқылы қатысуғақұқық, косылмау қозғалысының құқықтық мәртебесі мен сыртқы саяси бағытын халықаралық қауымдастық тарапынан құрметтеу құқығы; әскери одақтарға қатысуға келісім бермеу құқығы, әскери базалардыжоюды талап ету құқығы және өз аумағында жана базалардың құрылуына жол бермеу құқығы.
   
5. 
   Қосылмау қозғалысы БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшелері - ұлы державалардың қозғалысқа қатысуына және өз органдарының жұмысына араласуына жол бермейді.
   
6. 
   Шешім қабылдау кезінде шешім қабылдаудың бірыңғай қағидасы - Консенсус олданылады.
   
7. 
   Қосылмау қозғалысы шешімдерінің әр түрлі күштері бар, кейде тіпті міндетті күшке ие.
   
8. 
   Қосылмау қозғалысының өзіндік халықаралық құқық субъектілігі бар. Қосылмау қозғалысы жалпы демократиялық мазмұнда болады және әскери-саяси одақтарға қатыспау бейтараптығын жариялауды білдірмейді. Қосылмау қозғалысы өзінің құқықтық табиғаты жағынан халықаралық қауіпсіздікті нығайту жөнінде белсенді әрекеттерді жүзеге асырады.
   

1. 
   Халықаралық теңіз құқығы ұғымы және онын дамуы.
   
2. 
   Халықаралық теңіз құқығының негізгі қағидалары.
   
3. 
   Теңіз кеңістіктерінің түрлері.
   

Халықаралық теңіз құқығының ерекшеліктеріне мынадай ережелер жатады:

1. Халықаралық құқық халықаралық құқық субъектілерімен біргс екі және одан да көп мемлекеттер арасында қалыптасатын құқықтық қатынастырды реттейді, яғни шетелдік элементі бар қатынастар. Теңіз құқығының құқықтық нормаларында шетелдік элементті қолданудын алғышарттары қаланған. Ұлттық элемент кіші каботажда (жағадағы жақын жерлерге жүк, жолаушы тасушының) - бір теңіздің шегінде жүзгенде және бір мемлекеттің порттарының арасында болады. Мұндайда теңіз тасымалының қатысушылары теңіз тасымалын жоспарлаудың ұлттық нормаларына жүгінеді. Үлкен каботаж — бұл бірнеше теңіздердің шегінде, бірақ бір мемлекеттің порты шегінде жүзу. Шетелдік рейс - бұл екі және одан да көп мемлекеттердің бір немесе бірнеше теңіз шегінде жүзу.

2. Халықаралық теңіз құқығы техникалық нормалармен тығыз байланысты құқықтық нормаларды мазмұндайды. Құқықтық нормалар адамдардың, мемлекеттердің арасындағы қатынастарды реттейді. Техникалық нормалар - адам мен техника арасындағы қатынастарды реттейді. Мысалы, теңіз кемесінің капитаны теңіз құқығының нормаларына сәйкес, апат болған кемеге, кеменің күйреуіне байланысты суда қалған адамдарға көмек жасауы керек. Бірақ мұндай көмек теңіз кемесінің техникалық мүмкіндіктеріне сай болуы керек және кеме мен экипажға қатер туғызбауы тиіс. Теңіз кемесі беретін дабылдардың мазмұнын түсіну үшін теңіздегі соқтығысулардың алдын алуға жол беретін халықаралық ережелерге жүгіну керек. Бұл өте мықты жарылыстар немесе бір минут аралығында болған қару атысы; дыбыс ракеталары; смола бөшкесін жаққанда алынатын қызыл немесе сары от; қызыл ракеталар; радиотелефондық және радиотелеграфтык дабылдар; қолдың баяу көтерілуі мен түсірілуі; қара жалау немесе қара шар бейнеленген жалау және тағы басқалар болуы мүмкін. Теніз іс-тәжірибесіндегі халықаралық стандарттарға сәйкес 808 дабылын алған кеме капитаны батып бара жатқан кеменің координаттарын нақты көрсетуге, дабылды қабылдаған уақытын, өзінің орналасқан жерінің координаттарын нақты көрсетуге міндетті.

Егер құрлықтың су астының шеті 200 мильдік сызықтан әрі қарай жайылса, құрлық қайраңының сыртқы шекарасы аумақтық теңіздің негізгі шегінен 350 мильден немесе 2500 м изобатадан 100 миль аспауы тиіс. Континенттік қайраңның сыртқы шекарасы туралы карталар мен ақпараттар БҰҰ Бас хатшысына тапсырылады, ол оларды тиісті түрде жариялайды.Жағалық мемлекет континенттік қайранның қорларын барлау мен өңдеу мақсатында егемендік құқығын жүзеге асырады. Бұл құқықтардың ерекшелігі, егер жағалық мемлекет қайраң қорларына барлау мен өңдеу жүргізбесе, оны осы жағалық мемлекеттің айқын келісімінсіз ешкім жүргізе алмайтындығында.

1. 
   Халықаралық ғарыш құқығы ұғымы және оның кайнар көздерінің жүйесі. Ғарыш кеңістігі мен аспан денелерінің құқықтық режимі.
   
2. 
   Ғарышкерлердің құқықтық режимі. Ғарыш объектілерінің құкықтық режимі. Экипаж бен ғарыш объектісінің юрисдикция және бақылау мәселелсрі.
   
3. 
   Халықаралық ғарыш құқығындағы жауапкершілік және сақтандыру институты.
   
4. 
   "Байқоңыр" ғарыш айлағын пайдаланудың құқықтық проблемалары.
   

Халықаралық ғарыш құқығының қайнар көздерінің екінші тобы ғылыми-техникалық бағыт сипатында, оларды Еуропа ғарыш агенттігі; Интерспутник және басқа да көптеген үкіметаралық ұйымдар қабылдаған. Екі жақты және көп жақты сипаттағы мұндай шарттар мемлекеттердің ғарыштағы бірлескен қызметінің нақты және жалпы мәжілістеріне қатысты болады.Үшінші топтағы шарттар ғарышкерлерді және ғарыш объектілерін құтқару және қайтаруға байланысты жерде жүргізілетін операциялардың құқықтық мәселелерін реттейді. Сонымен бірге, ғарыш объектілерінің немесе олардың құрамдас бөліктерінің жерге құлауы кезінде келтірілген залалдарды өтеуді қамтамасыз етуге байланысты мәселелерді реттейді.Халықаралық құқықтың құқықтық нормаларының әрекеті ғарыш кеңістігіне және мемлекеттердің, халықаралық ұйымдардың, жеке және заңды тұлғалардың ғарыш кеңістігін жерде де, ғарыш кеңістігінде де зерттеуі және пайдалануына байланысты қызметіне толық таралады. Халықаралық ғарыш құқығы ғарыш кеңістігінің өзіндік еркешеліктерін бейнелейді және тиісінше ғарыш кеңістігін пайдаланудағы мемлекеттер қызметін де белгілейді. Халықаралық ғарыш құқығының нормалары мен институттары осы еркешелікті бейнелей отырып, сонымен бірге халықаралық құқықтың көпшілік мойындаған қағидаларына сәйкес келуі керек.

Осы комиссияның жария еткен Қазақстанның негізгі талабы 1999 ж. алғашқы жартысы үшін Байқоңырды жалдаудағы қарыздарын өтеуді талап ету болды. 1999 ж. 7 шілдесінде Қазақстан үкіметінің өкілдері "Байқоңыр" ғарыш кешенін жалдау туралы шартты қайта қаруға Қазақстанның мүдделі екенін баяндады. Басқа да талаптардың ішінде хабарлама сипатынан ұшуға рұқсат беруге көшу қажеттігі айқындалды, яғни қазақстандық ресми органдар Ресейдің ғарыштық ұшыруларына "рұқсат" бергенде ғана ұшыру. Қазақстан сондай-ақ экологияға қауіпті "Протон", "Рокот" және "Днепр" зымыран тасығыштарын ұшыруға квота енгізуді талап етті.Апаттың себептерін зерттеу үшін бірлескен комиссия құрылды. Оның жұмысы хаттамаға қол қоюмен аяқталды, онда Ресей жағы халықаралық қағидалардың және Ресей мен Қазақстан арасындағы қол қойылған шарттардың жолын қуатындығын куәландырды. "Протон" зымыран тасығыштарын ұшыру 31 тамызда қайталанады деп шешілді. Алайда шарттың қолайлы болуына қарамастан, оқиға тағы да қайталанады. 1999 ж. 27 қазанында ұшырылған "Протон-К" ұшудың 222-секундында апатқа ұшырады. Келесі күні Қазақстан Республикасының Сыртқы ісмині Ресей Сыртқы ісминіне нота жолдады. Онда зымыран тасығыш "Протонның" кезекті оқиғасы алаңдаушылық тудырып отырғаны хабарланды. Нотада сондай-ақ Қазақстанның "Байқоңыр" ғарыш айлағынан барлық ұшыруларға уақытша тыйым салғаны туралы ескертілді. Апаттың себебі анықталғанша, тыйымның алынбайтындығы жарияланды. Қазақстан Республикасы Ресей Федерациясының ракеталық техникалық жай-күйіне және Қазақстанның экологиясы мен азаматтарының денсаулығына келтірілген залал үшін алаңдаушылық танытты.Сөйтіп, екі тарапты уағдаласушылықтар "Байқоңыр" ғарыш айлағын пайдалану жөніндегі сындарлы және тиімді өзара ыңғайлы ынтымақтастыққа жәрдемдеседі деуге болады. Бұл бірегей ғылыми- техникалық кешенді өтпелі кезеңнің барлық қиындықтарына қарамастаа бірлесіп сақтап қалуға қол жеткізілді. Бүгінгі таңда ғарыш айлағы Қазақстан мен Ресейдің, сондай-ақ тұтастай әлемдік ғылымның мүдделері үшін тиімді әрекет етуде.
Дәріс 15. Тақырыбы: Халықаралық әуе құқығы

1. 
   Халықаралық әуе құқығы ұғымы оның дамуы, және негізгі қағидалары.
   
2. 
   Әуе кеңістігінің режимі және халықаралық ұшуды құқықтық реттеу.
   
3. 
   Әуе қатынастарын халықаралық-құқықтық реттеу.
   

1. Бұл құқықтық нормалар мыналарды реттейді:

- халыкаралық ұшу және әуе кеңістігінің режимі;

- шетелдік әуе кемелеріне мемлекеттердің ұшу құқығын беру тәртібі мен шарттары;

- мемлекеттін әуе кеңістігінде ұшу ережелері;

- шетелдік әуе кемелері мен олардың экипаждарына қойылатын талаптар;

- әуежайларды, аэродромдарды, радиотехникалық құралдарды пайдалану тәртібі мен шарттарын реттейді.

2. Әуе көлігі қызметі:

- ұшу аппараттарына мемлекеттің әуе кеністігінде ұшуға рұқсат берілген шетелдік әуе-көлік кәсіпорындарының коммерциялық кызметін;

- шетелдік әуе-көлік кәсіпорындарына халықаралық әуе желілерін пайдалануға рұқсат беретін тәртіптер мен шарттарды;

- шетелдік әуе кемелерінің қону бекеттеріндегі коммерциялық құқықтарының ауқымын; осы мемлекеттің аумағынан өтетін әуе кемелерінің халықаралық әуе желілерін пайдалану шарттарын реттейді.Халықаралық әуе құқығының даму тарихын үш кезеңге бөлсек, бірінші және екінші дүниежүзілік соғыстар олардың шекарасы болып табылады.Бірінші кезең ішінде негізінен халықаралық әуе құқығының теориясы қалыптасты. Әуе кеңістігінің заңдық табиғаты жөнінде халықаралық құқықтық қоғам көптеген пікірталастар жүргізді. Бірінші дуниежүзілік соғыс қарсаңында авиациялық техниканын кеңінен дамуы және майдандарда ұшақтардын барлау және соғыс мақсатында ойдағыдай қолданылуы, әуе құқығы мәселелері бойынша алғашқы ұлттық завдардың қалыптасуына себеп болды. Сөйтіп, халықаралық әуе құқығының теориялык даму кезеңі аяқталды.Осы құқық саласының екінші даму кезеңі мемлекеттің өз әуе кеңістігінде толық және ерекше егемендігін тәжірибе жузінде іске асыратын қағидаға арналады. Бұл қағида халықаралық-құқықтық сенімге ие больш, көптеген мемлекеттің ұлттық заңдарында бекітілген. Соғыс аяқталған соң әуе кеңістігінде мемлекеттік егемендік қағидасы үш көп жақты конвенцияда бекітілген: 1919 ж. Париж Конвенциясы, 1926 ж. Мадрид Конвенциясы және 1928 ж. Гавана Конвенциясы. Париж конвенциясы әуе кеңістігінің режимі жөніндегі мәселені қарама-қайшы екі шешімде мазмұндайды. Бір жағынан ол мемлекеттің әуе кеңістігінде толық және ерекше егемендік қағидасын бекітті, екінші жағынан ауа еркіндігі аумағы біршама жеңілдіктер жасады, сөйтіп ол конвенциядағы басқа мемлекеттердің аумақтарының үстімен азаматтық әуе кемесінін зиянсыз ұшуын шешіп берді.Осылай, Конвенция мемлекеттер арасындағы қайшылыктарды көрсетумен қатар, мемлекеттік егемендік теориялар арасындағы және ауа еркіндігі жөніндегі келісімді белгілеп берді. Антантаның алдынғы қатарлы державалары ерекше құқыққа ие болды. Париж конвенциясы екінші дүниежузілік соғыстың басына дейін өмір сүріп, 1944 ж. Чикаго конвенциясы қабылданғаннан кейін ресми түрде алынып тасталды.Мадридтік (немесе оны басқаша иберо-американдық деп атайды) әуе навигациясы туралы Конвенция Иберия түбегі (Испания және Португалия) мемлекеттері мен латынамерикандық мемлекеттер арасында 1926 ж. қабылданды. Осылай Мадрид конвенциясы Париж конвенциясы режиміне қарсы саяси демонстрация болды. Дегенмен бұл Конвенция тәжірибе жүзінде жетістіктерге жете алмады, өйткені оны 6 мемлекет қана бекіткен еді.АҚШ бастамасы бойынша жасалған американдық мемлекеттер конференциясында әуе коммерциясы жөнінде 1928 ж. Гавана конвенциясы қабылданды.

Гавана конвенциясының алдыңғылардан айырмашылығы - ол "зиянсыз ұшу құқығын" беріп қана қоймай, қатысушы мемлекеттердің аумағы арасындағы халықаралық әуе желілерін ұйымдастыруға және пайдалануға құқықтар берді.Дуниежузілік соғыстар аралығындағы кезеңде халықаралық құқық ғылымында әуе қозғалыстарын, халықаралық ұшуды реттейтін мемлекеттердің әуе кеңістік режимін құқықтық негіздеуге байланысты мәселелерге ерекше назар аударылды. Осы позицияда әуе кеңістігінде мемлекеттік егемендік мәселелері талқыланды. Сонымен қатар, қарастырылып отырған кезеңге әуе қозғалыстарының құқығы ретінде халықаралық әуе құқығы ұғымының шектеулі талдану сипаты тән.Үшінші кезең екінші дүниежүзілік соғыстың сонғы кезеңінен басталып, қазіргі кунге дейін жалғасып келеді. Бұл кезеңге тән ерекшелік халықаралық әуе құқығында халықаралық әуе көлігінің құқықтық мәртебесіне қатысты мәселелерді қарастыру.Халықаралық аренаға азаматтық авиацияның кең түрде шығуы, тұрақты халықаралық авиажелілердің ұйымдастырылуы көптеген елдерді байланыстырып отыратын, барлық мемлекеттерге ортақ (халықаралық) әуе қатынастары, жолаушылар мен жүктердің әуе тасымалдауының халықаралық ережелерінің қажеттігін көрсетті.

- қатысушы басқа мемлекеттің аумағында аяқталатын нүктедегі ұшуды атқару үшін;

- осындай құқық беретін мемлекет аумағында қонусыз транзиттік ұшу үшін;

- осындай құқық беретін мемлекеттің аумағында қону арқылы транзиттік ұшу. Мұндай ұшулар егер бұл құқықты беретін мемлекеттің ерекше рұқсаты берілмесе, коммерциялық мақсатта орындалмауы керек.