Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
Дарьинской области» (т. І-ХV., Таш- кент. 1891-1915). Т. Н. Потаниннің «Казак-киргизские и алтайские пре- дания, легенды, сказки» («Живая старина» 1917. ІІ-ІІІ шығуы) атты еңбектерінің алатын орны ерекше. Бірақ басты мақсат жинау, жариялау, орыс тіліне аудару болғандықтан, тек таныстыру, бағалау сипатындағы пікірлер ғана айтылып, халықтың фольклорлық мұрасы ғылыми тұр- ғыда жүйелі зерттелмей қалды. Орыстың фольклорист-ориента- лист ғалымдарының әдеби мұраны игеру саласына сай еңбектерін ұлт- тық әдебиеттану ғылымының қалып- тасу тарихына байланысты сөз еткен- де, басын ашып алатын бір мәселе бар. Олардың зерттеу нысанасы қа- зақ фольклоры болғанымен, ұлт тық фольклористиканың өкілі болып есеп телінбейді. В. Радлов немесе Г. По танин қазақ фольклористері емес. Қазақ ауыз әдебиетін зерттеу- ші – орыс фольклористері. Олардың ең бек тері Ресейдің отары болып отырған қазақ халқының ұлттық ғы- лыми-зерттеушілік, әдеби-теориялық ой-пікірінің туу, даму жолында бас- ты қадамдар болып табылмайды, керісінше, біршама дамып қалған орыс фольклористикасына барып қо сылған үлес болып саналады. Сол се бептен де олар қазақ фольклорына бүкілресейлік ғылым тұрғысынан қа- рады. Олардың зерттеулері ұлттық ғылыми ой-пікірдің нақты мәнде кө- рініс бере бастауына себепші бол- ды, жетекшілік бағыт берді. Міне, сондықтан да біз өз ұлтымыздан шыққан сыншы-әдебиетші, зерттеу- ші ғалымдарымыздың ұлттық әде- биеттану ғылымын тудыру жо лын- дағы еңбектерін ғана арнайы қарас- тырамыз да, орыс фольклорист-зерт- теушілеріне жұмыс жүйесіндегі сөз етілер проблемаларға байланысты жерде ғана тоқталып отырамыз. Ке- лешекте қазақ фольклоры мен әде- биет тарихы орыс ғалымдарының зерт теуінде деген проблемалық мә- селе қойылар болса, тәуелсіздік ал- ғанға дейінгі «жауырды жаба тоқып», білсек те білмеген болып келген мис- сионерлік, ұлы державалық үс тем- шілдік, еуропацентристік секіл ді көзқарастардың ғылыми жұ мыс тар- дағы бұрмалаушы лық тарының сы - рын тарихи шын дық тұрғысынан айта аламыз. Сонда ғана ұлы Шоқан бастап айтқан бұл көзқарастардың түпкі мақсатын анықтап, соңғы кез- ге дейін «А. Левшиннің еңбегі ғы- лыми құндылығына қарамастан, ав- тордың қазақ халқына байланысты кемсітерлік эпитеттерді қолдануы салдарынан оқырманға бір қолайсыз әсер етеді», – деп жалтақтай айтып, сырғытып кете беруден арыламыз [6, 50]. «Маған бүкіл қазақ даласы ән салып тұрғандай» (Г. Потанин) де- ген секілді пікірлерді мақтана айтып, мәнін түсіндіре алғанда, енді «биенің сүтінен жасалған арақ ішіп, үш күн Ре по зи то ри й К ар ГУ |