Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
ды қоссақ, бұл топтағылардың саны көбейе түсетіні сөзсіз. Олардың ма- қалалары мен еңбектерін көрсетпеу ғана емес, оны орыс ғалымдарына апарып таңу секілді фактілердің орын алғаны байқалады. Сол кездегі ұлттық ғылыми-зерттеушілік ой-пі- кірдің тамаша жетістігі дәрежесінде көрінетін Ә. Бөкейхановтың «Тузе- мец» деген жасырын атпен жазған «Қобыланды батыр жырындағы әйел- дер» атты мақаласын В. Сидельников Ә. Диваевтікі деп көрсетеді. Әдеби мұраның жиналуы мен жариялануында жүргізген жұмыс- тарының тарихи маңызы аса зор бұл екі топтағы қазақ зиялыларының зерттеушілік көзқарасы әлемдік әде- биеттанудағы филологиялық мек- тептің талап-тілегіне сай келеді. Әде биеттану ғылымының қалыптасу тарихында XІX ғасырдың басында Германияда пайда болған бұл мек- теп 1840 жылдардан бастап Ресейде орын тепкен болатын. Біздің ойы- мызша, қазақ фольклорын зерттеген орыс фольклористері осы мектептің әдеби мұраны жинау, жариялау, кітап етіп бастырып шығару, жазып алған нұсқаның варианттарын салысты- ру және өңдеу, басқа тілге аудару, түсініктеме жазу секілді әдістері- нің шеңберінде ғана жұмыс жаса- ды. Олардың ықпалы әдеби мұраны игеру саласында жұмыс жүргізген осы екі топтағы қазақ зиялылары- на тиіп, филологиялық мектептің ұлттық ғылыми-зерттеушілік ой-пі- кірде көрініс табуына себеп болды. Әлемдік әдебиеттану ғылымындағы филологиялық мектептің өкілдері се кілді бұл екі топтағы қазақтың ал- ғашқы фольклористері де әдебиет- тің қоғамдық құбылыс ретінде даму заңдылығы мәселесін назардан тыс қалдырды. Бұлар нақты көрініс табуға ұмтылған ұлттық әдеби-теория лық, ғылыми-зерттеушілік ой-пікірге зерт- теу жұмысын жүргізуге өте мол ма- териал дайындап берді. Филология- лық мектептің қазақ топырағынан шыққан өкілдерінің XX ғасыр басын- да ұлттық әдебиеттану ғылымының туу, қалыптасу жолындағы сіңірген еңбегінің маңыздылығы да осында. Міне, осы екі топтағы қазақ зиялы- лары қазақ фольклорының мақсатты түрде жиналып-жариялануы, ғылы- ми тұрғыда зерттелуі проблемасын көтерді. Соның нәтижесінде эпостық жырлардан «Ер Тарғын», «Қисса Қа рабек батыр», «Хикаят Көрұғлы сұлтан», «Қамбар батыр», лиро- эпостық жырлардан «Қозы Көрпеш- Баян сұлу», «Қыз Жібек», «Айман- Шолпан», қиссалардан «Шәкір- Шә кірат», «Бозжігіт», «Сал-сал», «Зар құм», «Сейітбаттал» т.б. және «Бір жан-Сара» айтысы, ертегілер, мақал-мәтелдер жеке кітап болып шығып, оқырман қолына тиді. Осы ХІХ ғасырда жарық көрген 260 кі- тап, XX ғасыр басында 1917 жылға дейін шыққан 300-ге тарта кітап Ре по зи то ри й К ар ГУ |