Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
Қазтуған жырау, Байтоқ ақын, Шәң- герей Бөкеев өлеңдерінің жарық кө - руі, оларды танытуды ғана емес, зерт- теу мақсатында жинастыру жұмыс- тары да жүре бастағанын көрсетеді. Ғасыр соңында Д. Бабатайұлының «Өсиетнаме» (1880, 1897), Ш. Қанай- ұлының «Шортанбайдың бала зары» (1888, 1890, 1894, 1897) қайта-қайта басылуы сол кездегі отаршылдық саясатқа сай саяси-әлеуметтік жағ- дайға байланысты халық сұраны- сын бір байқатса, екіншіден, ұлт әдебиетінің көрнекті өкілі ретінде танылулары да біршама жоғары болғаны көрінеді. Ақын-жазушылар шығармаларының кітап болып шы- ғуына орай нақты зерттеушілік ой- пікірдің туа бастауына бұлар туралы жазылған сын мақалалар, рецен- зиялар жетекші роль атқарды. Олар классикалық мұраны жариялаған әде би жинақтарды немесе ақын-жы- раулар кітаптарын сыншылдық тұр- ғыдан қарап бағалаушылық мәндегі пікірлер де білдіріп отырды. Негізі- нен ХХ ғасыр басында сыншыл- дық-эстетикалық таным ғылыми- зерттеушілік, әдеби-теориялық ой- пікірмен тығыз араласып, бұлар бір- бірін толықтыра, сабақтаса дамыға- ны байқалады. Оның ішінде туу дә- уірінде тұрған сыншылдық ой-пікір өзінің жетекшілік ықпал жасауымен ерекшеленеді. Өйткені, «бұл кезең де- гі әдеби сын элементтері әлі де болса жалпы саяси-экономикалық, тарихи- әлеуметтік мәселелермен қабаттаса айтылып, мәнді арна табуға ыңғайы бар екендігін» танытқан болатын. Осы жалпы мәселелермен қоса, сын- шылдық ой-пікір әдеби мұраны ғы- лыми тұрғыда қарастыру жайына жиі-жиі барып тұруы заңды екені айтпай-ақ түсінікті. Себебі, ғылыми- зерттеушілік, әдеби-теориялық ой- пікір секілді, әдеби сынның да басты сөз етер нысанасы әдеби мұра еді. Классикалық мұраны игерудегі ендігі бір игі қадам ақын-жазу- шылардың өмір жолын жазу ар қы- лы шығармашылық мұрасына бару болды. Бұл бағыттағы алғашқы бас - таманы «Түркістан уалаяты ның газеті» салған еді. Газет редак то ры Шаһмардан Ибрагимов Жетісу ге- нерал-губернаторы фон Кауфман- ның Ш.Уәлиханов басына құлпытас орнату туралы жарлығын жариялау барысында ұлы ғалымның кім еке- нін қазақ еліне танытуды өзінің па- рызы деп білген де ол туралы ғұ- мырнамалық сипаттағы мақала жа - рия лаған. Рас, мақалада Шоқан ең - бек теріне ғылыми-зерттеушілік тұр ғы- дағы көзқарастан гөрі, оның орыс пен қазақ ортасына бірдей сый- лы екендігін тілге тиек ету арқылы ғалымдық, өнерпаздық тұлғасын та ныту басым. Мақала авторының ұлы ағартушының өмірін жақсы бі- ле тіні айқын танылып тұрғанымен, еңбектерінің ғылыми мәні туралы нақты ой-пікір білдіре қоймаған. Ре по зи то ри й К ар ГУ |