Харажатларни туркумлаш ва уларнинг ҳисоби

Қайтмайдиган харажатлар

• Қайтмайдиган харажатлар
• Қайтмайдиган харажатлар – бу муқаддам қилинган харажатлардир. Демак улар келгусидаги харажатларга таъсир қилмайди ва ҳозирги ёки кейинги ҳеч қандай ҳаракат уни ўзгартирмайди. Бунга мисол қилиб ускуналар (дастлаб сотиб олинган)нинг бошланғич қиймати ва моддий заҳираларни ҳосил қилишга сарфланган харажатлар киради. Сотиб олинган заҳиралар ва ускуналардан ҳозир фойдаланилмаётган бўлса ҳам уларни харид қилишга харажатларни келгусидаги ҳеч қандай ҳаракат ўзгартира олмайди. Шу сабабли бу харажатлар келгусида қарор қабул қилиш чоғида ҳисобга олинмайди.
• Мисол:
• Компания махсус мақсадга мўлжалланган ускуна учун 10000 ш.б. тўлади. Демак харажатлар сарфлаб бўлинди, шунинг учун ҳам ускунага сарфланган инвестиция қайтмайдиган харажатдир

Релевант ва норелевант харажатлар ва тушумлар

• Релевант ва норелевант харажатлар ва тушумлар
• Релевант харажатлар ва даромадлар келгусида кутилаётган ва хозирги ва келгусидаги ҳар қандай ҳаракат ўзгартира олмайдиган харажатлар ва тушумлар бу қарор қабул қилиниши натижасида ўзгарадиган харажатлар ва тушумлардир. Қабул қилинаётган қарор таъсир қилмайдиган харажатлар ва тушумлар норелевант яъни унга тегишли бўлмаган (аҳамиятсиз) харажатлар ва тушумлардир.
• Мисол:
• Ўз автомобили ёки жамоат транспортида саёҳат қилишнинг бирини танлаш зарур. Транспорт воситасининг эгаси солиқ ва уни суғурталаш харажатлари қарор қабул қилиш чоғида ҳисобга олинмайди, чунки бу харажатлар қандай қарор қабул қилинса ҳам ўзгармайди. Лекин автомобилга бензин учун сарфланган харажаталр релевант харажатлардир, чунки улар қандай қарор қабул қилинишига боғлиқ.
• «Релевант» ва «Норелевант» харажатлар атамалари ўрнига бартараф этиладиган ва бартараф этилмайдиган харажатлар атамасидан фойдаланиш мумкин.

Бартараф этиладиган ва бартараф этилмайдиган харажатлар

• Бартараф этиладиган ва бартараф этилмайдиган харажатлар
• Бартараф этиладиган харажатлар – бу сарф қилмаса ҳам бўладиган, бирор муқобил вариант қабул қилинса тежалиши мумкин бўлган харажатлардир. Бартараф этиб бўлмайдиган харажатлар ҳар қандай ҳолатда ҳам сарф қилинадиган харажатлардир.
• Демак, қарор қабул қилиш учун фақат бартараф этилиши мумкин бўлган харажатлар муҳимдир. Қарор қабул қилиш чоғида фойдаланиш лозим бўлган қоида қуйидагича: бартараф этиладиган харажатни ортиқча тушум олиш билан муқобил қарорни қабул қилиш орқали эришиш мумкин.