Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
Орыс ғалымдары алғашқыда қа- зақ фольклорын жинап-жариялауда жергілікті жердегі сауатты, тіл біле- тін адамдар мен тілмаштық қызмет атқарған татар-башқұрттардың көме- гіне сүйенді. Бұл іске ерте кезден бері сөз өнерін қадірлеп, олардың хатқа түсуін, кітап болып шығуына ынта- лы халықтың зиялы қауымы белсене ат салысты. «Осыған байланысты назар аударарлық жағдай, – деп жа- зады Ш. Ыбыраев, – қазақ арасы- нан да ауыз әдебиеті мұрасының ғылым алдындағы маңызын түсініп, оны шұғыл жинауға кіріскен білімді адамдардың, орыс зерттеушілеріне толымды-толымсыз мәлімет беруші- лердің (информаторлардың) саны кө бейе түсуі. Әсіресе Шыңғыс Уәли- ханов, Ахмет Жантөрин, Әб дуәлі Дер бісалыұлы, Бейбіт Дауыл бай - ұлының еңбектерін атап өту орын- ды. Олар ескі жазбаларды жинау- мен қатар, ел арасындағы жыр- шы-жырауларға сұрау салып, өлең- жырлардың ішіндегі ең шұрай- лыларын дұрыс таңдай білген, әрі орыс зерттеушілерінің назарын ең алдымен соларға аударған» [8, 36]. Ш. Ыбыраевтың осы пікірін негізге алатын болсақ, бұлар халық ауыз әдебиетін жинап қағазға түсірушілер ғана емес, орыс тіліне аударушылар да болады. Орыс фольклорисінің ау- дарып отырған адамның көмегімен жазып алуы мен сол ұлт өкілінің ауда руы – екеуі екі басқа дүние. Біріншісінде аударып отырған тіл білетін адамның поэтикалық көр- кемдікті ұғынуына байланысты та за творчестволық жұмыс арқы- лы дүниеге келеді. Осы кезде зерт- теу шілер назарына көбірек түскен және аударылған «Қозы Көрпеш- Баян сұлу» жырының бес түрлі аудармасының көркемдік деңгейінің әр түрлі болуы бұған айқын дәлел. Бұл – ұлттық ғылыми-зерттеушілік ой-пікірдің әдеби мұраны игеру мә- селесіне орай көрініс таба баста- ғанының айғағы еді. XІX ғасыр соңы мен ХХ ғасыр басындағы әдеби мұраны жинап- жариялауға, зерттеуге қатысқан қа зақ оқығандары көп болды деп жалпыла- ма айта бергеннен гөрі, Е. А. Алек - торовтың, А. Н. Харузиннің, В. М. Си- дельниковтің өте мол мағлұ мат бе- ретін библиографиялық көрсеткіш- теріне және басқа да еңбектерге сүйене отырып, әдеби мұраны иге- рудегі зерттеу әдістерінің көрініс табуына орай оларды үш топқа бө ліп қарастыру керек. Олардың бі рінші тобына жататындар – фольклор лық мұраны жинаумен шұ- ғылданған орыс фольклористеріне мәлімет берушілер, яғни жоғарыда айтылғандай – информаторлар. Бұ- лардың көпшілігінің аты-жөндері бізге мәлім емес. Се бе бі, орыс ға- лым дары өзі аударып жа риялаған ма териалды берушілер ту ралы мар- дымды мәлімет қалдырмаған. Мы- Ре по зи то ри й К ар ГУ |